SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK

Hepsi hastanelerdeki sağlık yöneticilerinin görevlerinden biridir.

Hepsi karşılaşılan etik ikilemlerdendir.

Yöneticilerin ve çalışanların değişime kapalı olmaları fikrini aşılamak sağlık yöneticilerinin yaşayacakları ikilemleri en alt düzeye indirecek olan ekip çalışmasında olması gereken yönetsel koşullardan biri değildir.

Türk Psikologlar Derneği (2004)'e göre etik karar verme sürecindeki üçüncü aşama etik sorunun ve gerçekleştiği bağlamın belirlenmesi ve olası eylem seçeneklerinin belirlendikten sonra bunların her birinin kısa ve uzun vadeli yarar ve zararlarının belirlenmesidir

Misyon insana yapması gereken ve yapamaması gerekeni öneren değerlerden biri değildir.

"Kişisel değerler;örgütsel davranışlarda önemli bir rol oynamaz "ifadesi yanlıştır.

Çıkar çatışması türleri üç başlık hâlinde ele alınmaktadır

Promosyon konusunda ilaç sektörüne ilişkin temel ilkeleri çizmekte olan "Tıbbi İlaç
Promosyonu Etik Kriterleri" WHO tarafından 1988 yılında kabul edilmiştir.

Bireyin kendisine ve başkalarına ait duyguları anlama, sezme, birbirinden ayırma, yönetme ve yönlendirme becerisi ile düşünce ve davranışlarında rehber olarak kullanabilme yeteneği olarak tanımlanan kavram duygusal zekadır.

"Çıkar çatışması türleri beş başlık hâlinde ele alınmaktadır" ifadesi yanlıştır.

İkilem; istenmeyen seçeneklerden birinin, çoğunlukla iki seçenekten birinin tercih edil- mesine yol açan çatışma, sorun veya kararsızlık durumudur. Etik ikilem ise günlük hayatımızda da çok sık karşılaşabildiğimiz bir durum olarak; birisi korunduğunda diğeri korunamayan iki veya birini (ya da bir kaçını) korumak için diğerlerini göz ardı etmek zorunluluğunun bulunduğu ikiden fazla değerin çatışma hâlini anlatmaktadır.

Hastanelerdeki sağlık yöneticileri; hastanedeki işlerin düzenlenip yürütülmesi; gerekli personelin ve araç gereçlerin bölümlere temini; hastane bütçesinin hazırlanması ve hasta bakım hizmet ücretlerinin belirlenmesi gibi yükümlülüklerden sorumlu olan kişilerdir. Kurumun en verimli şekilde çalışmasını sağlamak için;

Hastane için gerekli mal ve malzemenin alınması, depolanması ve dağıtımının sağ- lanması,

Hastane binasının, eşyaların ve cihazların tıbbi gerekliliklere göre hazır tutulması, gerekli bakım-onarımlarının zamanında yapılması,

Gerekli güvenlik önlemlerinin alınması,

İdari birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi ve buna göre idare

edilmesi,

Kurumun periyodik çalışma düzenlerinin vaktinde ve doğru bir şekilde hazırlana-

rak organisazyonun aksamadan yürümesinin sağlanması,

Hastanenin mevcut durum analizlerinin yapılması ve geleceğe yönelik ihtiyaçların

saptanması ve gerekli işlemlerin yapılması,

Bulaşıcı hastalık durumlarının ve ölümlerin, kurumun bağlı bulunduğu sağlık

amirine günü gününe ayrıntılı şekilde bildirilmesi,

Bağlı bulunduğu Sağlık ve Sosyal Güvenlik Bakanlığındaki hukuki ve mali zorunluluklarının zamanında yerine getirilmesi gibi sorumluluklarla yükümlüdür.

Karşılaşılan etik ikilemlere daha yakından baktığımızda, bunları dört grupta ele almak mümkündür:

Yöneticinin seçeneklerin hiçbirinin tam anlamıyla tatmin edici olmadığı durumlarda yaşadığı ikilemdir. Bu seçeneklerin içerisinden, diğerlerine göre daha iyi olanı belirlemesi gerekmektedir. Böylesi durumlarda ‘yanlışların başka yanlışlar- la düzeltilemeyeceği’ ilkesinden hareketle ikinci bir yanlışa düşmemek hedeflen- mektedir. Basit bir örnekle; borcu ödemek için hırsızlık yapmayı düşünmeme gibi...

