SAĞLIK EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 3

Sağlık hizmetlerinin, tamamen pazar koşullarına bırakılmasının ya da tamamen devlet tarafından finanse edilip sunulmasının neden olabileceği çeşitli sakıncaları aşmak amacıyla ortaya çıkan yönetimli rekabet ya da yönetilen rekabet kavramı ilk kez 1970’li yıllarda ABD’de kullanılmaya başlanmıştır.

Bazı yazarlara göre küreselleşme ile birlikte daha önce yaygın olan “sosyal devlet” anlayışı, “fırsat veren devlet” anlayışına dönüşmekte, kamu sorumlulukları bu doğrultuda değişime uğramaktadır.  Ortaya çıkan değişimin başlıca dört bileşeni bulunmaktadır: Özelleştirme, yeniden metalaştırma, seçici hedefleme ve koşullu dayanışma.

Yönetilen rekabetin ana fikri, hizmetleri sunanlar ile finanse edenlerin (sigortacıların), devletçe belirlenmiş kamu yararını koruyucu kurallara uymak kaydıyla, fiyat ve kalite konusunda rekabete girmesidir. Bunu başarmak için hizmet sunumunun ve ödeme yöntemlerinin, daha maliyet-bilinçli ve daha kalite-bilinçli olacak şekilde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.

Günümüzde geçerli olan ekonomik teorilere göre bir mal veya hizmetin pazardaki değerini ifade eden fiyatı, pazarda ne miktarda bulunduğu ile onu almak isteyenlerin sayısı ve alım gücü tarafından belirlenmektedir. Üretilen hiçbir mal veya hizmet sonsuz miktarda
olmadığından, pazar alıcılar açısından bir rekabet ortamı oluşturmaktadır. Bir mal veya hizmetin arzı, yani miktarı az, talep edeni, yani alıcısı fazla ise fiyatı artmakta, fiyat
artışı sürdüğünde bir müddet sonra alıcılar azalmaktadır. Bunun tersi de doğru olmakta, yani arzı, miktarı fazla, ancak talep edeni, alıcısı az olan mal veya hizmetlerin fiyatı düşmektedir.

Bu yaklaşımın dayandığı iki varsayım vardır:
1. Tüm sunucu ve alıcılar pazara gönüllü olarak girip çıkmakta serbesttirler ve her zaman alternatifleri vardır.
2. Hem alıcılar hem de sunucular, fiyatlar ve alternatifler konusundaki bilgilere ulaşma konusunda eşit imkânlara sahiptirler.

Finansman, zorlama, düzenleme, bilgilendirme, hizmet sunumu veya temini devletin pazarın düzenlenmesi ve denetlenmesi rolünü iyi oynayabilmesi için kullanabileceği başlıca araçlardan arasında yer alır.

Sağlık hizmetlerinde yönetilen rekabetin ana fikri, hizmetleri sunanlar ile finanse edenlerin (sigortacıların), devletçe belirlenmiş kamu yararını koruyucu kurallara uymak kaydıyla, fiyat ve kalite konusunda rekabete girmesidir.

Yönetilen rekabeti en iyi anlatan terimlerden biri, yarı--pazardır.

Yönetilen rekabet kavramı ilk kez 1970'li yıllarda ABD'de kullanılmaya başlamıştır.

Tıbbi hizmetlerin sunumunun ve yapılacak harcamaların, bireylerin ihtiyaçları ve ödeme güçleri dikkate alınarak adil şekilde gerçekleşmesi anlamına gelen hakkaniyettir.

Kamusal nitelikteki mal ve hizmetlerin optimal derecede üretimi, sağlık hizmet sisteminden beklenenlerin en doğru şekilde başarılabilmesi için mutlaka devletlerin sorumluluk alanında olması gerekenlerden biridir.

Ücretini sigortadan alacağını bilen bir doktor veya sağlık kuruluşu ile alacağı hizmet için cebinden
ödeme yapmayan bir hastanın, hizmetlerin miktarı, maliyeti konusunda tutumlu ve mantıklı
davranmaması seklinde ortaya çıkan sorun ahlaki tehlikedir.

