SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK

Resmî veya özel hastanelerin büro kısmında görev yapan sağlık yöneticisi, başhekim ve onun emrinde çalışan diğer personelle sürekli etkileşim hâlindedir. Bu nedenle yöneticilerin sözel yeteneğinin normalin üzerinde olması, duygusal zekâya sahip olmaları, başkaları ile iyi iletişim kurabilmeleri, yeniliklere açık olmaları, dikkatli ve sorumluluk sahibi kimseler olmaları gerekmektedir.

Dünya Sağlık Örgütüne göre ruh sağlığı, “kişilerin kendilerini veya yeteneklerini gerçekleştirdikleri,
hayatın normal stresleriyle başa çıkabildikleri, verimli ve sonuçları yararlı olacak şekilde çalıştıkları ve toplumlarıyla katkılı bir birliktelik içinde olabildikleri durumdur”  Ruh sağlığını etkileyebilecek unsurlardan birisinin de personelin affetme eğilimi olduğu görülmüştür. Affetme eğilimi ruh sağlığını
güçlendirmekte, affetmeme eğilimi ise ruh sağlığını zayıflatmaktadır.

Türk Psikologlar Derneği (2004) etik karar verme sürecindeki aşamaları şu şekilde açıklamışlardır:
1. Etik sorunun ve gerçekleştiği bağlamın belirlenmesi,
2. Olası eylem seçeneklerinin belirlenmesi,
3. Bunların her birinin kısa ve uzun vadeli yarar ve zararlarının belirlenmesi,
4. Tüm ilke ve kuralları değerlendirip, eylem olasılıklarından birinin seçilmesi,
5. Bu yönde harekete geçilmesi ve sonucun sorumluluğunun alınması,
6. Bu eylemin sonucunun değerlendirilmesi ve
7. Eğer sorun çözülmemiş ise diğer olasılıkların devreye girmesi.

Boston’da Bentley College İş Etiği Merkezinde, davranışların etik ilkelere uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla bir test geliştirilmiş ve bir kişinin, bir konuda karar vermeden önce şu altı soruya cevap vermesi gerekliliği üzerinde durulmuştur:

1. Bu karar doğru mu?
2. Bu karar adil mi?
3. Eğer birisi zarar görecekse bu kim?
4. Vereceğim karar, gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı, kendimi rahat hisseder miydim?
5. Aileme, çocuğuma veya akrabalarıma kararımı söyleyebilir miyim?
6. Olay nasıl seziliyor?

İnsana yapması gereken ve yapamaması gerekeni öneren değerler dört grupta incelenebilir:
1. ÖDEV: Bireyin üstlenmiş olduğu rolden beklenen davranışları anlatır.
2. ERDEM: İyi insanı tanımlayan özelliklerin bütününü dile getirir.
3. İLKE: Davranışlara biçim veren temel doğruları ifade eder.
4. TOPLUMUN ÇIKARI: Toplum genelinin yararına olan eylemlere ışık tutar

Sosyal zekânın bir türü olan duygusal zekâ; bireyin kendisine ve başkalarına ait duyguları anlama, sezme, birbirinden ayırma, yönetme ve yönlendirme becerisi ile düşünce ve davranışlarında rehber olarak kullanabilme yeteneğidir.

Çıkar çatışması türleri üç başlık hâlinde ele alınmaktadır:

1. Kurum görevlisinin görevini yerine getirirken özel çıkarlarının etkisinde kalacağı bir konumda bulunması durumunda, gerçek çıkar çatışması.
2. Kurum görevlisinin görevini yerine getirirken özel çıkarlarının etkisinde kalacağı bir konumda görünmesi durumunda, algılanan çıkar çatışması.
3. Kurum görevlisinin ileride görevini yerine getirirken özel çıkarlarının etkisinde kalacağı bir konumda bulunması durumunda da, potansiyel çıkar çatışması

Sosyal pazarlama, müşteri odaklı pazarlamayla (ürün, fiyat, yer ve promosyon gibi kriterlerin) birlikte toplum içi ortaklıkları geliştirme; verilecek hizmetin konusuyla ilgili politikaları oluşturma; yaygınlaştırma  stratejilerini ve projeye ek fon kaynaklarını sağlanma faaliyetlerini de içermektedir.

Kurumsal itibar müşterilerin, yatırımcıların, çalışanların ve genel kamuoyunun kurum hakkındaki iyi veya kötü, zayıf veya güçlü gibi duygusal ve etkileyici tepkilerini ifade etmektedir.

Etik davranış ilkeleri ile elde edilmek istenen amaç, devlette ve toplumda yolsuzluğu ve yozlaşmayı önlemek ve dürüstlüğü hâkim kılmaktır. Bir meslek etiği olarak kamu yönetimi etiği de yönetim alanında, doğru davranışlara ulaşmak için gerekli olan ilke ve standartlar hedeflenmektedir. Yönetim etiğine ilişkin ilke ve değerler şu şekilde tanımlanmaktadır 
• “İyi davranışta bulunma ve kötü davranışlardan kaçınma konusunda, kamu görevlilerine rehberlik ederler,
• Devlete ve kamu görevlilerine olan güveni artırırlar, yönetimin meşruiyetini geliştirirler ve devlet-halk bütünleşmesini sağlarlar,
• Kamu kurumlarındaki yönetsel davranış standartlarını yükseltirler,
• Değerlerin çatıştığı durumlarda karar vericilere ve uygulamacılara yol gösterirler,
• Sosyal dokuyu, ekonomik gelişmeyi, demokrasiyi ve hukuk devletini güçlendirirler.
• Kamu hizmetlerinin maliyetini düşürür ve kalitesini yükseltirler”.