Seçeneklerin birçoğunun veya hepsinin iyi olduğu ve birisi seçildiğinde diğerlerinden vazgeçilmesinin gerektiği durumlarda yaşanan ikilemlerdir. Bu durumda tarafsız yaklaşım ve kriterlerle iyilerin arasından en iyiyi belirlemek gerekmektedir. Örnek: Bir kamu görevine atamada, aynı okuldan ve aynı diploma derecesiyle mezun olan, yapılan sınavlarda da aynı performansı gösteren iki aday arasından birisinin tercih edilmesi...

Verilecek kararın, farklı kişi ve gruplar üzerinde farklı etkisinin ve sonuçlarının olacağı durumlarda yaşanan ikilemlerdir. Örnek: Doğal güzelliği ve tarihî niteliği olan bir yere köprü veya baraj yapılması ile ilgili bir kararın verilmesi durumunda, bazı vatandaşlar trafiğin rahatlayacağını ya da elektrik üretimine katkı sağlayacağını düşünerek karardan memnun olabilecek; bazıları ise çevreyi olumsuz etkile- yeceğini düşünerek karara karşı çıkabilecektir.

Verilecek kararın sonucundan, karar verenin kendisinin veya yakınlarının olumlu veya olumsuz; dolaylı veya dolaysız etkilenecekleri durumlarda yaşanan ve çıkar çatışmasının devreye girdiği ikilemlerdir. Örnek: Bir kamu görevlisi, amcasının arsasının da bulunduğu bir yerin kamulaştırılmasına karar verecek bir kurulun içinde yer almaktadır. Bu durumda, söz konusu kamu görevlisi, kamulaştırma kararının görüşüleceği toplantıya katılmamalıdır.

Bir sorunu fark etme ile başlayıp, sorunu tanımlama, soruna ilişkin bilgi toplama, ilgilibilgiyi seçme, hipotez kurma, hipotezi test etme, sonuç çıkarma, sonuçların geçerliliğine karar verme ve genelleme yapma ile devam eden eleştirel düşünme, problemi çözme ve karar vermenin temelini oluşturan; harekete geçmeden önce, problemin iyice anlaşılması için var olan bilginin yorumlanıp değerlendirilmesi süreci olarak oldukça önemlidir

Bireyin gelişimini sürdürmesine, toplumsal duyarlılığa sahip olmasına, ön yargıların ve hassas noktaların farkına varılmasına, inanılan şeyleri savunmaya, hakları korumaya, değişime yardımcı olur. Eleştirel düşünme ve problem çözme becerisine sahip yöneticiler, olumsuz duygu ve düşüncelerle baş edip uygun çözüm yolları üretebildikleri gibi çalışanları da bu yönde destekleyerek eleştirel düşünme eğilimlerini ve problem çözme becerilerinin gelişimini sağlayacak eğitim programlarının yapılması ve stratejilerin oluşturulmasını temin ederek, iş doyumunu ve örgüte bağlılığı artırabilecek ve etik ikilemlerle karşılaşma sıklığını da azaltabilmektedirler.

Boston’da Bentley College İş Etiği Merkezinde, davranışların etik ilkelere uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla bir test geliştirilmiş ve bir kişinin, bir konuda karar vermeden önce şu altı soruya cevap vermesi gerekliliği üzerinde durulmuştur:

Bu karar doğru mu?

“Bu kararla, bana nasıl davranılmasını istiyorsam ben de öyle mi davranmış olacağım?” sorusuna yanıt vererek kararın doğruluk/yanlışlık; objektiflik/subjektiflik; eksiklik/fazlalık gibi yönlerinin değerlendirilmesi hedeflenmelidir.

Bu karar adil mi?

Yine empatik bir yaklaşımla “Bu karar benim hakkımda verilmiş olsaydı, tutumum nasıl olurdu?” sorusuna cevap aranmasının, doğru karara yaklaştırıcı olacağı belir- tilmektedir.

Eğer birisi zarar görecekse bu kim?

Bireyin kazanmayı mı kaybetmeyi mi hak ettiğine yönelik karar vermeyi sağlayan

ve faydacılık kavramına dayalı bir sorudur.

Vereceğim karar, gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı, kendimi rahat hisseder miydim?”

