SAĞLIK EKONOMİSİ

Ekonomide rekabet kaçınılmaz olmakla birlikte, sağlık sektöründe çoğu uygulama için rekabet kısıtlanmıştır. Sağlık hizmeti sunucularının ve kurumların reklam yapamamaları bu sınırlamalara örnek olarak gösterilebilir. Burada rekabetteki sınırlamanın temel amacı ise özellikle etik yönleri olan bazı sonuçlardan toplumu korumaktır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Anayasa’da temel hak ve özgürlükler arasında sayılan yaşama hakkı, niteliği itibarıyla dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez, kişiye sıkı surette bağlı bir haktır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ötanazi: Ölümün kaçınılmaz olduğu ve tıp biliminin verilerine göre iyileştirilmesi olanağı olmayan veya dayanılmaz acılar içinde olan kişinin, tıbbi yöntemlerle yaşamının sonlandırılması (aktif ötanazi) veya tıbbi yardımın kesilerek (pasif ötanazi) ölüme terk edilmesi. Doğru cevap A'dır.

Hukuk ve ekonomi aynı vakayı farklı şekilde değerlendirebilmektedir. Ekonomi konuya verimlilik, karlılık, ekonomiklik alanından yaklaşırken, hukuk hakkaniyet alanından yaklaşmak zorundadır. Doğru cevap B'dir.

Tarihsel süreç içinde gelişen ve 1970’li yıllarda hukuki himayeye kavuşmaya başlayan bu haklar, 1980’li yıllarda uluslararası alana taşınmış, 1990’lı yıllarda ülkelerin yasal düzenlemelerinde yer almış ve uygulanmaya başlamıştır.

Türkiye’de 1998 tarihli Hasta Hakları Yönetmeliği (R.G. 23420/01.08.1998) gibi doğrudan doğruya sağlık ile ilgili yasal düzenlemeler olduğu gibi, başta Anayasa olmak üzere çeşitli yasal düzenlemeler kapsamında doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak sağlık alanı ile ilgili hükümler yer almaktadır. Hasta Hakları Yönetmeliği, hasta haklarını somut olarak göstermesi ve gerektiğinde hastanın hukuki korunma yollarını kullanabilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemesi bakımından önemlidir. Doğru cevap D'dir.

Tıp etiğinin temel ilkeleri; zarar vermeme ilkesi, yararlılık ilkesi, özerkliğe saygı ilkesi ve adalet ilkesidir.

Aleni ise herkeze açık, ortada anlamlarını içerirki bu da özerkliğe saygı ilkesi ile çelişmektedir. Doğru cevap E'dir.

Paternalizm: Bir kişiye yararlı olmak amacıyla ve o kişinin esenliği gözetilerek, ancak kişinin iradesi dikkate alınmaksızın ya da iradesine karşı eylem.

Hekimin mesleki yükümlülükleri doğrultusunda, hekim-hasta ilişkisinde yakın döneme kadar kabul gören paternalizm (paternalist yaklaşım), yerini hasta özerkliğini ön plana alan hasta odaklı, katılımcı yaklaşımlara bırakmıştır. Buyurgan ya da babacıl yaklaşım olarak ifade edilen paternalist yaklaşımın özünde, hastanın tedavisine ilişkin kararların hekim tarafından alınması yatmaktadır. Günümüzde hekimlerin hastaları adına karar vermeleri ve hareket etmeleri, hastanın özerkliğini zedeleyen bir tutum olarak görülmekte, hastanın kendi geleceğini belirleme hakkının varlığı kabul edilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Kişinin yaşamına, sağlığına veya vücut bütünlüğüne yönelik bir müdahalenin tıbbi müdahale olarak kabul edilebilmesi ve hukuka uygun sayılabilmesi için aşağıda yer alan şartların var olması gerekir:

Ancak toplumca kabul edilmemiş olması, örneğin örf ve adetlere uygun olmaması o müdahalenin tıbbi olmayacağı anlamına gelmez. Doğru cevap D'dir.

Sağlık hizmetleri sisteminde temel kişisel öge, hastadır.

Hasta Hakları Yönetmeliği hastayı “sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan kimse (m.2)” olarak tanımlamıştır.

Tanıma bakıldığında aslında hepimizin tanım içinde yer aldığı açıktır. Aynı yönetmelikte, hasta hakları:

“Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf insan olmaları sebebiyle sahip bulundukları ve T.C. Anayasası, milletlerarası andlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış bulunan haklar (m.2)” olarak ifade edilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Hasta Hakları Yönetmeliği 5.maddesinde sağlık hizmetlerinin sunulmasında uyulması gereken ilkelere yer vermiştir:Madde 5:

“Sağlık hizmetlerinin sunulmasında aşağıdaki ilkelere uyulması şarttır:

Doğru cevap E'dir.

Ekonomide rekabet kaçınılmaz olmakla birlikte, sağlık sektöründe çoğu uygulama için rekabet kısıtlanmıştır. Sağlık hizmeti sunucularının ve kurumların reklam yapamamaları bu sınırlamalara örnek olarak gösterilebilir. Burada rekabetteki sınırlamanın temel amacı ise özellikle etik yönleri olan bazı sonuçlardan toplumu korumaktır. Hastane ve her türlü sağlık kuruluşunun ruhsatlandırılması, tıbbi tedavi ve bakım standartlarının oluşturulması kamunun yetkisindedir. Doğru cevap B'dir.

