SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK

Aracılık

Dürüstlük ve tarafsızlık

Hizmet ilişkisi içinde bulunanlardan seyahat çeki

Uzmanlık

Yetkiler

Yetki

Belirsiz durumlarda etik düşünme ile belirleme

Sosyal sorumluluk

Meslek (profession) ve mesleki (profesyonel) terimleri birden fazla anlama sahiptir. Bir anlamda mesleklilik ve profesyonellik amatörlüğün karşıtıdır. Bir işi para karşılığı beklemeden yapmak amatörlüktür. Profesyonellik ise hayatını o işten kazanmayı gerektirir. Diğer bir anlamda ise profesyonellik, bir işin maharetli ve işin gereklerine uygun bir tarzda yapıldığını gösterir. Bir uğraşın meslek sayılabilmesi için aşağıdaki ögeleri içermesi gerekir:

Bir meslek dalı, toplumun kaçınılmaz olan bir gereksinimini karşılar. 

Meslek kişinin salt kendi doyumu için değil aynı zamanda başkalarının yararı için de yaptığı bir uğraştır. 

Meslek sistemli bir eğitimle kazanılmış özel bilgi ve becerilere dayalıdır. Bir işin meslek olabilmesi için mesleğe girmeden önce kişilerin bu mesleği icra edebilme- yi sağlayan bilgi, beceri ve tutumları kazanmış olmaları gereklidir. Burada meslek elemanı toplum tarafından bir “uzman” olarak görülmekte ve o hizmette kişiye tam bir güven duyulmaktadır. 

Meslek dalları araştırma ve deneylerle geliştirilerek zamanla kendine özgü teknik- lere sahip olur. Eğitim ve uygulamalar yoluyla kuşaktan kuşağa aktarılan bu bilgi birikimi zaman içinde mesleğe özgü tekniklerin gelişmesine ya da süreç içinde yeni tekniklerin gelişmesine ya da süreç içinde yeni tekniklerin keşfedilmesine yol açar.

Meslekler kazanç elde etmek için yapılan uğraşlardır. Meslek elemanları yaşamla- rını mesleklerinden elde ettikleri yasal parasal kazanç ile sürdürür. Ancak insanlar sadece para için çalışmaz. Mesleki etkinlikler içinde insanlar bir şeyler üreterek ka- pasitelerini kullanma ve geliştirme olanağı bulur, bundan haz ve doyum duyar. İşte bu nedenledir ki geçinmek için paraya ihtiyacı olmayan insanların da bir meslek sahibi olup çalıştıklarını ya da geliri az bir mesleği geliri çok olan bir mesleğe tercih ettiklerini görmekteyiz.

Meslek olarak kabul edilecek bütün uğraş alanlarının kendine özgü değer ve etik ilkeleri vardır ve bu mesleğin üyeleri bu değer ve ilkeler doğrultusunda davranır.

Meslek etiği ilkeleri mesleği icra edenlerin sahip oldukları dünya görüşlerinden, kültürlerinden, ideolojilerinden, dinlerinden bağımsız olarak uymaları beklenen normlardır. Kolowski, meslek etiğinin ilk olarak tıp alanında ortaya çıktığını ve bunun sebebinin hekimliğin uzmanlık gerektiren, uygulamalı bir alan olmasından kaynaklandığını belirtmektedir. Tıp alanında başlayan mesleki etik daha sonra ekonomi etiğine ya da mühendislik etiğine ve teknik meslekler etiğine kadar uzanmıştır. Bu anlamda meslek etiği uygulamalı etiğin bir türü olarak farklı iş alanlarında karşımıza çıkmaktadır. Bugün meslek etiği olmayan meslek yok gibidir. Ancak buradaki temel sorun, mevcut meslek etiği ilkelerinin “nasıl uygulandığı” veya “neden uygulanmadığı”dır. Bir alanda meslek etiğinin olması ve uygulanması için o mesleğin çok yaygın ve kurumsal olarak çok güçlü olmasına gerek olmadığı söylenebilir. Önemli olanın mesleği icra edenlerin mesleklerinin gerektirdiği biçimde davranmalarıdır.

