SAĞLIK EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 10

Her üç seçenekte genel ekonomide arzı etkileyen etkenler arasına yer almaktadır. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.

Ekonomistler genellikle sağlığın düzeyini eğitim durumu ile açıklama eğilimindedir. Kişi eğitim aldıkça kendini geliştirmekte ve sağlık bilgisini daha iyi anlama ve kullanma becerisi göstermektedir. Buna karşılık, eğitim düzeyi düşük kişiler de sağlık risklerini tam kavrayamamakta, sağlıksız yaşam sürerek daha çok hastalanmakta ve erken ölmektedir. Epidemiyologlar ise sağlığın esas belirleyicisi olarak sosyoekonomik koşulları göstermektedir. Sağlığın durumunu düzeltmenin yolu olarak da sosyoekonomik düzeyin yükseltilmesinin şart olduğunu öne sürmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kişilerin büyük çoğunlukla akılcı değil, aksine tercihlerinde akılcı olmayan seçenekleri benimseyebildikleri anlaşılmıştır. Bu İnsanlar genellikle sağlık hizmetlerini alırken kendilerine en çok yarar sağlayacak olanı seçemezler. Bu isabetsiz tercihler kendi sigortasının kapsadığının dışına çıkmaktan başlayarak kendisine ciddi zararlar verecek hizmetlere yönelmeye kadar giden bir yelpaze içinde incelenebilir. Bu irrasyonel tutumun nedenleri arasında aşağıdaki temel anlayış ve davranış kusurlarını sayabiliriz:

Kayıptan kaçınma/loss aversion (kişilerin kaybetme seçeneklerine kazanma seçeneklerinden
fazla özen göstererek tercih yapması),

Mevcut durum biası (diğerlerinin benimsediklerine en az direncin gösterilmesi),

Kategorize etmekten doğan yanılgılar,

Şimdiki ana yoğunlaşma (gelecekteki kazanım ve kayıpları dikkate almadan kısa
vadeli sonuçlara odaklanma),

Çok küçük ihtimalleri önemli sayarak bel bağlama (piyangodan büyük ikramiye
çıkması durumunu düşünüp milyonlarca kaybedeni düşünmeden umuda kapılma
benzeri yanılgı). Doğru cevap C seçeneğidir.

Doğrudan maliyetler, bir hizmeti kullanmak için doğrudan karşılaşılan maliyetlerdir. Örneğin, bir hastanenin çocuk polikliniğinde pnömoni (zatürre) tanısı alan çocuğunu tedavi ettirebilmek için anne ve babanın karşılamak zorunda olduğu muayene, tetkik, ilaç, vb. tüm maliyetleri ifade etmektedir.
Buna karşın, çocuğunu o gün polikliniğe götürebilmek için anne ve/veya babanın işyerinden ücreti kesilerek izin alması, hastaneye gitmek için kullandığı ulaşım aracının parası, tetkiklerin uzaması nedeniyle öğleden sonrayı beklemesi ve bu sırada yediği öğle yemeğinin parası vb. doğrudan sağlık hizmetini almak için gerekli olmayan fakat kullanıcıların karşılaştığı tüm maliyetler ise dolaylı maliyetler’dir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Yaşamda yapmak istediklerini bedenen ve ruhen yapamaz
hâle gelenler sağlık hizmetlerini talep etmeye başlar. Yaşam beklentilerini asıl olarak belirleyen,
böylece talebi de belirleyen üç etken bulunmaktadır:
1. Refah düzeyi
2. Sosyal normlar
3. Tüketici etkileri

Doğru cevap E seçeneğidir.

