SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK

Kurum felsefesi, kurumun amaçlarına ulaşma yolunda kılavuz edindiği en temel ilke,
anlayış ve değerleri ifade etmektedir. Kurum felsefesinin varlığı, özellikle birbiriyle rekabet hâlinde olabilen görüş ve yaklaşımlardan kaynaklanan çatışmaların en alt düzeye indirilmesine yardımcı olacaktır. Doğru yanıt B'dir.

Kurumlarda (aslında tüm organizasyonlarda) öncelikle kurumsal felsefenin, daha
sonra vizyonun ve en son olarak da misyonun geliştirilmesi idealdir. Doğru yanıt C'dir.

Örgütsel İçerik: Kurum felsefesi bir bağlam ve aktif değerler oluşturur, sağlık hizmetlerinin sunumuna bir anlam katar. Kurum felsefesi aynı zamanda kurumsal değerlerin benzersiz olduğuna ve bir ürün ya da hizmet sunumundan daha fazlasını temsil ettiğine işaret eder. Politikalar, prosedürler ve kurallar misyon bildirgesinden türetilir ve kurumu harekete geçirir. Doğru yanıt A'dır.

Vizyon; kişilerin, kurumların kendilerinin veya işletmelerinin gelecekte olmasını arzu ettikleri durumun ifadesidir. Bu anlamda vizyon “gelecekte varılması veya olması arzu edilen bir durumla ilgili rüya veya hayalin ifade edilmiş bir şeklidir” Doğru yanıt B'dir.

Kurum vizyonunun geliştirilmesinde etkinliğin sağlanması için sistematik bir yaklaşım gereklidir. Hem vizyon hem de misyonun geliştirilmesinde kullanılabilecek sürecin
adımları aşağıdaki gibi sıralanabilir (David, 2013):
• İlk adım olarak, yöneticilerin vizyon ve misyon bildirgelerinin ne olduğu ve işlevleri hakkında daha iyi bilgi sahibi olmaları amacıyla bu konuda yazılmış yayınlar
derlenir ve yöneticilerden bunları çalışması istenir.
• İkinci adımda yöneticilerden kurum için bireysel vizyon (ya da misyon) bildirgelerini hazırlamaları istenir.
• Üçüncü adımda, üst yöneticilerden oluşan bir komite yöneticilerden gelen tüm
vizyon bildirgelerini tek bir belge üzerinde birleştirir. Taslak bildirge daha sonra
tüm yöneticilere gönderilir ve onlardan ekleme, çıkartma ve değişiklik yapmak istedikleri noktaları belirtmeleri istenir.
• Dördüncü adımda, bir toplantı organize edilir ve yöneticilerden gelen geribildirimlerden yararlanılarak bildirgeye son hâli verilir. Bildirge son hâlini aldığında,
bunun tüm yönetici ve çalışanların dikkatini çekecek şekilde onlara nasıl ulaştırılacağının kararının verilmesi gereklidir. Bazı kurumlar bunun için vizyon hazırlama sürecini video şeklinde üreterek tüm çalışanların izlemesini sağlamaktadır. Doğru yanıt E'dir.

Misyon bildirgeleri uzunluk, içerik, biçim ve kapsama açısından farklılıklar gösterebilir. Pek çok uygulamacı ve akademisyen etkili bir misyon bildirgesinin dokuz bileşeni
olması gerektiğini ifade etmektedirler (David, 2013). Bunlar:
Müşteriler: Kurumun müşterileri kimlerdir?
Ürün ya da hizmetler: Kurumun belli başlı ürün ve/veya hizmetleri nelerdir?
Pazarlar: Kurum, coğrafik açıdan nerede rekabet etmektedir?
Teknoloji: Kurum günün koşullarına uygun teknolojilere sahip midir?
Hayatta kalma, büyüme ve kârlılık yönündeki düşünceler: Büyüme ve finansal dayanıklılık yönünde kurumsal bir adanmışlık var mıdır?
Felsefe: Kurumun temel inançları, değerleri, arzuları ve etik öncelikleri nelerdir?
Özgünlük: Kurumun ayırt edici yetkinliği ya da belli başlı bir rekabet üstünlüğü var
mıdır?
Kamusal imaj: Kurum toplumsal, yerel topluluklar ve çevreye ilişkin kaygılara cevap
verebilmekte midir?
Çalışanlar: Çalışanlar kurumun kıymetli bir varlığı olarak görülmekte midir?

