Türkiye’de Sağlık Sistemi ve Sağlık Politikaları

Sağlığı korumak ve geliştirmek amacıyla faaliyet gösteren bütün kuruluşların, örgütlerin, organizasyonların ve kaynakların toplamından oluşan sisteme sağlık sistemi denir.

Sağlık sisteminin özellikleri; kamusal mal özelliği, dışsallıklar, erdemli mallar, devlet denetimi, belirsizlik altında seçim ve asimetrik bilgilenme ve hastalık riskinin ve ihtiyaç duyulacak sağlık hizmetinin önceden belirlenememesi şeklinde sıralanabilir.

Devlet tarafından üretilen, bölünemeyen ve faydasından bedel ödemeyenlerin mahrum bırakılamadığı mal ve hizmetlere tam kamusal mallar denir.

Hem birey hem de toplum açısından önceliği olan ve vazgeçilmesi mümkün olmayan mal ve hizmetlere erdemli mallar denir.

Sağlık sisteminin ilkeleri; etkililik, verimlilik ve hakkaniyet olarak sıralanabilir.

Eşit sağlık hizmeti ihtiyacı olan bireylere eşit kullanım hakkının verilmesine hakkaniyet adı verilir.

Sağlık sistemi modelleri genellikle özel sigorta modeli, Bismarck modeli, Beveridge modeli, Semashko modeli, cepten ödeme modeli ve genel sağlık sigortası modeli olarak altı gruba ayrılabilir.

Refah yönetimli sağlık sistemi veya sosyal sigorta olarak da ifade edilen sağlık sistemi modeli Bismarck modeli'dir.

Toplumu oluşturan bütün bireylerin ulusal sağlık sisteminden ücretsiz olarak faydalandığı ve sağlık hizmetlerinin devlet tarafından vergiler ile finanse edilerek sunulduğu sağlık modeli Beveridge modeli'dir.

Türkiye’de uygulanan sağlık sistemi modeli Genel sağlık sigortası modeli'dir.

23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldıktan sonra 3 Mayıs 1920 tarihinde Sıhhat ve İctimai Muavenet Vekâleti ismiyle kurulmuştur.

“İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi” nin 25. maddesine göre sağlık hakkı, “Gerek kendisi gerek ailesi için yiyecek, giyim, konut, tıbbi bakım ve gerekli sosyal hizmetler de dahil olmak üzere, sağlık ve refahını sağlayacak uygun bir yaşam düzeyine ve işsizlik, hastalık, sakatlık, yaşlılık veya geçim olanaklarından kendi iradesi dışında yoksun bırakacak başka durumlarda herkesin sahip olması gereken güvence hakkı içinde yer alan temel unsurlardan biri” olarak tanımlanmıştır.

1871 yılında “İdare-i Umumiye-i Tıbbiye Nizamnamesi” olarak ifade edilen Genel Sağlık İdaresi Tüzüğü’nün çıkarılması ile sağlık hizmetleri devlet tarafından yüklenmeye başlanmıştır.

1871 yılında çıkarılan  “İdare-i Umumiye-i Tıbbiye Nizamnamesi” olarak ifade edilen Genel Sağlık İdaresi Tüzüğü'dür.

Cumhuriyet’in ilanından sonraki sağlık sistemi ve sağlık politikalarını 1923-1946, 1946-1960, 1960-1980, 1980-2002 yılları arası ve 2002 yılı sonrası sağlık sistemi ve sağlık politikaları şeklinde dönemlere ayrılarak incelenmektedir.

Cumhuriyet’in ilanından sonra Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına atandığı ve 1937 yılına kadar görev yaptığı dönemi kapsamaktadır.

Tedavi edici sağlık hizmetlerinin yerel yönetimlere bırakılmasının en önemli sebebi, sağlık personeli ve organizasyon eksikliğidir.

Daha fazla sağlık personeli yetiştirerek sağlık personeli sayısını artırmak, salgın hastalıklarla daha etkin şekilde mücadele etmek, yerel yönetimlere örnek teşkil etmesi için numune hastaneleri açmak, kadın doğum ve çocuk bakımevleri açmak, sağlık örgütünü köyleri de dahil edecek şekilde genişletmek, sağlık politikalarında etkinliği artırmak için sağlık ile ilgili yasalar çıkarmak, Hıfzıssıhha Enstitüsü” ve “Hıfzıssıhha Okulu” kurmak'tır.

Cumhuriyet döneminin ilk yazılı sağlık planı 1946 yılında Dr. Behçet Uz öncülüğünde hazırlanan Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı’dır.

Hem devletçi hem de liberal sağlık politikaları uygulandığı dönem 1950 -1960 yılları arası, yani Demokrat Parti dönemi'dir.

Özellikle koruyucu sağlık hizmetlerinden toplumda yer alan bütün bireylerin gelir düzeyine bakılmaksızın sağlık hizmetlerinden faydalanabilmeleri için eşit hak verilmesine Sağlık hizmetlerinin sosyalleşmesi denir.

Sağlık alanında önemli reformlardan biri olan özel sağlık sigortası modelinin doğuş yeri ABD'dir.