SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK

Boston’da Bentley College İş Etiği Merkezinde, davranışların etik ilkelere uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla bir test geliştirilmiş ve bir kişinin, bir konuda karar vermeden önce şu altı soruya cevap vermesi gerekliliği üzerinde durulmuştur:

Kişisel değerler; aile, sosyal ve kültürel çevre, kişilik, beslenilen bilgi kaynakları ve bunları kişinin algılayış ve yorumlayışı ile zaman içinde oluşarak, bireyin hayata bakışını, olaylara, kişilere ve kendisine yaklaşım şeklini belirler.

Türkiye’de “çıkar çatışması” ile ilgili özel bir yasal düzenleme bulunmamakla birlikte, bu kavrama doğrudan ve dolaylı atıflar bulunmaktadır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 6. Maddesine göre memurlar: “Türkiye Cumhuriyeti Anayasasına ve Kanunlarına sadakatle bağlı kalmak ve milletin hizmetinde Türkiye Cumhuriyeti Kanunlarını Sadakatle uygulamak zorundadırlar.”

İlaç sektörüne ilişkin olarak Dünya Sağlık Örgütünün 1988’de kabul ettiği ‘Tıbbi İlaç Promosyonu Etik Kriterleri’ promosyon ile ilgili temel ilkeleri çizmektedir.

Yönetim etiğine ilişkin ilke ve değerler şu şekilde tanımlanmaktadır (Şen, 2012):
• “İyi davranışta bulunma ve kötü davranışlardan kaçınma konusunda, kamu görevlilerine rehberlik ederler,
• Devlete ve kamu görevlilerine olan güveni artırırlar, yönetimin meşruiyetini geliştirirler ve devlet-halk bütünleşmesini sağlarlar,
• Kamu kurumlarındaki yönetsel davranış standartlarını yükseltirler,
• Değerlerin çatıştığı durumlarda karar vericilere ve uygulamacılara yol gösterirler,
• Sosyal dokuyu, ekonomik gelişmeyi, demokrasiyi ve hukuk devletini güçlendirirler.
• Kamu hizmetlerinin maliyetini düşürür ve kalitesini yükseltirler”.

Hastanelerdeki sağlık yöneticileri; hastanedeki işlerin düzenlenip yürütülmesi; gerekli personelin ve araç gereçlerin bölümlere temini; hastane bütçesinin hazırlanması ve hasta bakım hizmet ücretlerinin belirlenmesi gibi yükümlülüklerden sorumlu olan kişilerdir. Doğru cevap D'dir.

İki çeşit etik yaklaşımı vardır; kural etiği/negatif etik; “ne yapmamalıyım?” sorusuna odaklıdır. Erdem etiği/pozitif etik: “ne yapmalıyım?” sorusuna cevap arar. Doğru cevap C'dir.

1. Bu karar doğru mu? 2. Bu karar adil mi? 3. Eğer birisi zarar görecekse bu kim? 4. Vereceğim karar, gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı, kendimi rahat hisseder miydim?” 5. Aileme, çocuğuma veya akrabalarıma kararımı söyleyebilir miyim? 6. Olay nasıl seziliyor? Doğru cevap A'dır.

İlke; davranışlara biçim veren temel doğruları ifade eder. Doğru cevap B'dir.

Teoloji ve instrumentalizm süreçlerini kullanarak devamlılık ve tutarlılığını sağlayan bürokratik etiği bir dereceye kadar yumuşatan demokratik etik çok net sınırlara sahip değildir. Doğru cevap E'dir.

Teorik değerleri önemseyenler, düşünmek, öğrenmek, analiz etmek, sonuç çıkarmak, açıklamak, kanıtlamak, bilgi ve gerçeğe ulaşmak için bilgiyi sistematik bir şekilde düzenleyerek biriktirme eğilimindedirler. Doğru cevap A'dır.

Sağlık profesyonellerinin yoksulluk, doğal felaketler ve savaş durumlarında sağlık hizmeti sunumunda karşılaştıkları etik problemler ve etik ikilemlerin temelinde; kaynakların sınırlı olması, eşitsizlik, uluslararası yardım kuruluşlarının politikaları ve gündemleri, hekimlerin ve hemşirelerin rolleri ve etkileşimleriyle ilgili algılanan normlar yatmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Ulusal Dürüstlük Sistemi; her biri diğerinden bağımsız, ancak başarılı bir mücadele için hepsinin sağlam olması gereken sekiz sütunla ifade edilmektedir. Sütunların üzerinde ise sürdürülebilir kalkınma topu bulunmaktadır. Doğru cevap D'dir.

İlaç sektörüne ilişkin olarak Dünya Sağlık Örgütünün 1988’de kabul ettiği ‘Tıbbi İlaç Promosyonu Etik Kriterleri’ bu konudaki temel ilkeleri çizmektedir. Doğru cevap B'dir.

Yönetim etiğine ilişkin ilke ve değerler aşağıdaki gibidir:

• İyi davranışta bulunma ve kötü davranışlardan kaçınma konusunda, kamu görevlilerine rehberlik ederler,

• Devlete ve kamu görevlilerine olan güveni artırırlar, yönetimin meşruiyetini geliştirirler ve devlet-halk bütünleşmesini sağlarlar,

• Kamu kurumlarındaki yönetsel davranış standartlarını yükseltirler,

• Değerlerin çatıştığı durumlarda karar vericilere ve uygulamacılara yol gösterirler,

• Sosyal dokuyu, ekonomik gelişmeyi, demokrasiyi ve hukuk devletini güçlendirirler.

• Kamu hizmetlerinin maliyetini düşürür ve kalitesini yükseltirler. Doğru cevap C'dir.