Doğru yanıt D'dir.

Yararlılık ilkesi, sağlık uğraşları içerisinde hastaya öncelikle ve her şeyin üzerinde yararlı olmayı öngören bir ilke olarak tanımlanabilmektedir. Yarar sağlama ilkesi söz konusu olduğunda hastanın mutlak bir önceliği vardır. Ancak yarar sağlama ilkesi hayata geçirilirken hastanın mutlak önceliği ile sınırlı tutulmayıp, hasta yakınları, meslektaşlar, toplum ve tıbba yönelik açılımlar da göz önüne alınmalıdır. Doğru yanıt C'dir.

Sağlık alanında adalet ilkesi, sınırlı kaynakların ve olanakların kullanımı konusunda yol
gösterici olmaktadır. Sağlık hizmetlerinden yararlanmanın temel bir insan hakkı olduğu
ve bu hizmetlerden herkesin gereksinimlerine göre eşit bir şekilde yararlanması gerektiği genel kabul görmektedir. Adalet ilkesi araç-gereçten her türlü hizmet alımıyla ilgili tıbbi kaynakların gereksinimlere göre, eşit ve dürüstçe dağılmış olmasını gerektirir. Bu ahlaki ilke ile tedavi ve bakımda kullanılan araç gereç ve teknik donanım kaynaklarının, hastaların bireysel gereksinimleri doğrultusunda eşitlik ilkesine uygun olarak dağılımı sağlanmaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Meslek etiği kodlarının genel olarak üç temel fonksiyonu yerine getirmesi beklenmektedir:
1. Mesleğin ideallerinin toplum ve meslek üyeleri arasında paylaşılmasını sağlayabilmek,
2. Meslekle ilgili etik davranışlara rehberlik yapabilmek,
3. Standartların altındaki davranışları disipline etmek ve kabul edilir davranış standartlarının geliştirilmesini sağlayabilmektir.

İkilemin doğasının belirlenmesi: Sorunun tüm farklı boyutlarının ele alınabilmesini garanti etmek için izlenecek bir çok yol vardır.
• Doğruluk, adalet, yararlılık, zarar vermeme ve özerklik gibi etik ilkeler dikkate alınmalıdır. Bu durumda problemle ilgili olarak hangi etik ilkelerin dikkate
alınması gerektiğine ve hangisinin öncelikli olacağına karar verilmelidir.
• Teoride tüm ilkeler eşit değere sahiptir. Bu durumda ilkelerin ikisi veya daha
fazlası çatıştığında hangilerinin öncelikli olacağını karar verici belirleyecektir.
• Bir karara varmadan önce konuyla ilgili en yeni literatür gözden geçirilmelidir.
• Tecrübeli profesyonellerin görüşleri alınmalıdır. Toplanan bilgiler onlarla birlikte değerlendirilmeli ve böylelikle karar vericinin objektif olarak göz önüne
almadığı bir perspektifin ortaya çıkmasına olanak sağlanmalıdır.
• Etik ikilemi çözmede yardım edebilecek ulusal kuruluşlara başvurulmalıdır. Doğru yanıt B'dir.

Kurum felsefesi, kurumun amaçlarına ulaşma yolunda kılavuz edindiği en temel ilke, anlayış ve değerleri ifade etmektedir. Kurum felsefesinin varlığı, özellikle birbiriyle rekabet hâlinde olabilen görüş ve yaklaşımlardan kaynaklanan çatışmaların en alt düzeye indirilmesine yardımcı olacaktır. Vizyon, kurumun (ya da herhangi bir organizasyonun) öngörülebilir bir gelecekte olmak istediği yere işaret eder. Misyon ise kurumun varoluş sebebini açıklar. Kurumlarda (aslında tüm organizasyonlarda) öncelikle kurumsal felsefenin, daha sonra vizyonun ve en son olarak da misyonun geliştirilmesi idealdir.

Faaliyette bulunan bölgede yaşayan insanlar ile sağlık kurumu arasında güçlü ilişkiler vardır. Kurum felsefesi, kurumun toplumla olan ilişkisini açık bir şekilde belirtmelidir. Örneğin maliyetin altında ya da ücretsiz hizmet sunulması açısından, ödeme gücü sınırlı ya da hiç olmayan hastalara karşı kurum ne tür bir yükümlülüğe sahiptir? Bu ve bunun gibi soruların önceden cevaplanması, kurumun kendisi ve oynayacağı roller açısından önemli konular hakkında düşünmesini sağlayacaktır.

