SAĞLIK EKONOMİSİ

Sağlık Hizmetlerinde Ekonomik Değerlendirmenin Aşamaları

Sağlık hizmetlerinde ekonomik değerlendirme sürecinde aşağıdaki aşamalar takip edilmektedir (Tarım, 2015: 154-155; Çelik, 2019: 277):

• Amaç belirleme: Ekonomik değerlendirme yapılabilmesi için öncelikli olarak bir amacın belirlenmesi gerekmektedir.

• Alternatif sağlık hizmetlerinin belirlenmesi: Belirlenen amaca ulaşabilmek için belirli sayıda alternatif sağlık hizmeti belirlenmelidir.

• Belirlenen bu alternatif sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesi: Belirlenen alternatif sağlık hizmetlerinden ekonomik olmayan ve uygulanacak olmayan seçenekler çıkarılmalıdır.

• Gerekli kaynakların ve her seçenekten beklenen faydaların belirlenmesi: Alternatif sağlık hizmetleri için gerekli kaynaklar ve her seçenekten beklenen faydalar belirlenmelidir.

• Belirlenen faydaların parasal olarak ölçülüp ölçülememesinin belirlenmesi: Eğer faydalar parasal olarak ölçülüyorsa ekonomik değerlendirme yöntemi olarak maliyet fayda analizi kullanılırken faydalar parasal olarak ölçülemiyorsa maliyet değer veya maliyet etkililik analizi kullanılmaktadır.

• Alternatif sağlık hizmetlerinin maliyet ve sonuçlarının belirlenmesi: Seçeneklerin fırsat maliyeti de dahil olmak üzere maliyetleri belirlenmelidir.

• Belirlenen maliyet ve çıktıların ölçülmesi: Belirlenen maliyetler ve seçilen ekonomik değerleme yöntemine göre çıktılar ölçülmektedir.

• Duyarlılık analizi: Bir değişkenin değerindeki değişimin yapılan analizi nasıl etkilediğini ve analizin sağlıklı sonuç verip vermediğini ortaya koymak için yapılır.

• Değerlendirme ve seçim süreci: Ekonomik değerlendirme süreci politika yapıcılara karar vermede kullanılmak üzere çeşitli veriler sağlamaktadır. Politika yapıcı, yapılan değerlendirmeden sonra sağlık hizmetini uygun görürse uygular.

Liderlik fonksiyonunu her ülkede bir kamu otoritesi üstlenmek durumundadır; bu da genellikle ülkenin Sağlık Bakanlığı olmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü bu çerçevede kürek çeken değil, dümen tutan bir Sağlık Bakanlığı önermektedir.

Liderliğe en fazla ihtiyaç duyulan zaman dönüşüm anlarıdır. Dönüşüm liderliği strateji geliştirebilmeyi, hızlı karar verebilmeyi, risk alabilmeyi ve sonuca odaklı adanmış bir ekibi motive etmeyi gerektirmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

İzlenmesi gereken kronik hasta sayısındaki artışlar, sağlığın geliştirilmesi politikaları, sağlık harcamalarının gittikçe artıyor olması, hastane ve özellikle yoğun bakım yatış taleplerinin artması, evde bakım, hizmete uzaktan erişim ihtiyacının daha fazla olması, küresel vatandaşlık, risk yönetimi, toplum sağlığının korunmasında erken uyarı sistemlerine ihtiyaç duyulması, bilginin çok hızlı artıyor olması ve gelişen İnternet teknolojisi sayesinde ortaya çıkan sanal çalışma ortamları sağlık bilişimini geleceğin sağlık yönetiminin en temel vazgeçilmez unsuru hâline getirmiştir.

Doğrudan insan hayatını ilgilendiren sağlık hizmetlerinin amaca uygun olarak verilebilmesi, fedakârlıktan kaçınmayan, nitelikli, iyi yetişmiş sağlık çalışanları sayesinde mümkün olmaktadır. Sağlık insan kaynağı söz konusu olduğunda sıklıkla yapıldığı gibi doktor sayısına odaklanmak yanıltıcı olabilir. Günümüz gelişmiş sağlık hizmet anlayışı içinde farklı alanlarda uzmanlaşmış nitelikli ekip elemanlarının iş birliği sayesinde kaliteli hizmet sunmak mümkün olmaktadır. Dünyada başta hemşire ve doktorlar olmak üzere sağlık personelinin gelişmekte olan yoksul bölgelerden gelişmiş varlıklı bölgelere göçü önemli bir problem oluşturmaktadır.

Cumhuriyet tarihi boyunca zaman zaman gel-gitler olsa da, hekimlere zorunlu hizmet uygulaması hep olagelmiş ve yurt dışına göç sorununu çözme aracı olarak kullanılmıştır. Ne var ki, bu sorun sadece doktor istihdamında değil, gittikçe artan oranda hemşire ve diğer sağlık personeli istihdamında da kendini göstermektedir. 2000’li yılların başında sözleşmeli sağlık personeli istihdamıyla bu dengesizlik azaltılmaya çalışılmıştır. Hekimlere yurt dışı yasağı ya da herhangi bir zorlaştırma söz konusu değildir.

