SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK

Sağlık Bakanlığı Hasta Hakları Yönetmeliğinin 5/d maddesi: “Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı hâller dışında, rızası olmaksızın kişinin vücut bütünlüğüne ve diğer kişilik haklarına dokunulamayacağı,” Doğru cevap E' dir.

Tıp alanındaki ahlaki değer problemlerinin söylenmeye başlandığı günden itibaren tıp biliminin temel ilkelerinden birisi olmuştur. İnsanın ölümlü olduğu ve hekimin her zaman hastasını iyileştiremeyeceği gerçeğine dayalı olarak konulan bu kural, yarar sağlama çabasından önce zarar vermemenin düşünülmesini vurgular. Hipokrat bu ilkeyi “önce zarar verme” ifadesiyle vurgulamıştır. Bu ilke sadece hastaya zarar vermekten sakınma ile sınırlı değildir. Hem sağlık profesyonelleri hem de toplum zarar vermeme ilkesinin kapsamı içinde düşünülmeli ve etik değerlendirmelerde bu kesimlere de zarar vermeme kaygısı duyulmalıdır. Doğru cevap B' dir.

Başta hasta olmak üzere bütün insanlara karşı adil olmayı gerektirir. Adil olma ilkesinin tıp alanında hayata geçirilmesinde ülkelerin sağlık sistemleri önemli bir belirleyici olmaktadır. Sağlığın temel insan hakkı olduğu ve sağlık hizmetlerinden herkesin adil bir şekilde yararlanması gerektiği kabul gören genel bir ifadedir. Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Tıp Birliği de hasta haklarıyla ilgili düzenlemelerinde sağlık kaynaklarının dağıtılmasında sosyal adalete ve eşitliğe değer veren yaklaşım içerisinde bulunmaktadır. Doğru cevap D' dir.

Gizlilik ilkesine verilen büyük önem üç temel kaynağa dayanmaktadır. Bunlar, özerklik, diğerlerine saygı ve güvendir. Özerklik, gizlilik ile kişisel bilgilerin bireye ait olması ve onamı olmadan başkaları tarafından bilinmemesi anlamına gelmektedir. Birey şahsi bilgilerini bir başkasına (hekime, hemşireye vb.) açıkladığında ya da kendisi hakkında tıbbi bir bilgi bir test sonucunda ortaya çıktığında, bu bilgiye sahip olanlar kendilerine o birey tarafından izin verilmedikçe bilgileri gizli tutmakla sorumludurlar. Doğru cevap D' dir.

Yaşam hakkı doğumdan önce başlar ve ölümle neticelenir. Türk hukukunda bireyin kendi yaşamını sonlandırma kararını bir başkasının eline bırakması yasaktır. Türk Ceza Kanunu’nda bireyin kendi talebi üzerine öldürülmesini ayrı suç olarak düzenleyen bir madde yoktur. Ötanazi sonucu ölüm gerçekleştiğinde, gerek rıza ve talep üzerine gerekse iyilik hissiyle işlenmiş olsun kasten adam öldürme suçuna ilişkin hükümler devreye girer. Yaşama hakkı Anayasa ile güvence altına alınmıştır. Anayasa’mızın 17. maddesidir. Anayasa’nın 56. maddesi olan Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması başlıklı kanunda ise herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu, bunu sağlama hususunda devlete sorumluluklar yüklenmektedir. Doğru cevap C' dir.

Birinci ve İkinci Dünya Savaşı, insanlığa hastalık, ölüm, yoksulluk ve kıtlık getirmiştir. Dahası esir ve masum insanlar, Alman Nazi hekimler tarafından kobay olarak kullanılarak insanlık dışı tıp deneylerine maruz bırakılmışlardır. Hasta hakları ile ilgili ilk resmî bildirge 1947 yılında Nuremberg mahkemelerinde ortaya çıkmış ve hekimlere tıbbi işlemleri uygulamadan önce hastanın bilgilendirilmiş onamının alınması yükümlülüğü getirilmiştir. Doğru cevap A' dır.

Bilgi asimetrisi: Bir tarafın diğerine göre daha iyi veya daha fazla bilgi sahibi olduğu
durumdur.

