SAĞLIK EKONOMİSİ

Finansman, zorlama, düzenleme, bilgilendirme, hizmet sunumu veya temini devletin pazarın düzenlenmesi ve denetlenmesi rolünü iyi oynayabilmesi için kullanabileceği başlıca araçlardan arasında yer alır.

Sağlık hizmetlerinde yönetilen rekabetin ana fikri, hizmetleri sunanlar ile finanse edenlerin (sigortacıların), devletçe belirlenmiş kamu yararını koruyucu kurallara uymak kaydıyla, fiyat ve kalite konusunda rekabete girmesidir.

Yönetilen rekabeti en iyi anlatan terimlerden biri, yarı--pazardır.

Yönetilen rekabet kavramı ilk kez 1970'li yıllarda ABD'de kullanılmaya başlamıştır.

Tıbbi hizmetlerin sunumunun ve yapılacak harcamaların, bireylerin ihtiyaçları ve ödeme güçleri dikkate alınarak adil şekilde gerçekleşmesi anlamına gelen hakkaniyettir.

Kamusal nitelikteki mal ve hizmetlerin optimal derecede üretimi, sağlık hizmet sisteminden beklenenlerin en doğru şekilde başarılabilmesi için mutlaka devletlerin sorumluluk alanında olması gerekenlerden biridir.

Ücretini sigortadan alacağını bilen bir doktor veya sağlık kuruluşu ile alacağı hizmet için cebinden
ödeme yapmayan bir hastanın, hizmetlerin miktarı, maliyeti konusunda tutumlu ve mantıklı
davranmaması seklinde ortaya çıkan sorun ahlaki tehlikedir.

Sağlık hizmetini sunanlar ele alanlar arasında hizmetin miktarı, kapsamı, önceliği, alternatifleri
konusundaki bilgi farklılığına verilen ad bilgi asimetrisidir.

Japonya, Kanada, Fransa, Almanya özel sektör tarafından sunulan hizmetlerin vergi gelirleri ve sosyal sigorta ile karşılanmasının gerçekleştirildiği ülkeler arasında yer alır.

Sağlık güvencesinin ve hizmet sunumunun devlet tarafından sağlanması, İskandinav ülkelerinde olur.

Bazı sağlık hizmetleri nitelik itibariyle kamu malı ve hizmeti olmak durumunda iken bazıları bireysel olarak tanımlanabilmektedir. Kamusal ya da kamu malı olmanın anlamı, bir mal ya da hizmetin herkesin kullanımına veya tüketimine açık olmasıdır.

Eğer hizmetlerin finansmanı ağırlıklı olarak kamu tarafından, yani devletin bütçesinden, vergi gelirlerinden karşılanıyor, hizmetler de devletin sağlık personeli, hastaneleri ve kuruluşları tarafından sunuluyor ise, kamusal yani “devletçi” bir sistem var demektir. Günümüzde bu tür sağlık hizmet sistemleri İskandinav ülkelerinde bulunmaktadır.

Eğer sağlık hizmetleri finansmanı ağırlıklı olarak kişilerin cepten yaptıkları ödemeler veya özel sigortalar tarafından karşılanıyor, hizmetler de özel muayenehaneler, özel hastaneler ve özel sağlık kuruluşları tarafından sunuluyor, yani pazara bırakılmış ise özel hatta “özel sektörcü” bir hizmet sistemi var demektir. Bu sistemlerin günümüzdeki tipik örneği, her ne kadar yapılmaya çalışılan reformlarla bir miktar değişikliği uğramış olsa da ABD’dir.

Sağlık hizmetleri finansmanının ağırlıklı olarak kamusal, sunumunun ise özel olması bir başka seçenek olup Almanya, Fransa, Japonya gibi ülkelerde görülen bir durumdur. Bu tür sistemlerde hizmet ağırlıklı olarak piyasadaki, pazardaki özel hizmet sunucuları tarafından verilmekte hizmetlerin finansmanı ise bazen devletin bütçesinden, bazen de işveren ve çalışan katkıları ile oluşturulan sosyal sigortalardan karşılanmaktadır.