Hasta takiplerinin düzenli bir şekilde yapılıp gerekli tedavilerin uygulanması hekimin görevidir. Doğru cevap E'dir.

Seçeneklerin birçoğunun veya hepsinin iyi olduğu ve birisi seçildiğinde diğerlerinden vazgeçilmesinin gerektiği durumlarda yaşanan ikilemler vardır. Bu durumda tarafsız yaklaşım ve kriterlerle iyilerin arasından en iyiyi belirlemek gerekmektedir. Örnek: Bir kamu görevine atamada, aynı okuldan ve aynı diploma derecesiyle mezun olan, yapılan sınavlarda da aynı performansı gösteren iki aday arasından birisinin tercih edilmesi... Doğru cevap A'dır.

Eylem sonucunun değerlendirilmesi, etik karar verme sürecinde diğer seçeneklerden daha sonra gelir. Doğru cevap C'dir.

Bu testin sorularından biri fayda değil zarar göreni tahmin etmeye yöneliktir. Doğru soru şöyledir: "Eğer birisi zarar görecekse bu kim?" Bireyin kazanmayı mı kaybetmeyi mi hak ettiğine yönelik karar vermeyi sağlayan ve faydacılık kavramına dayalı bir sorudur. Doğru cevap B'dir.

İnsana yapması gereken ve yapamaması gerekeni öneren değerler dört grupta incelenebilir:

1. ÖDEV: Bireyin üstlenmiş olduğu rolden beklenen davranışları anlatır. 2. ERDEM: İyi insanı tanımlayan özelliklerin bütününü dile getirir. 3. İLKE: Davranışlara biçim veren temel doğruları ifade eder. 4. TOPLUMUN ÇIKARI: Toplum genelinin yararına olan eylemlere ışık tutar. Etik bu gruba dahil değildir. Doğru cevap D'dir.

Duygusal zekânın; duyguların farkında olma, duyguları kontrol etme, kendini motive etme, empati ve sosyal beceriler olmak üzere beş yetkinlikten meydana gelmektedir. Doğru cevap B'dir.

Ulusal Dürüstlük Sistemi; her biri diğerinden bağımsız, ancak başarılı bir mücadele için hepsinin sağlam olması gereken sekiz sütunla ifade edilmektedir. Bu sütunlarda siyasal irade, idari reformlar, denetim birimleri, parlamento, kamusal bilinç, yargı, medya ve özel sektör bulunur. Sütunların üzerinde ise sürdürülebilir kalkınma topu bulunmaktadır. Bir sütun zayıf olduğunda yük, diğerlerine aktarılacağından birkaçı zayıf olduğunda evin çatısı eğilecek ve sürdürülebilir kalkınma topu sallanacaktır. Doğru cevap D'dir.

Resmî Gazete’nin 13.04.2005 tarihinde yayınladığı, 25785 sayılı Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri İle Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 13. maddesinde ilk defa açık biçimde ele alınan çıkar çatışması kavramı; “kamu görevlilerinin görevlerini tarafsız ve objektif şekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormuş gibi gözüken ve kendilerine, yakınlarına, arkadaşlarına ya da ilişkide bulunduğu kişi ya da kuruluşlara sağlanan her türlü menfaati ve onlarla ilgili mali ya da diğer yükümlülükleri ve benzeri şahsi çıkarlara sahip olmaları hâlini ifade eder.” Doğru cevap A'dır.

Kâr amacı gütmeyen kurumlar, sosyal pazarlama anlayışı ile kendi hedef kitlelerinin problemlerini çözme ve isteklerini karşılamanın yanı sıra toplumsal çıkarları koruma konusunda da büyük bir rol üstlenmektedir. Doğru cevap C'dir.

Yönetim etiğine ilişkin ilke ve değerler şu şekilde tanımlanmaktadır (Şen, 2012): • “İyi davranışta bulunma ve kötü davranışlardan kaçınma konusunda, kamu görevlilerine rehberlik ederler, • Devlete ve kamu görevlilerine olan güveni artırırlar, yönetimin meşruiyetini geliştirirler ve devlet-halk bütünleşmesini sağlarlar, • Kamu kurumlarındaki yönetsel davranış standartlarını yükseltirler, • Değerlerin çatıştığı durumlarda karar vericilere ve uygulamacılara yol gösterirler, • Sosyal dokuyu, ekonomik gelişmeyi, demokrasiyi ve hukuk devletini güçlendirirler. • Kamu hizmetlerinin maliyetini düşürür ve kalitesini yükseltirler”. Doğru cevap E'dir.