Diş hekimliği, çoğu ülkede tıbbın dışında ele alınmakta ve genellikle pratisyen diş hekimliğini kapsamaktadır. Türkiye gibi bazı ülkelerde uzman diş hekimliği de bulunmaktadır. Diğer sağlık meslekleri ise çok geniş bir yelpazede yer alan farklı uzmanlık alanlarını kapsar. Genelde sağlık profesyonelleri tabiri bu grup için kullanılır. Hemşirelik de doktorlardan sonra tüm dünyada en fazla bilinen ve standartları gelişmiş bir meslek grubudur. Hemşirelik, hasta bakımını ve bazı girişimleri üstlenen, ebe, hemşire ve uzman hemşire gibi farklı unvanlar altında da olsa az çok ülkeler arası kıyaslanabilir bir meslek grubunu oluşturmaktadır.

OECD 2013 verilerine OECD ülkelerinde ortalama kişi başı yılda sağlık sisteminden yararlanma, diğer bir deyişle ortalama kişi başı doktora başvuru sayısı 6,7’dir. Türkiye’de ise bu veri 8,2 dir. Türkiye’den daha fazla doktora başvuruya sahip olan ülkeler ise Rusya (9,4), Almanya (9,7), Slovakya (11), Çek Cumhuriyeti (11,1), Macaristan (11,8), Japonya (13,1) ve Kore’dir (13,2). Başvuru sayısının en düşük olduğu ülkelerin arasında İsveç (3), Meksika (2,7), Brezilya (2,7) ve Güney Afrika’nın (2,5) olduğu görülmektedir.

Kamu sağlık politikalarının tasarlanmasındaki değişimde rol alan hususların başlıcaları arasında Toplumsal Algı ve Anlayış Değişikliği ve Sağlık Hizmeti Anlayış ve Yöntemlerinde Değişme bulunmaktadır. Diğer taraftan yaşlı nüfus oranı gittikçe artmakta ve kronik hastalıklar nedeniyle bunların sağlık sistemiyle müteaddit defalar temas ihtiyacı hızla artmaktadır. Kronik hastalıklarda ömür boyu ilaç kullanımı, periyodik olarak ilaç reçete edilmesini gerekli kılmakta ve böylece bireyi sisteme bağımlı hale getirmektedir.

Sağlık sistemi: Temel amacı sağlığı geliştirmek olan organizasyon yapısı ile bütün örgütlerin, kuruluşların ve kaynakların toplamıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından hazırlanan 2000 yılı Dünya Sağlık Raporu, sağlık sisteminin dört ana fonksiyonundan söz etmektedir. Sağlık sisteminin ana fonksiyonlardan birincisi denetleme, planlama, politika üretme gibi anlamlar verebileceğimiz liderlik (vekilharçlık) ve yönetişim görevi, ikincisi altyapı ve insan kaynaklarını esas alan kaynak geliştirilmesi, üçüncüsü bireysel ve toplumsal alandaki bütün hizmetleri kapsayacak şekilde sağlık hizmetinin sunumu ve dördüncüsü de sağlık sisteminin finansmanıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Güçlü bir sağlık sistemi için sağlıkta liderlik anlayışı sadece Bakanlık yöneticilerince değil, sağlık yönetiminin her kademesinde rol alan bütün aktörlerce benimsenmelidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sağlık sisteminin temel fonksiyonlarından bir diğeri, altyapı ve insan kaynaklarını esas alan kaynak geliştirmedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kamu sağlık politikalarının tasarlanmasında önemli olan değişimde rol alan hususların başlıcaları; toplumsal algı ve anlayış değişikliği, sağlık hizmeti anlayış ve yöntemlerinde değişme, yaşlanma ve kronik hastalıklar, sağlık hizmetlerinde piyasa etkisi, iletişim kanallarının yaygınlığı, şehirleşme ve modern hayat, popülist politikalar ve arzın talep oluşturmasıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri: Koruyucu, tanı koyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini kapsayan, kişilerin sağlık sisteminden ilk hizmeti alış noktasıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yaşlılar engelliliği nedeniyle kendi başlarına bütün ihtiyaçlarını görememektedir. Günlük hayatlarında gerek insan kaynağı, gerek teknolojik araçlarla özel olarak desteklenmeleri ve bu yolla hayat kalitelerini korumaları sağlanmaya çalışılır. Bu duruma destekli yaşama denmektedir. Doğru cevap C'dir.

Dünya sağlık Raporunda sağlık sisteminin ara hedefleri ve nihai hedefleri arasından doğrudan sağlık finansmanı alanına giren hedefler şöyle sıralanmıştır: 1. Finansal risklere karşı koruma sağlamak, 2. Sağlık sisteminin finansman yükünün olabildiğince hakkaniyetli dağıtılmasını temin etmek, 3. Sağlık hizmetlerinden ihtiyaca göre hakkaniyet ölçüsünde yararlanılmasını sağlamak, 4. Sağlık harcamalarında saydamlık ve hesap verebilirliği temin etmek, 5. Hizmet sunumunda kalite ve verimliliği teşvik etmek ve sağlık finansman sisteminin yönetim verimliliğini oluşturmak. Doğru cevap A'dır.

Finansal sürdürülebilirlik: Sistem hedeflerinden sapmaksızın bütçe dengelerinin korunabilmesidir. Doğru cevap D'dir.

Her üç seçenekte sağlık ekonomisinin alanına girmektedir. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.

Her üç seçenekte sağlık sisteminin ana fonksiyonları arasında yer almaktadır. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.