İktisat Bilimi ve Temel Kavramlar

İktisat, sınırsız insan ihtiyaçlarını kıt kaynaklarla karşılamaya çalışan bir bilim dalıdır. Bu kıtlık sorunundan dolayı insanlar seçenekler arasında tercih yapmak zorunda kalmaktadır.

Karşılandığı zaman mutluluk ve zevk veren,
karşılanmadığı zaman ise üzüntü ve acı veren duygulara
ihtiyaç denilmektedir.

• İhtiyaçlar sınırsızdır
• İhtiyaçların şiddet dereceleri farklıdır
• İhtiyaçlar karşılandıkça onlara duyulan
  şiddet de azalır
• Bir ihtiyacın türü zamanla değişebilir
• İhtiyaçlar karşılandıktan belirli bir süre
  sonra tekrarlanabilirler
• İhtiyaçlar veya ihtiyaçların karşılanmasında
  kullanılan mallar birbirlerinin
  yerine ikame edilebilir

Zorunlu ihtiyaçlar, insanların hayatlarını sürdürebilmeleri
için karşılamak zorunda oldukları ihtiyaçları
ifade etmektedir. Zorunlu ihtiyaçlar; yeme,
içme ve barınma gibi ihtiyaçlar olup bu ihtiyaçlar
karşılanmadığı zaman insanların hayatları tehlikeye
girmektedir.

Zorunlu olmayan ihtiyaçlar karşılanmadığı
zaman insanın hayatını tehlikeye sokmayan
ihtiyaçları ifade etmektedir. Sinemaya gitmek,
tiyatroya gitmek ve lüks bir evde oturmak zorunlu
olmayan ihtiyaçlara örnek olarak verilebilir.

İnsan ihtiyaçlarını gidermek için mal ve hizmetlerin
elde edilmesi sürecini ifade eden her türlü
faaliyete üretim denir.

Üretimin yapılabilmesi için gerekli
unsurlara üretim faktörleri denilmektedir. Bu
üretim faktörleri; emek, sermaye, müteşebbis ve
doğal kaynak olarak dörde ayrılmaktadır.

Değer yargısı barındırmayan, bir
iktisadi olayın veya davranışın ne olduğu ile ilgilenen
ve genel sonuçlar sunan iktisada pozitif iktisat
denilmektedir. “Kamu harcamaları artınca işsizlik
azalır” ifadesi değer yargısına dayanmadığı için pozitif
iktisada örnek olarak verilebilir.

Belirlenen amaçlara ulaşabilmek için bir iktisadi
olayın veya davranışın ne olması gerektiği ile ilgilenen,
değer yargılarına dayanan ve öznel sonuçlar
sunan iktisada ise normatif iktisat denir. Gelir
dağılımında adalet sağlanmalı, işsizlik azaltılmalı,
üretim artırılmalı gibi değer yargılarına dayanan
ifadeler normatif iktisada örnek olarak verilebilir.

Mikro iktisat tek bir birey ve tek bir firmanın
iktisadi davranışlarını incelemekte olup bireyin
amacı fayda maksimizasyonu iken firmanın amacı
kâr maksimizasyonudur.

Makro iktisat toplulaştırma
yaparak bütün bireylerden oluşan hanehalkı
sektörü ile bütün firmalardan oluşan firmalar
sektörünün iktisadi davranışlarını incelemekte
olup amacı, iktisadi büyümeyi artırmak ve iktisadi
dalgalanmaları (enflasyon ve işsizlik dalgalanmaları)
gidermektir.

Arz, üreticilerin piyasada belli bir zaman dilimi
içinde satmayı planladıkları mal ve hizmet miktarını
ifade etmektedir

• Malın kendi fiyatı
• Üretim faktörlerinin fiyatları
• Diğer malların fiyatları
• Teknoloji
• Fiyat beklentileri
• Piyasadaki üretici sayısı

Diğer unsurlar sabitken (ceteris
paribus) bir malın fiyatı arttığında arz
edilen miktarın artmasına ve fiyatı azaldığında
ise arz edilen miktarın azalmasına Arz Kanunu
denmektedir.

Piyasa arzı, aynı mal ve hizmeti üreten bütün üreticilerin o mala ilişkin arzlarının toplamına denilmektedir.
Piyasa arz eğrisi ise bireysel arz eğrilerinin yatay olarak yan yana toplanmasından elde edilmektedir.

