SAĞLIK EKONOMİSİ

Sağlık hizmetlerine ayrılan kaynakların kıtlığı, verimli kullanılma zorunluluğu, fırsat maliyetinin olması, yarar (utility) ve rasyonellik gibi kavramlar sağlık hizmetlerinin ekonomik açıdan değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Paternalizm ise toplum veya aile yönetimlerinde kararların, rehber ve ideal kabul edilen kişi veya kişilerce alınmasını öngören yönetim sisteminin adıdır.

Hastane maliyetlerinin tahmininden ya da hastane kalış süresinin kısaltılmasından dolayı sağlanan tasarrufların tahmininde kullanılması .

Sağlık hizmetlerinde ekonomik değerlendirme süreci farklı basamaklardan oluşmaktadır.
Bunlar;
• Amaç belirlenmesi
• Alternatiflerin belirlenmesi
• Alternatiflerin değerlendirilmesi
• Maliyet ve sonuçların belirlenmesi
• Maliyet ve sonuçların ölçülmesi ve indirgeme
• Duyarlılık analizi
• Değerlendirme ve seçim sürecidir.

Maliyet fayda analizinde sağlık programının, tedavinin veya müdahalenin kendi içinde girdileri ve çıktıları parasal olarak karşılaştırılır.Bu analiz iki farklı tedavi yaklaşımını karşılaştırarak, alternatiferin maliyet ve faydalarını ekonomik terimlerle ifade eder. Eğer faydalar maliyetinden fazla ise matematiksel olarak fayda/maliyet oranı 1’den büyüktür ve uygulamaya değerdir.

1 yılı aşkın sürenin söz konusu olduğu çalışmalarda maliyet ve sağlık sonuçlarının uyarlanması gerektiğinden indirgeme (discounting) oranı belirlenmelidir. Maliyet  etkililik analizlerinde önerilen indirgeme oranı %3’tür.

Sağlık programının kazanımlarını kalite boyutuyla kavrayarak ortak ve eş değer bir ölçüt ile değerlendirmeye maliyet yararlanım analizi denir. Bu analiz için geçerli ve kolay uygulanabilen
hayat kalitesi ölçümlerine ihtiyaç vardır. Sonuçlar ‘kaliteye ayarlanmış yaşam yılları’ tahmini oluşturabilmek için ‘hayatta kalma ‘ verileri ile birleştirilebilir.

QALY hastanın mükemmel sağlık durumunda  geçirilmiş yılını ve belirli bir tedaviden sonra kabul edilebilir bir kalitede olmak şartıyla ne kadar daha fazla ay ya da yıl yaşadığını gösterir. QALY yaşamın uzunluğu dahil, sağlık iyileştirmelerinin sergilendiği zaman periyodu ve iyileşme derecesi olmak üzere sağlık sonuçlarının iki boyutunu birleştiren tedavi ve müdahalelerin etkisinin bir ölçüsüdür.

Uzamış mekanik ventilasyona ihtiyacı olan hastalar artmakta ve ciddi finansal yüke sebep olmaktadır. Yoğun bakım hizmetlerinin maliyeti göz önüne alındığında diğer klinik hizmetlere göre uzamış mekanik ventilasyonun fayda maliyet oranının daha düşük olması beklenir.

Maliyet etkililik analizi sonuçları genellikle iki oranla ifade edilir, maliyet etkililik oranı
ve ilave maliyet etkililik oranı (ICER). İki veya daha fazla müdahale karşılaştırılacağı
zaman ilave maliyet etkililik oranı kullanımı politika yapıcılara daha faydalı olur.

Sağlık alanında kullanıldığı şekliyle ekonomi bilimi şu sorulara cevap aramaktadır;

Kaynak dağılımı etkililiği yani sağlık bütçesi nasıl kullanılmalı?

Nerelere kaynak ayrılmalı?

Karar vericiler “hastane yöneticileri her yeni teknolojiyi satın almalı mı?”,

“bireyler yıllık sağlık kontrolü talebinde bulunmaları için teşvik edilmeli mi?”,

“yeni ve pahalı bir ilaç pozitif listeye alınsın mı?” şeklinde daha özel soruları cevaplandırmak durumunda kalabilir.

Ancak şıklardan biri olan "Karlılığı düşen ilaç piyasadan çekilsin mi?" sorusu bunlardan biri olamaz. Çünkü, sağlık sektörü karlıktan önce insan sağlığının ön planda olduğu bir sektördür.

Doğru cevap E'dir.

Ekonomik değerlendirme alternatif programların girdi (kullanılan kaynakların maliyeti) ve çıktılarının (müdahalenin/programın etkililiği, kazançları, faydası, yararlanımı) karşılaştırılmasına dayanan stratejik bir karar verme yöntemidir. Doğru cevap C'dir.

Sağlık hizmetlerinin uygulanmasında alternatif tercihleri belirlemede kullanılan yöntemler basitten karmaşığa doğru bir sıralama ile maliyet-minimizasyonu, maliyet-fayda, maliyet-yararlanım, maliyet-etkililik analizleridir.

Ekonomik değerlendirme teknikleri olarak bu analizler aşağıdaki tabloda açıklanmıştır:

Tablodanda görüldüğü gibi, kullanlanım alanları olarak iki farklı girişim aynı tür ölçüt ile farklı miktarda çıktı gösteriyorsa bu analiz Maliyet etkinlik analizidir. Doğru cevap A'dır.