Arzı etkileyen birinci faktör, tedavi edebilme yeteneği, yani teknolojidir. Gittikçe artan sağlık hizmeti maliyetlerinde teknolojinin kendini hızla yenilemesinin büyük önemi vardır. Arzı belirleyen faktörlerin ikincisi kapasitedir. Birçok ülkede sağlık hizmetleri hizmeti kullanan noktasında ya büyük oranda sübvanse edilen ya da tamamen ücretsiz olduğu için, bir hizmet türünün bulunup bulunmaması birçok kişinin o hizmeti almasını tek başına belirleyen faktör olmaktadır. Üçüncü olarak arzı belirleyen sunucu etkileridir.  Gelir düzeyi talebi belirleyen etkenlerdendir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Sağlık hizmetlerinde fiyat esnekliği en yüksek olan kısımlar ağrı, kanama vb. olmayan, işini görmesine engel oluşturmayan ve hizmeti almadığı zaman hayati riskin doğmadığı durumlardır. Özellikle estetik amaçlı işlem ve hizmetlerin fiyat esnekliği büyüktür. Doğru cevap D seçeneğidir.

B seçeneği dışındaki hepsi sağlığın tanımını ifade etmektedir.

Sağlık ekonomisinin konusunu; sağlık hizmetlerinin gerçekleştirildiği alanlarda kaynakların etkin dağılımı, sağlık hizmeti sunan kurumların organizasyonu, sağlık hizmetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılan kaynakların finansmanı, sağlık hizmetlerini konu alan yasal düzenlemeler, bireysel ve toplumsal sağlık üzerinde etkili olan iktisadi düzenlemeler, sağlık hizmetlerine yönelik geliştirilen politikalar ve politikaların sonuçlarının değerlendirilmesi oluşturmaktadır.

Sağlık hizmetleri dışında sağlığı etkileyen faktörler nelerdir?

Sağlık hizmetleri dışında sağlık düzeyinin belirleyicilerini konu almaktadır. Geniş olarak genetik faktörler, gelir düzeyi ve dağılımı, çalışma koşulları, eğitim, barınma koşulları, beslenme, yaşam tarzı gibi unsurlar bu alanın araştırma konusunu oluşturmaktadır. Beşeri sermayenin oluşumuna etki eden sayılan faktörler ile sağlık düzeyi arasındaki ilişkiyi inceleyen bu alanda, değişkenler arasındaki ilişkinin yönü kesinlik göstermemektedir.

Sağlık hizmetleri talebi; Sağlık hizmetlerine olan talebi konu almaktadır. Bireylerin sağlık hizmetlerine olan talebi ise daha önce ele alınan sağlığın değerinden ve sağlık düzeyinin belirleyicilerinden ileri gelmektedir. Bununla beraber sağlık hizmetleri talebini sağlık sisteminin organizasyon ve finansman yapısı, finansal olmayan maliyetler, tedavi maliyetleri, sağlık sigortası uygulamaları, hizmet geri ödeme biçimleri, sağlık hizmetlerine erişim kolaylığı ve bireylerin sağlık hizmetlerine yönelik tutumları da belirlemektedir.

Üçüncü basamak tedavi hizmetleri kapsamında gerçekleştirilen tedavi hizmetlerdir.

Sağlık piyasasının diğer piyasalardan farklılaşmasına neden olan ve kamu müdahalesini zorunlu kılan temel unsurlar ise belirsizlik, asimetrik bilgi, dışsallıklar ve kamusal mallar olarak belirtilmektedir.

Sağlık piyasası açısından değerlendirildiğinde pozitif dışsallık, özellikle koruyucu sağlık hizmetlerinin sunumunda görülmektedir. Örneğin, koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında bulaşıcı hastalıklara yönelik gerçekleştirilen aşı uygulaması, sağlık hizmetini alan bireyin yanında toplumdaki diğer bireylerin de hastalıktan korunmalarını sağlamakta ve pozitif dışsallık ortaya çıkmaktadır. Pozitif dışsallığın söz konusu olduğu durumda, sağlık piyasasında oluşan sosyal fayda (toplumun sağladığı fayda) özel faydadan (aşı olan bireyin sağladığı fayda) daha yüksek olacaktır.

Bir bölge veya ülke için sağlık düzeyinin ölçümü ile ilişkili olayları incelerken iki tür bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlardan ilki, ölüm oranını veya sayısını temsil eden mortalite; diğeri ise hasta sayısını ve oranını temsil eden morbiditedir.