Arz edilen malın kendi fiyatı dışında üretim faktörlerinin fiyatları, diğer malların fiyatları, teknoloji,
fiyat beklentileri ve piyasadaki üretici sayısı gibi arzı etkileyen faktörlerdeki değişim sonucunda arz değişmekte
ve arz eğrisi bütünüyle kaymaktadır. Arz eğrisinin sağa doğru kayması arzın artmasını ifade ederken
sola doğru kayması, arzın azalmasını ifade etmektedir

Arz edilen miktardaki değişim, diğer unsurlar
(üretim faktörlerinin fiyatları, diğer malların fiyatları,
teknoloji, fiyat beklentileri ve piyasadaki üretici sayısı
gibi) sabitken bir malın kendi fiyatındaki değişim sonucunda
aynı arz eğrisi üzerinde bir noktadan diğer
noktaya hareket edilmesi olarak ifade edilmektedir.

Hanehalkının (tüketicilerin) belirli bir dönemde
ve belirli bir fiyattan satın almak istediği mal ve
hizmet miktarına talep denmektedir. Ancak burada
bahsettiğimiz talep, efektif talebi ifade etmektedir.
Efektif talep, satın alınma gücü ile desteklenen taleptir.

• Malın kendi fiyatı
• Tüketicinin geliri
• Diğer malların fiyatları
• Tüketicini zevk ve tercihleri
• Gelecek hakkındaki beklentiler
• Nüfus

Diğer unsurlar sabitken
(ceteris paribus) bir malın fiyatı arttığında
talep edilen miktarın azalmasına ve fiyatı
azaldığında ise talep edilen miktarın artmasına Talep Kanunu
denilmektedir.

Piyasa talep eğrisi, bireysel talep eğrilerinin yatay olarak yan yana toplanmasından elde edilmektedir.

Talep edilen malın kendi fiyatı dışında tüketicinin geliri, diğer malların fiyatları, tüketicinin zevk ve
tercihleri, gelecek hakkındaki beklentiler ve nüfus gibi talebi etkileyen faktörlerdeki değişim sonucunda
talep değişmekte ve talep eğrisi bütünüyle kaymaktadır. Talep eğrisinin sağa doğru kayması talebin artmasını
ifade ederken sola doğru kayması,talebin azalmasını ifade etmektedir.

Talep edilen miktardaki değişim, diğer unsurlar (tüketicinin geliri, diğer malların fiyatları, tüketicinin
zevk ve tercihleri, gelecek hakkındaki beklentiler ve nüfus gibi) sabitken bir malın kendi fiyatındaki
değişim sonucunda aynı talep eğrisi üzerinde bir noktadan diğer noktaya hareket edilmesi olarak ifade
edilmektedir.

İktisatta duyarlılık veya tepki olarak ifade edilen
esneklik, bağımsız değişkende meydana gelen yüzde
değişimin bağımlı değişken üzerinde ortaya çıkardığı
yüzde değişim olarak tanımlanmaktadır. Esneklik,
talep ve arz esnekliği olarak ikiye ayrılmaktadır.

Üretimde kullanılan üretim faktörleri ile teknoloji
sabitken üretilebilecek maksimum mal ve
hizmet bileşimlerinin geometrik yerine üretim
imkânları eğrisi denilmektedir.

Piyasa, çeşitli koşullar ve varsayımlar doğrultusunda
etkin kaynak dağılımı yapan mekanizma
olarak tanımlanmakta olup bu tanım doğrultusunda
piyasanın yeterli düzeyde mal ve hizmet üretmesi,
yani etkin çalışması beklenmektedir. Fakat
piyasalar çeşitli sebeplerden dolayı her zaman etkin
bir şekilde çalışamamakta ve bu yüzden piyasa
aksaklıkları ortaya çıkabilmektedir. Bu bağlamda,
bazı mal ve hizmetlerin üretiminin tamamen piyasa
koşullarına bırakılması durumunda, bu mal ve
hizmetlerin toplumun faydasını maksimum yapacak
şekilde üretilememesine piyasa aksaklıkları denilmektedir.
Ayrıca piyasa aksaklıkları, etkin üretim
düzeyine ulaşmada piyasanın başarısız olması
olarak da tanımlanmaktadır.

İktisat biliminin temel sorunları; tam kullanım
sorunu, etkin kullanım sorunu ve iktisadi büyüme
ve kalkınmadan oluşmaktadır.