Vizyon, kişilerin, kurumların kendilerinin veya işletmelerinin gelecekte olmasını arzu ettikleri durumun ifadesidir. Bu durumda “Sağlık hizmetleriyle hasta ve hasta yakınlarının memnuniyetini sağlamayı, ekibi ve altyapısıyla, Türkiye’ye model oluşturmayı hedeflemektedir.” bildirgesi kurumun vizyonuna bir örnektir.

Etkili bir misyon bildirgesinin dokuz bileşeni olması gerekmektedir. Bunlar:

Felsefe: Kurumun temel inançları, değerleri, arzuları ve etik öncelikleri nelerdir?

Müşteriler: Kurumun müşterileri kimlerdir?

Ürün ya da hizmetler: Kurumun belli başlı ürün ve/veya hizmetleri nelerdir?

Pazarlar: Kurum, coğrafik açıdan nerede rekabet etmektedir?

Teknoloji: Kurum günün koşullarına uygun teknolojilere sahip midir?

Hayatta kalma, büyüme ve kârlılık yönündeki düşünceler: Büyüme ve finansal dayanıklılık yönünde kurumsal bir adanmışlık var mıdır?

Özgünlük: Kurumun ayırt edici yetkinliği ya da belli başlı bir rekabet üstünlüğü var mıdır?

Kamusal imaj: Kurum toplumsal, yerel topluluklar ve çevreye ilişkin kaygılara cevap verebilmekte midir?

Çalışanlar: Çalışanlar kurumun kıymetli bir varlığı olarak görülmekte midir?

Aydınlatılmış onam ilkesi, kişiye tıbbi bilgilerin doğru ve yeterli bir şekilde açıklanmasını gerektiren bir ilkedir. Bu ilkenin yerine getirilebilmesi için, hekimin tıbbi tedavi ve müdahale konusunda hastasını bilgilendirmesi, onayını alması gerekmektedir. Hastaya verilmesi gereken bilgilerin açıkça verilmiş olması, bilginin anlaşılır olması, hastanın gönüllü olması ve bunların sonunda hastanın onam vermiş olması, bu ilkenin gerçek bir aydınlatılmış onam olması için gereklidir.

Özerklik konusunda temel öge yeterliliktir. Yeterlilik, herhangi bir zorlama altında kalmadan serbest ve akılcı davranabilme yeteneği anlamına gelmektedir. Böyle bir birey kendi inanç, değerlerine uygun olarak, akılcı, özgür eylem ve seçimlerde bulunabilir. Bu niteliklere sahip olan birey, kendi seçimini yaparken, kararını biçimlendiren, yönlendiren, baskılayan bir başka gücün etkisinden uzak kalabilir ve gerektiğinde bunlara karşında durabilir.

Meslek etiği kodlarının genel olarak üç temel fonksiyonu yerine getirmesi beklenmektedir:

Diğer şıklar meslek etiği kodlarının sağlayacağı yararlardır.

Faydacılık kavramına dayanan ve aynı zamanda kim kazanacak sorusunu içeren soru “Eğer birisi zarar görecekse bu kimdir?” sorusudur. Bu soruyu takip eden soru ise kişinin kaybetmeyi mi yoksa kazanmayı mı hak ettiğine karar vermektir.

Miller ve Davis (1996) etik karar vermeye yardımcı olacak pratik bir rehber niteliğinde, yedi adımdan oluşan bir model geliştirmişlerdir. Bunlar sırasıyla problemin tanımlanması, etik kodların uygulanması, ikilemin doğasının belirlenmesi, potansiyel kararların belirlenmesi, belirlenen kararın ve seçeneklerin potansiyel sonuçlarını göz önüne alma, seçilen kararın değerlendirilmesi ve kararın uygulanmasıdır.

Seçilen kararın yeni etik ikilemler yaratmayacağından emin olunmalıdır. Verilen bir kararın uygun olup olmadığının basit üç kavramlık bir test ile anlaşılabilmektedir.

Diğer seçenekler etik ikilemle karşı karşıya gelindiğinde izlenecek yollardır.