Tıbbi kötü uygulamadan (tıbbi malpraktis) kaynaklanabilecek sorumluluğun yarattığı endişe ile hekimler, görevlerini yaparken kaçınma davranışları sergileyebilmektedirler. Riskli hasta ve yüksek risk içeren teşhis ve tedavi yöntemlerinden kaçınma şeklinde kendini gösteren defansif tıp, diğer yönüyle hasta için izlenecek prosedürlerin gereksiz olarak genişletilmesi, gereksiz hastaneye yatış işlemlerinin yapılması, konsultasyon talep edilmesi gibi tıbbın yoğun olarak ve gereğinden çok uygulanması sonucunu yaratmaktadır. Bu durum, hekimin karşı karşıya kalabileceği hukuki sorunda veya muhtemel bir davada teşhis ve tedavi sırasında hiçbir prosedürel eksikliğin olmadığını ve tüm tıbbi standartların fazlasıyla uygulandığını ispat edebilme kaygısına dayanmaktadır. Bu nedenle gerekli olmadığı hâlde yapılan her işlem, açık bir hasta hakkı ihlali olduğu gibi hekim, sağlık çalışanları ve hasta bakımından zamanın gereksiz harcanmasına, mali külfete, hekim ile hasta arasındaki güven ilişkisinin zedelenmesine neden olmaktadır.

Defansif tıbbi uygulamalar, hastalarda fiziksel ve ekonomik zararlar oluşmasına neden olabilmekte, dolayısıyla hekimlerin hukuki ve cezai sorumluluğunu da gündeme getirebilmektedir. Yürürlükte bulunan Hasta Hakları Yönetmeliği’nin temel amacı ve barındırdığı ilkeler çerçevesinde bu türden uygulamalara yönelmek, hasta haklarına açık aykırılık teşkil etmekle beraber, sağlık hizmetlerinin kalitesini de düşüreceği bir gerçektir. Yapılan çalışmalarda defansif tıbbi uygulamaların toplam sağlık harcamalarına hatırı sayılır bir yük getirdiği, hastalar üzerinde yarattığı olumsuz etkiler nedeniyle sağlık hizmetlerinin kalitesini düşürdüğü ifade edilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Ekonomi hukuku; devlet, özel teşebbüs ya da her ikisinin ortak faaliyetinden doğmuş olan, ekonomik gelişme ve organizasyonu düzenleyen, ekonomik yaşamın bütün yönleri ile düzenlenmesini konu alan bir hukuk dalıdır.

Tıp hukuku; sağlık hukukunun bir alt dalı olarak, sağlık hizmetlerinin uygulanmasından kaynaklanan; sağlık personelinin hak ve hükümlülükleri, yasal sorumlulukları, hasta hakları, ilaç hukuku, medikal hukuk gibi konuları ele alan hukuk dalıdır.

Sağlık hukuku daha geniş kapsamlı olup doğrudan tıbbi uygulamalar ile ilgili olmayan ve sağlık hizmetleriyle ilgili tüm faaliyetleri kapsadığı gibi, gıda güvenliği, çevrenin korunması, sağlığa zararlı tüm etmenlerin önlenmesi gibi konuları içerir.

İnsan haklarının ve değerlerinin sağlık hizmetlerine uygulanmasını dile getiren ve dayanağını insan hakları ile ilgili temel belgelerden alan hasta hakları, karmaşık sağlık sistemi içinde hastanın korunması gereği ile ortaya çıkmıştır. Tarihsel süreç içinde gelişen ve 1970’li yıllarda hukuki himayeye kavuşmaya başlayan bu haklar, 1980’li yıllarda uluslararası alana taşınmıştır. 1990’lı yıllarda ülkelerin yasal düzenlemelerinde yer almış ve uygulamaya başlanmıştır.

Türkiye’de 1998 tarihli Hasta Hakları Yönetmenliği (R.G. 23420/01.08.1998)  gibi doğrudan doğruya sağlık ile ilgili yasal düzenlemeler olduğu gibi, başta Anayasa olmak üzere çeşitli yasal düzenlemeler kapsamında doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak sağlık alanı ile ilgili hükümler yer almaktadır. Hasta Hakları Yönetmenliği, hasta haklarını somut olarak göstermesi ve gerektiğinde hastanın hukuki korunma yollarını kullanabilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlenmesi bakımından önemlidir.

Etik, ahlakı da içeren daha geniş bir alanı ifade eder; değerlerin sorgulandığı, iyi-kötü kavramlarının eleştirisel değerlendirmelerinin yapıldığı felsefesinin bir alt alanıdır. Hukuk yaptırım ve sorumlulukları belirlerken, etik açık uçlu sorulara cevap bulmaya çalışır. Tıp etiğinin dört temel ilkeleri;

1982 Anayasanın 17. Maddesinde yer alır.

Madde 17: “Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı hâller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.”

1982 Anayasanın 56. Maddesinde yer alır.

Madde 56: “Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir… Devlet, herkesin hayatını beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak ve onları denetleyerek yerine getirir.”

224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun’un (R. G. 10705/12.01.1961) 2. Maddesinde sağlık ve sağlık hizmetleri tanımı yapılmıştır.

Madde 2: Sağlık: Sağlık, yalnız hastalık ve malüliyetin yokluğu olmayıp bedenen, ruhen ve sosyal bakımından tam bir iyilik halidir.

Sağlık Hizmetleri: İnsan sağlığına zarar veren çeşitli faktörlerin yok edilmesi ve toplumun bu faktörlerin tesirinden korunması, hastaların tedavi edilmesi, bedeli ve ruhi kabiliyet ve melekeleri azalmış olanların işe alıştırılması (Rehabilitasyon) için yapılan tıbbi faaliyetler sağlık hizmetidir.