Maliyet etkililik analizi kıt kaynakların en etkili şekilde kullanımını tanımlayan bir tekniktir. Sağlık hizmeti çıktıları ile bu hizmetleri gerçekleştirmek için kullanılacak olan girdiler arasındaki ilişkiyi ifade eder. Farklı maliyetler ve farklı çıktı miktarı birbirlerine oranlanarak birim çıktı başına düşen maliyet hesaplanır. Maliyet etkililik analizi sağlık faydalarını, kazanılan sağlıklı yaşam yılı, kurtarılan yaşam sayısı, önlenilen komplikasyon sayısı, ağrısız ve semptomsuz günler, önlenebilen vaka sayısı gibi daha basit ve tanımlayıcı bir şekilde ifade eder. Maliyet etkililik analizi bir tıbbi müdahalenin diğerine göre ilave maliyetini ve ilave etkililiğini değerlendirmektedir. Doğru cevap B'dir.

Maliyet etkililik analizinde maliyet unsurları ve sonuçları farklı zaman dilimlerinde ortaya çıkabileceği için hem maliyetlerin hem de sonuçların gelecekteki parasal değerlerinin ortaya konulması gerekir ki buna indirgeme denir. Böylece seçilecek tedavinin karar aşamasında bu değerler de dikkate alınmalıdır.

Engelliliğe Ayarlanmış Yaşam Yılları (DALY), kaybedilen yasam yılları ile engellilikle beraber geçen yasam yıllarının bir toplamıdır.

Bir müdahalenin DALY üzerine etkisi ise müdahalenin yapılması ile yapılmadıgı durum karsılastırılarak ölçülmektedir.

Esas amacı, hastalık ve yaralanmaların hastalık sınıflamalarına göre ülkelerin sağlığına olumsuz yüklerini açığa çıkarmaktır.

DALY kavramı, çeşitli hastalıkların neden olduğu prematür ölümler (YLL) ile ölümle sonuçlanmayan, ancak uzun dönemli sakatlık ve işlev kaybına neden olan hastalık durumlarının yol açtığı hastalık yükünün, tek bir ölçüt ile değerlendirilebilmesini amaçlamaktadır.

Engellilikle geçirilen yaşam yılları (YLS) alt bileşenidir. 2001 yılı küresel verilerine göre, unipolar depresif bozuklukların, her iki cinste de en fazla Engellilikle Geçirilen Yaşam Yılları’na (YLD) neden olan sorunlar olduğu belirlenmiş; kadınlardaki yükünün erkeklerden %50 daha fazla olduğu saptanmıştır. Depresyonun, her iki cins ve tüm yaş gruplarında 2020 yılında en önemli ikinci Engelliliğe Ayarlanmış Yaşam Yılı (DALY) nedeni olacağı beklenmektedir.

DALY = YLL + YDL şeklinde hesaplanır.

Doğru cevap D'dir.

Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan Türkiye Hastalık Yükü araştırmasında temel hastalık gruplarına göre ölümcül olmayan hastalık yükünün (YLD) dağılımı ortaya konulmuştur. Buna göre, en fazla YLD’ye neden olan temel hastalık gruplarında ilk sırayı nöropsikiyatrik hastalıklar, ikinci ve üçüncü sırayı ise yaralanmalar ve kas-iskelet sistemi hastalıkları almaktadır. Doğru cevap E'dir.

TÜİK tarafından gerçekleştirilen Türkiye Özürlüler Araştırmasına (2002) göre Türkiye’de nüfusun %12,29’u engelli olup bu oran kadınlar için %13,45, erkekler için %11,10’dur. TÜİK-2010 “Özürlülerin Sorun ve Beklentileri Araştrıması”na göre ise engellilerin %42,4’ünde özür oranı %70 ve üzerindedir. Doğru cevap D'dir.

Mortalite / morbidite ölçütleri olarak uluslararası ölçekler kullanılır. Bunlar:

Kaybedilen yaşam yılları (YLL), dahil kaliteli ayarlanmış yaşam yılları (QALY),

Engelli hayat beklentisi (DALE),

Sağlıklı yaşam yıl (Healy),

Engelliliğe ayarlanmış yaşam yılları (DALY).

DALY kantitatif risk değerlendirme için en sık kullanılan ölçümdür. Doğru cevap C'dir.

Kalite-ayarlanmış yaşam yılları (QALY) sağlığın iki ya da daha fazla yönünü (ağrı, özürlülük, ruh hâli, ya da öz bakım kapasitesi veya ücretli istihdam, evde çalışma gibi sosyal olarak faydalı aktiviteler gibi) değerlendirerek ölçülen yaşam kalitesinde değişikliklere ayarlanmış yaşam beklentisini ölçer.

QALY hastanın mükemmel sağlık durumunda geçirilmiş yılını ve belirli bir tedaviden sonra kabul edilebilir bir kalitede olmak şartıyla ne kadar daha fazla ay ya da yıl yaşadığını gösterir.

QALY yaşamın uzunluğu dahil, sağlık iyileştirmelerinin sergilendiği zaman periyodu ve iyileşme derecesi olmak üzere sağlık sonuçlarının iki boyutunu birleştiren tedavi ve müdahalelerin etkisinin bir ölçüsüdür.

QALY belirlenmesi sağlık sistemi hakkında karar vermenin en etkili yollarından biridir. Metot hastalar için olası en yüksek faydayı getirecek şekilde harcamak için kaynakları dağıtmak üzere tasarlanmıştır. Doğru cevap B'dir.

Sağlık ekonomisi sistemi, sağlık arz ve talebinin sağlık piyasasında nasıl ve hangi şartlarda karşılandığını ve değişimin nasıl gerçekleştiğini ortaya koyan mekanizmadır.