Biyomedikal; tıp, hukuk, felsefe, din bilimi, psikoloji, sosyoloji ve politika gibi değişik disiplinler arasında kalan konuları içerdiğinden, belirtilen disiplinlerin uzmanları tartışmalara katkı sağlamaktadır.

Dünya genelinde hem klinisyen hem de akademik etik araştırmaları yapan insanlar arasında “Beauchamp ve Childress” isimli iki Amerikalı biyoetikçinin önerdiği şema olan; özerk olma ve başkalarının özerkliğine saygı gösterme, zarar vermeme, yararlı olma ve adil olma, genel tıp etiği ilkelerini oluşturmaktadır.

Doğru seçenek A şıkkıdır. Tıp bilimindeki değer çatışmalarını araştıran tıp etiğinin biyoetiğin alt dallarından biri olduğu ve “tıp etiği”, “sağlık etiği”, “tıbbi biyoetik”, “klinik biyoetik” alt boyutlarının biyoetiğin kapsamına girdiği kabul edilmektedir.

Doğru seçenek C şıkkıdır. IV. ve V. noktalardan değinilenler yanlıştır. Sağlık etiğinin zorunluluğu, çoğunlukla hekim ile hasta, uzman ile uzman olmayan arasındaki asimetriden kaynaklanmaktadır ve sağlık profesyonellerinin hastaya karşı tutumu, hastanın tabip ve hemşireye olan itimadı ile etik beklentilerine dayanmaktadır.

Doğru seçenek E şıkkıdır. Genel tıp etiği ilkelerinin başında başkalarının özelliklerine hep saygı gösterilmelidir maddesi gelmektedir.

Doğru cevap B şıkkıdır. Bireylere karşı herzaman açık sözlü olunmalı, bireylerden gerçekler asla gizlenilmemeli tüm açıklığı ile söylenmelidir.

Doğru seçenek D şıkkıdır. Hasta Hakları konusunda uluslararası alandaki ilk girişim Dünya Tıp Birliği tarafından 1981’de Lizbon Bildirgesi’nin kabul edilmesi ile gerçekleştirilmiştir. Bu bildirge çok kısa olmasına rağmen dünyada hasta haklarının genel çerçevesini çizen ilk belge olması sebebiyle önemlidir.

Doğru seçenek C şıkkıdır. Hasta yasaların elverdiği oranda tedaviyi reddetme hakkına sahiptir. Bütün haklarını onuna kadar kullanabilir. Bu belgeyle hastaların bilgilendirilme, saygı görme, mahremiyet hakları ile sahip olduklarıhaklar konusunda aydınlatılmaları güvence altına alınmıştır

Doğru seçenek A şıkkıdır. İlk kez Francis Bacon tarafından kullanılan ötanazi (eu: güzel; tanasium: ölüm) güzel ölüm, iyi ölüm, kolay ölüm, rahat ölüm, acısız doğal ölüm, tatlı ve acısız ölüm manasına gelir.

Doğru seçenek E şıkkıdır. Hastalık tedavi edilemez olmalıdır. Örneğin; son safhada teşhis edilmiş kanser. Tedavi edilemez hastalıklar arasına, aslında tedavi edilebilen ancak herhangi bir sebeple kötüleşmenin oluştuğu ve söz konusu nedenden dolayı şifası olanaksızlaşan hastalıklar da girer. Sıhhatli bir insanın maruz kaldığı bir olay, örneğin; trafik kazası, kurtuluşu imkânsız ve şifasız ölümcül bir duruma dönüşebilir.

Doğru seçenek C şıkkıdır. I ve II maddede verilenler aydnlatılmış onam ile ilgili doğru bilgileri vermektedir.

Doğru seçenek B şıkkıdır.  Hasta hakları, insan hakları ve değerlerini (saygı görme, kendi yaşamını belirleme, güvenli yaşam sürdürme, özel hayatta saygı görme vb.) temel alarak, bunların sağlık hizmetlerine uygulanmasını sağlayan ve dayanağını insan hakları ile ilgili belgelerden almaktadır.

Anayasa 17/II maddesi: “Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı hâller dışında, kişinin
vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.”