SAĞLIK EKONOMİSİ

Sağlık hizmetleri dışında sağlığı etkileyen faktörler nelerdir?

Sağlık hizmetleri dışında sağlık düzeyinin belirleyicilerini konu almaktadır. Geniş olarak genetik faktörler, gelir düzeyi ve dağılımı, çalışma koşulları, eğitim, barınma koşulları, beslenme, yaşam tarzı gibi unsurlar bu alanın araştırma konusunu oluşturmaktadır. Beşeri sermayenin oluşumuna etki eden sayılan faktörler ile sağlık düzeyi arasındaki ilişkiyi inceleyen bu alanda, değişkenler arasındaki ilişkinin yönü kesinlik göstermemektedir.

Sağlık hizmetleri talebi; Sağlık hizmetlerine olan talebi konu almaktadır. Bireylerin sağlık hizmetlerine olan talebi ise daha önce ele alınan sağlığın değerinden ve sağlık düzeyinin belirleyicilerinden ileri gelmektedir. Bununla beraber sağlık hizmetleri talebini sağlık sisteminin organizasyon ve finansman yapısı, finansal olmayan maliyetler, tedavi maliyetleri, sağlık sigortası uygulamaları, hizmet geri ödeme biçimleri, sağlık hizmetlerine erişim kolaylığı ve bireylerin sağlık hizmetlerine yönelik tutumları da belirlemektedir.

Üçüncü basamak tedavi hizmetleri kapsamında gerçekleştirilen tedavi hizmetlerdir.

Sağlık piyasasının diğer piyasalardan farklılaşmasına neden olan ve kamu müdahalesini zorunlu kılan temel unsurlar ise belirsizlik, asimetrik bilgi, dışsallıklar ve kamusal mallar olarak belirtilmektedir.

Sağlık piyasası açısından değerlendirildiğinde pozitif dışsallık, özellikle koruyucu sağlık hizmetlerinin sunumunda görülmektedir. Örneğin, koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında bulaşıcı hastalıklara yönelik gerçekleştirilen aşı uygulaması, sağlık hizmetini alan bireyin yanında toplumdaki diğer bireylerin de hastalıktan korunmalarını sağlamakta ve pozitif dışsallık ortaya çıkmaktadır. Pozitif dışsallığın söz konusu olduğu durumda, sağlık piyasasında oluşan sosyal fayda (toplumun sağladığı fayda) özel faydadan (aşı olan bireyin sağladığı fayda) daha yüksek olacaktır.

Bir bölge veya ülke için sağlık düzeyinin ölçümü ile ilişkili olayları incelerken iki tür bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlardan ilki, ölüm oranını veya sayısını temsil eden mortalite; diğeri ise hasta sayısını ve oranını temsil eden morbiditedir.

Mortalite göstergelerinin yanında morbidite göstergeleri de sağlık durumunun tespitinde sıklıkla kullanılmaktadır. Hastalık ya da vücudun sağlamlığı gibi alternatif göstergeler, ülkenin sağlık durumu yönünden içinde bulunduğu durumun analiz edilmesi için daha etkili sonuçlar vermektedir. Morbidite göstergeleri, mortalite göstergelerinin aksine yaşamın süresini değil, süren yaşamın kalitesini ön plana çıkarmaktadır.

Toplum sağlığının göstergesi olan mortalite ve ölümcül olmayan sağlık çıktılarının tek bir sayı ile temsil edilmesi için geliştirilen DALY (Sakatlığa Ayarlanmış Yaşam Yılı – Disability Adjusted Life Years), sağlıklı olarak geçirilen bir yılın kaybı olarak değerlendirilmektedir.

DALY, mükemmel sağlık beklentisine karşılık, sağlıkta oluşan açığı, yani mevcut durum ile toplumdaki her bireyin doğumda beklenen yaşam süresi kadar yaşadığı ve mükemmel sağlığa sahip olduğu ideal durum arasındaki farkı göstermektedir. DALY endeksi hesaplanırken, çeşitli hastalıklar ve yaralanmalardan kaynaklı erken yaşta meydana gelen ölümlere bağlı olarak kaybedilen süre ve ölümle sonuçlanmayan ancak uzun süreli işlev kaybına ve engelliliğe neden olan hastalıkların ortaya çıkmasından itibaren geçen süre (hastalık yükü) birlikte değerlendirilmektedir.

Sağlık ekonomisinin gelişim göstermesi Selma Mushkin’in 1958 yılında kaleme aldığı sağlık ekonomisi alanını tanımlamaya çalıştığı makale ile başlamaktadır.

Bütün kısıtlarına ve ön kabullerine karşın, sağlık durumunun ölçülmesinde kullanılan göstergeler gerek tek başına gerekse de birleştirilerek, toplum sağlığının değerlendirilmesinde, geleceğe yönelik tahminlerin yapılmasında ve gerek zamanlar arası gerekse de toplumlar arası karşılaştırmaların yapılmasında sıklıkla ve etkin şekilde kullanılmaktadır. Ayrıca sakatlıkla sürdürülen yaşamın ve erken ölümlerin bir arada değerlendirildiği DALY ve yaşam süresini yaşam kalitesi ile bir arada değerlendiren QALY gibi ölçütlerin, önümüzdeki yıllarda geliştirilerek yaygın bir şekilde kullanılabileceğini söylemek de mümkündür.