• Halkın sağlık düzeyinde yükselme

Halkın sağlık düzeyini gösteren temel göstergeler olarak bebek ölüm hızı, anne ölüm hızı, yetişkin ölüm hızları ve doğumda yaşam beklentisi kullanılmaktadır. İyi bir sağlık hizmet sisteminin tüm ölüm hızlarında azalma, doğumda yaşam beklentisinde artış sağlaması gerekmektedir. Çeşitli ülkelerdeki göstergelerde zaman içerisinde görülen değişimler incelendiğinde, sağlık hizmetleri finansmanının ağırlıklı olarak kamu tarafından sağlandığı ve hizmetlerin de büyük ölçüde devlet tarafından sunulduğu ülkelerin, bu konularda sağlık hizmetlerini özelleştirmiş olan ülkelerden daha başarılı olduğu görülmektedir.

• Bilgilendirme

Çeşitli sağlık riskleri konusunda toplumun bilgilendirilmesi, gerekli önlemlerin alınması için bireylerin uyarılması, eğitilmesi devletin kullanabileceği önemli bir araçtır. Örneğin, sigaranın, alkol ve bağımlılık yapan maddelerin, obezitenin sağlık üzerindeki zararları konusunda topluma yönelik olarak planlanacak eğitim programları, sonuçları itibariyle bazı sağlık harcamalarını kontrol altına alma amacını gütmektedir. Bu tür eğitim ve bilgilendirmeler sadece sağlık hizmetini alanlara da sunucularına da yapılabilir.

• Düzenleme

Özel hizmet sunucuların çalışma şekillerinin ve hizmet standartlarının düzenlenerek denetlenmesi devletlerin elinde olan bir başka önemli araçtır. Örneğin, sağlık mesleklerinin ve sağlık kuruluşlarının akreditasyonu, belgelendirilmesi, çeşitli hizmetler için standartların belirlenmesi, hasta haklarının tanımlanması ve duyurulması, malpraktis yaptırımlarının düzenlenmesi gibi uygulamalar sayesinde pazarın düzgün ve kurallı işlemesi sağlanabilmekte, keyfi ve başıboşluğun önüne geçilebilmektedir.

• Zorlama

Bilgilendirme ve düzenlemeler ile hayata geçirilmesi güç olan bazı önlemlerin, gerektiğinde yasal alt yapısının da oluşturularak, zorunlu hale getirilmesi devletlerin eşlinde bulunan önemli bir araçtır. Örneğin, sosyal sigorta sistemlerinde işverenin çalışanın sigortası için katkıda bulunmasının sağlanması, uyuşturucu ticaretinin, organ ticaretinin yasaklanması ve bunları önleyici yaptırımlar getirilmesi, devletin zorlayıcı kararları ile mümkündür.

• Hizmet sunumu veya temini

Gerekli olan durumlarda sağlık hizmetlerinin kamu kuruluşları tarafında sunulması, veya kamu kaynakları kullanılarak özel sektörden hizmet satın alınması devletlerin elinde bulunan önemli bir araçtır. Ünitenin çeşitli bölümlerinde de değinildiği gibi, yoksullar, engelliler, coğrafi anlamda ulaşım sorunu olan mahrumiyet bölgelerinde yaşayanlar için özel sektör tarafından hizmet sunulması gerçekçi olmadığından bu konuda görev devlete düşmektedir. Hizmet sunumu, özel sektörün ilgi alanında olmayan kesimler için yapılabileceği gibi, devletin özel sektör karşısında rakip sunucu şeklinde yer alarak pazarın düzenlenmesi amacıyla da yapılabilmektedir.

• “Özelleştirme” ile kamu hizmetlerinde ücrete dayalı rekabet anlayışı oluşmakta pazar dinamikleri önem kazanmaktadır.

• “Yeniden metalaştırma” ile daha önce meta olmaktan çıkarılmış ve güvence altına alınmış olan “emek” kavramı, yerini “çalışmanın teşviki” kavramına bırakarak yeniden metalaştırılmaktadır.

• “Seçici hedefleme” yoluyla “Evrensel eşitlik” kavramı yerine “hakkaniyet” önem kazanmaktadır.

• “Koşullu dayanışma” ise, yeni düzende “koşulsuz haklar” yerine kullanılması uygun bulunan terimdir. Hiç bir koşula dayanmayan, sade vatandaş olmaktan kaynaklanan sosyal haklar, yerini bireysel katılımcılık temelinde gelişen koşullu dayanışma anlayışına bırakmaya başlamıştır.