Sağlık hizmetini sunanlar ele alanlar arasında hizmetin miktarı, kapsamı, önceliği, alternatifleri
konusundaki bilgi farklılığına verilen ad bilgi asimetrisidir.

Japonya, Kanada, Fransa, Almanya özel sektör tarafından sunulan hizmetlerin vergi gelirleri ve sosyal sigorta ile karşılanmasının gerçekleştirildiği ülkeler arasında yer alır.

Sağlık güvencesinin ve hizmet sunumunun devlet tarafından sağlanması, İskandinav ülkelerinde olur.

Bazı sağlık hizmetleri nitelik itibariyle kamu malı ve hizmeti olmak durumunda iken bazıları bireysel olarak tanımlanabilmektedir. Kamusal ya da kamu malı olmanın anlamı, bir mal ya da hizmetin herkesin kullanımına veya tüketimine açık olmasıdır.

Eğer hizmetlerin finansmanı ağırlıklı olarak kamu tarafından, yani devletin bütçesinden, vergi gelirlerinden karşılanıyor, hizmetler de devletin sağlık personeli, hastaneleri ve kuruluşları tarafından sunuluyor ise, kamusal yani “devletçi” bir sistem var demektir. Günümüzde bu tür sağlık hizmet sistemleri İskandinav ülkelerinde bulunmaktadır.

Eğer sağlık hizmetleri finansmanı ağırlıklı olarak kişilerin cepten yaptıkları ödemeler veya özel sigortalar tarafından karşılanıyor, hizmetler de özel muayenehaneler, özel hastaneler ve özel sağlık kuruluşları tarafından sunuluyor, yani pazara bırakılmış ise özel hatta “özel sektörcü” bir hizmet sistemi var demektir. Bu sistemlerin günümüzdeki tipik örneği, her ne kadar yapılmaya çalışılan reformlarla bir miktar değişikliği uğramış olsa da ABD’dir.

Sağlık hizmetleri finansmanının ağırlıklı olarak kamusal, sunumunun ise özel olması bir başka seçenek olup Almanya, Fransa, Japonya gibi ülkelerde görülen bir durumdur. Bu tür sistemlerde hizmet ağırlıklı olarak piyasadaki, pazardaki özel hizmet sunucuları tarafından verilmekte hizmetlerin finansmanı ise bazen devletin bütçesinden, bazen de işveren ve çalışan katkıları ile oluşturulan sosyal sigortalardan karşılanmaktadır.

• Halkın sağlık düzeyinde yükselme

Halkın sağlık düzeyini gösteren temel göstergeler olarak bebek ölüm hızı, anne ölüm hızı, yetişkin ölüm hızları ve doğumda yaşam beklentisi kullanılmaktadır. İyi bir sağlık hizmet sisteminin tüm ölüm hızlarında azalma, doğumda yaşam beklentisinde artış sağlaması gerekmektedir. Çeşitli ülkelerdeki göstergelerde zaman içerisinde görülen değişimler incelendiğinde, sağlık hizmetleri finansmanının ağırlıklı olarak kamu tarafından sağlandığı ve hizmetlerin de büyük ölçüde devlet tarafından sunulduğu ülkelerin, bu konularda sağlık hizmetlerini özelleştirmiş olan ülkelerden daha başarılı olduğu görülmektedir.

• Bilgilendirme

Çeşitli sağlık riskleri konusunda toplumun bilgilendirilmesi, gerekli önlemlerin alınması için bireylerin uyarılması, eğitilmesi devletin kullanabileceği önemli bir araçtır. Örneğin, sigaranın, alkol ve bağımlılık yapan maddelerin, obezitenin sağlık üzerindeki zararları konusunda topluma yönelik olarak planlanacak eğitim programları, sonuçları itibariyle bazı sağlık harcamalarını kontrol altına alma amacını gütmektedir. Bu tür eğitim ve bilgilendirmeler sadece sağlık hizmetini alanlara da sunucularına da yapılabilir.