Sağlık Hizmetlerinde Ekonomik Değerlendirme ve Ekonomik Değerlendirme Teknikleri

Sağlık hizmet giderlerinin artmasının temelde 2 nedeni bulunmaktadır:

1. Sağlık hizmet talebinin artması ülkenin sağlık harcamalarının artmasına ve bütçeden daha fazla kaynak ayrılmasına neden olmaktadır.

2. Sağlık hizmetlerinde kullanılan teknolojik gelişmeler yeni tedavi yöntemlerinin kullanılmasına ve sağlık hizmetlerinin artmasına neden olmaktadır. 

Bu nedenlerden dolayı kısıtlı kaynakların verimli bir şekilde kullanılması gerekmektedir.

Sağlık hizmetlerinin ekonomik değerlendirilmesinin temel bileşenleri, hedef hasta grubunun mevcut tedavisi ve mevcut tedavinin alternatifi olarak yeni ilaç tedavisidir.

Sağlık hizmetlerindeki maliyetleri; doğrudan maliyet, dolaylı maliyet ve maddi olmayan maliyet olmak üzere üç temel türe dayanmaktadır. Doğrudan maliyet; tıbbi bakım sunulması sonucunda ortaya çıkan maliyetleri, dolaylı maliyet; hastalık sonucu üretimde meydana gelen kayıpları ifade etmekte ve maddi olmayan maliyet ise; acısı, sıkıntı ve endişe gibi duyguların yaşanmasını ifade etmektedir.

Doğrudan maliyetlerin bir alt türü olan doğrudan tıbbi maliyetler, ilaç, tetkik, hastaneye yatış ve hekim giderlerini kapsamaktadır. Bu tür maliyetler yatırım ve genel giderlerden oluşan sabit maliyet, personel giderlerden oluşan yarı sabit maliyet ve tıbbi sarf malzemelerden oluşan değişken maliyet olmak üzere 3 alt türe ayrılmaktadır.

Kullanılan bir kaynağın fırsat maliyeti, bu kaynağın en iyi alternatif kullanımından elde edilen fayda olarak tanımlanmaktadır.

Ekonomik değerlendirilmesinde takip edilmesi gereken aşamalar şunlardır:

1.Amaç belirleme

2.Alternatif sağlık hizmetlerinin belirlenmesi

3. Belirlenen alternatif sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesi

4.Gerekli kaynakların ve her seçenekten beklenen faydaların belirlenmesi

5.Belirlenen faydaların parasal olarak ölçülüp ölçülememesinin belirlenmesi

6.Alternatif sağlık hizmetlerinin maliyet ve sonuçlarının belirlenmesi

7.Belirlenen maliyet ve çıktıların ölçülmesi

8. Duyarlılık analizi

9. Değerlendirme ve seçim süreci

Eğer faydalar parasal olarak ölçülüyorsa ekonomik değerlendirme yöntemi olarak maliyet fayda analizi kullanılmalı buna karşı faydalar parasal olarak ölçülmüyorsa maliyet değer veya maliyet etkililik analizi kullanılmalıdır.

Ekonomik değerlendirme teknikleri, alternatif sağlık hizmetleri ile bu hizmetleri yürütürken ortaya çıkan maliyetlerin karşılaştırılması ile kaynakların etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasını sağlayan stratejik karar verme yöntemlerine denir. 

Ekonomik değerlendirmede kullanılacak tekniğin belirlenmesinde sorulan dorunun cevabı eğer "evet" ise tek bir hizmetin maliyet ve sonuçları değerlendirilmelidir.

Maliyet minimizasyon analizlerinde en az 2 ya da daha fazla teşhis, tedavi ve tıbbi teknoloji gibi alternatif yöntemler arasındaki maliyet farkı basit bir şekilde hesaplanır ve bu maliyetler karşılaştırılarak en düşük maliyetli olanlar tercih edilir.

Maliyet fayda analizinde bir sağlık hizmetinin faydası ile maliyeti ele alınarak, "fayda/maliyet oranı" hesaplanır. Eğer oran 1'den büyük ise hizmetin faydasının maliyetinden büyük olduğu sonucuna varılır ve sağlık hizmeti uygulanır.

Maliyet fayda analizinde faydanın ölçülmesinde iki yaklaşım kullanılmaktadır: 1. Beşeri sermaye yaklaşımı 2. Ödemeye isteklilik yaklaşımı

Sağlık hizmetlerinde ortaya çıkan bütün faydaların parasal olarak ifade edilememesi ve faydaların maddi terimlerle değerlendirildiği için bu analiz türünde kalite göz ardı edilmektedir. 

En iyi sağlık hizmetini seçerken mali etkililik analizi sonrasında elde edilen sonuçlar şöyle olmalıdır:

Sağlık hizmetinin belirlenen hedeflere ulaşabilmek için en etkili sonucu vermiş olması, en düşük maliyete sahip olması ve en yüksek çıktıya sahip olması gerekmektedir.

ICER=Maliyet Etkinlik oranı=Maliyet etkinlik analizi ölçü birimi

ICER= (X'in toplam maliyeti- Y'nin toplam maliyeti)/(X'in çıktıları-Y'nin çıktıları)

X ve Y iki alternatif sağlık hizmetidir

X'in Y'den daha pahalı olması durumunda X ve Y arasında seçim yapabilmek için yukarıdaki formül kullanılır.

Dünya Sağlık Örgütü, ICER değeri kişi başına GSYİH değerinden küçük ise maliyet etkililik oranı yüksek, ICER kişi başına GSYİH'nin 1-3 katı ise maliyet etkili ve ICER kişi başına GSYİH'nin 3 katından fazla ise maliyet etkili değildir şeklinde ilişkilendirir.

Amaçların belirlenmesi maliyet etkinlik analizinin ilk aşamasıdır. Bu aşamada analiz amaçlarının belirlenebilmesi için öncellikle sorunların belirlenmesi gerekmektedir ve bu doğrultuda amaçların belirlenmesi gerekir.

Çıktılar için belirlenen etkililik göstergeleri şunlardır:

1. Kurtarılan yaşam sayısı, 2. Yaşam süresine katılan yıllar, 3. Hastalıktan korunan kişi sayısı, 4.Tanı konulan kişi sayısı, 5. Azaltılan has gün sayısı, 6. Uygun biçimde tedavi edilen kişi sayısı, 7. Ağrısız gün sayısı ve 8. Önlenen yan etkiler.

Maliyet etkililik analizinde belirlenen amaç ve faaliyetlerin parasal olarak ifade edilme zorunluluğunun olmamasıdır.

Maliyet değer analizi farklı olarak alternatif sağlık müdahalelerini karşılaştırarak, sağlık hizmetleri için ayrılan kaynakların kullanımı ile ilgili olarak politika yapıcılara detaylı bilgi sunar.

Maliyet değer analizinde çıktı ölçütü olarak, Kaliteye Ayarlanmış Yaşam Yılı (QALY) ve Engelliliğe Ayarlanmış Yaşam Yılı (DALY) çıktı ölçütü olarak kullanılmaktadır.

Maliyet değer analizinde kazanım ölçümü olarak değersel sonuçlar dikkatte alınır.