Çoğunluğun gazetelerin ilk sayfasına baktığını düşündüğümüzde, bu sayfanın et- kisini hatırlamak kolaylaşır. Bu soruya verilen “Hayır!” cevabı, ikinci bir soru olarak “Niçin?” sorusunu ve bu soruya verilecek dürüst bir cevabın ise sorunun doğru tanımlanmasına yardımcı olacağı açıktır.

Aileme, çocuğuma veya akrabalarıma kararımı söyleyebilir miyim?

Söylenecek sözlerin veya yapılacak işlerin bireyin yakınlarınca bilinmesi, bireyi ra-

hatsız edecekse, bu durumum gözden geçirilmesi gerektiği ortadadır.

Olay nasıl seziliyor?

Verilecek olan kararın sonuçları çok yönlü ve iyi bir şekilde düşünülürken sezgilere de dikkat edilmesi gerekliliği üzerinde durulur. Duyarlı kişilerin, olayların kötü yönlerini hissedebilecekleri ve bu nedenle de böylesi bir kuşku durumunda, nedenlerini inceleyip ortaya koyarak doğru karara ulaşabilecekleri dile getirilmektedir.

Etik ikilem günlük hayatımızda da çok sık karşılaşabildiğimiz bir durum olarak; birisi korunduğunda diğeri korunamayan iki veya birini (ya da bir kaçını) korumak için diğerlerini göz ardı etmek zorunluluğunun bulunduğu ikiden fazla değerin çatışma hâlini anlatmaktadır.

Sağlık yöneticileri kurumun en verimli şekilde çalışmasını sağlamak için;
• Hastane için gerekli mal ve malzemenin alınması, depolanması ve dağıtımının sağlanması,
• Hastane binasının, eşyaların ve cihazların tıbbi gerekliliklere göre hazır tutulması, gerekli bakım-onarımlarının zamanında yapılması,
• Gerekli güvenlik önlemlerinin alınması,
• İdari birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi ve buna göre idare edilmesi,
• Kurumun periyodik çalışma düzenlerinin vaktinde ve doğru bir şekilde hazırlanarak organisazyonun aksamadan yürümesinin sağlanması,
• Hastanenin mevcut durum analizlerinin yapılması ve geleceğe yönelik ihtiyaçların saptanması ve gerekli işlemlerin yapılması,
• Bulaşıcı hastalık durumlarının ve ölümlerin, kurumun bağlı bulunduğu sağlık
amirine günü gününe ayrıntılı şekilde bildirilmesi,
• Bağlı bulunduğu Sağlık ve Sosyal Güvenlik Bakanlığındaki hukuki ve mali zorunluluklarının zamanında yerine getirilmesi gibi sorumluluklarla yükümlüdür.

Etik ikilemlerin çözümlenememesinin sebep olduğu moral çöküntü, bireylerin kendilerini yetersiz, yorgun hissetmelerine ve düş kırıklığına sebep olmaktadır. Bu da iş doyumunu olumsuz yönde etkilemektedir.

Seçeneklerin birçoğunun veya hepsinin iyi olduğu ve birisi seçildiğinde diğerlerinden vazgeçilmesinin gerektiği durumlarda yaşanan ikilemlerdir. Bu durumda tarafsız yaklaşım ve kriterlerle iyilerin arasından en iyiyi belirlemek gerekmektedir.

Örnek: Bir kamu görevine atamada, aynı okuldan ve aynı diploma derecesiyle
mezun olan, yapılan sınavlarda da aynı performansı gösteren iki aday arasından
birisinin tercih edilmesi...

Türk Psikologlar Derneği (2004) etik karar verme sürecindeki aşamaları şu şekilde açıklamışlardır:
1. Etik sorunun ve gerçekleştiği bağlamın belirlenmesi,
2. Olası eylem seçeneklerinin belirlenmesi,
3. Bunların her birinin kısa ve uzun vadeli yarar ve zararlarının belirlenmesi,
4. Tüm ilke ve kuralları değerlendirip, eylem olasılıklarından birinin seçilmesi,
5. Bu yönde harekete geçilmesi ve sonucun sorumluluğunun alınması,
6. Bu eylemin sonucunun değerlendirilmesi ve
7. Eğer sorun çözülmemiş ise diğer olasılıkların devreye girmesi.