Mortalite göstergelerinin yanında morbidite göstergeleri de sağlık durumunun tespitinde sıklıkla kullanılmaktadır. Hastalık ya da vücudun sağlamlığı gibi alternatif göstergeler, ülkenin sağlık durumu yönünden içinde bulunduğu durumun analiz edilmesi için daha etkili sonuçlar vermektedir. Morbidite göstergeleri, mortalite göstergelerinin aksine yaşamın süresini değil, süren yaşamın kalitesini ön plana çıkarmaktadır.

Toplum sağlığının göstergesi olan mortalite ve ölümcül olmayan sağlık çıktılarının tek bir sayı ile temsil edilmesi için geliştirilen DALY (Sakatlığa Ayarlanmış Yaşam Yılı – Disability Adjusted Life Years), sağlıklı olarak geçirilen bir yılın kaybı olarak değerlendirilmektedir.

DALY, mükemmel sağlık beklentisine karşılık, sağlıkta oluşan açığı, yani mevcut durum ile toplumdaki her bireyin doğumda beklenen yaşam süresi kadar yaşadığı ve mükemmel sağlığa sahip olduğu ideal durum arasındaki farkı göstermektedir. DALY endeksi hesaplanırken, çeşitli hastalıklar ve yaralanmalardan kaynaklı erken yaşta meydana gelen ölümlere bağlı olarak kaybedilen süre ve ölümle sonuçlanmayan ancak uzun süreli işlev kaybına ve engelliliğe neden olan hastalıkların ortaya çıkmasından itibaren geçen süre (hastalık yükü) birlikte değerlendirilmektedir.

Sağlık ekonomisinin gelişim göstermesi Selma Mushkin’in 1958 yılında kaleme aldığı sağlık ekonomisi alanını tanımlamaya çalıştığı makale ile başlamaktadır.

Bütün kısıtlarına ve ön kabullerine karşın, sağlık durumunun ölçülmesinde kullanılan göstergeler gerek tek başına gerekse de birleştirilerek, toplum sağlığının değerlendirilmesinde, geleceğe yönelik tahminlerin yapılmasında ve gerek zamanlar arası gerekse de toplumlar arası karşılaştırmaların yapılmasında sıklıkla ve etkin şekilde kullanılmaktadır. Ayrıca sakatlıkla sürdürülen yaşamın ve erken ölümlerin bir arada değerlendirildiği DALY ve yaşam süresini yaşam kalitesi ile bir arada değerlendiren QALY gibi ölçütlerin, önümüzdeki yıllarda geliştirilerek yaygın bir şekilde kullanılabileceğini söylemek de mümkündür.

Mali kaynağın (paranın) büyüklüğü ile sağlık düzeyi arasındaki bu ilişki mutlak değildir. Örneğin, ABD sağlığa en fazla pay ayıran ülke olmasına rağmen, sağlık düzeyi en iyi ülke konumunda değildir. Bu da, sağlığa ayrılan mali kaynağın büyüklüğü kadar, nereye ve nasıl harcandığının da önemli olduğunu göstermektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Sağlık finansmanının birinci fonksiyonu, sağlık sisteminin işlevlerini yapabilmesi için gerekli mali kaynağın toplanmasıdır. Mali kaynak, dört finansman kaynağından gelmektedir: 1) devlet, 2) hanehalkları, 3) firmalar ve 4) dış yardımlar. Mali kaynağın buralardan toplanması ise belirli yöntemlerle gerçekleşmektedir. Gönüllü hizmetler bu finansman kaynaklarından biri olarak sayılamaz. Doğru cevap E şıkkıdır.

Türkiye’de yıllar itibarıyla gerçekleşen sağlık harcamalarına bakıldığında, toplam sağlık harcaması miktarı nominal olarak artmıştır. 2002 yılında 188 dolar olan kişi başı toplam sağlık harcaması da 2013 yılında 583 dolara yükselmiştir. Millî gelirden sağlığa ayrılan pay 2009 yılında 6,1 düzeyine çıkmış ancak izleyen yıllarda 2002 yılı seviyesine gerilemiştir. Toplam sağlık harcaması içinde kamu kaynaklarıyla yapılan harcamanın payı 2009 yılından sonra azalırken, cepten harcamaların payı artmıştır. Doğru cevap D şıkkıdır.