Mesleki birliklerin ya da grupların mesleki etik kurallarını belirleyen odaları, dernekleri, birlikleri, baroları, vakıfları gibi ortak mesleki örgütleri vardır. Örneğin; Tabipler Odası tıp alanında, Barolar Birliği adalet alanında, Türkiye Sanayici ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD) meslek etiğiyle ilgili işletmelerde, Türkiye Mühendisler ve Mimarlar Odası (TMMOB) mühendislik alanlarındaki etik ilkeleri, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) bilim etiği alanıyla ilgili mesleki etik ilkelerini belirlemekte ve bu ilkelere üyeleri tarafından uyulup uyulmadığını denetleyerek gerekli yaptırımları uygular

Deon- toloji çoğunlukla görev bilinci, görevle ilgili zorlukları, yükümlülükleri, sorumlulukları ve bunların gerçekleştirilmesinde yer alan ahlaki kural ve ilkeleri inceleyen bir çalışma alanı olarak kabul edilmektedir. Deontoloji terim olarak, 19. yüzyılda Jeremy Bentham tarafından önerilmiş ve “yükümlülükler” karşılığı olarak kullanılmıştır. Bu anlamda deontoloji “ne yapmalı?” ya da “ne yapmamalı?” sorularına toplumun belirlediği ve ayrıca yaptırımlarla donattığı ve cevapladığı kuralların bilgisidir. Kısaca, deontolojinin dile ge- tirdiği yükümlülükler tartışmasız ve zorlayıcı bir nitelik taşımaktadır. Bir başka deyişle, “deontoloji” terim olarak yeni olmamakla birlikte yazılı olsun olmasın kökleşmiş ilkeleri ve kuralları içeren ve bunları tartışmasız bir “normatif bilgi” olarak aktaran bir alandır.

Yükümlülüğün yerine getirilmesinde kasıt, kusur ve ihmal gibi üç kavramdan söz edilmektedir. Yükümlü olunan bir görevin yerine getirilmesinin değerlendirilmesinde bu üç kavram dikkate alınmaktadır.

Kasıt, bilerek veya isteyerek haksız bir sonucun veya zararın doğmasına neden olmak ve hukuki kurallara aykırı davranmaktır. Örneğin, yoğun bakımdaki bir hastanın oksijen bağlantısını bilerek kesmek kasıtlı bir davranıştır. Kusur, uygun bulunmayan veya onay- lanmayan hareket ve davranışlardır. Yasaya uygun davranabilecek durumda olduğu halde uygun davranmama, yükümlülüklere aykırı hareket etme davranışı hukuki bir kusurdur. Örneğin hastaya kaba davranan bir sağlık çalışanı ahlaki kusur işlemiş olur. Steril araç- gereç kullanması gerektiğini bildiği halde steril olmayan araç-gereç kullanan sağlık personeli hukuki kusur işlemiş sayılır ve bu yükümlülüğünü yerine getirmemiş olur. İhmal, bir meslek sahibinin görevinin bir bölümünü belli bir gerekçe ve kasıt olmadan yapmamasına veya geciktirmesine denir. Bir sağlık çalışanı aldığı yükümlülüğün insan hayatı ile ilgili olduğunun bilincinde dürüst, çalışkan ve meslek ahlakı ilkelerine uygun davrandığı zaman yükümlülüğünü yerine getirmiş olur.

Kamu etiğinin en genel talepleri arasında aşağıda sıralanan maddeler sayılabilir:

Hukuka (mevzuata) uygun davranmak

Etik kodlara uygun davranmak

Mevzuatın ve etik kodların boşlukta bıraktığı gri alanlarda tercih ve takdirini etik

düşünme ile belirlemek

Ahlaki kuralları benimseyerek uygulamak

Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci. Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; sürekli gelişimi, katılımcılığı, saydamlığı, tarafsızlığı, dürüstlüğü, kamu yararını gözetmeyi, hesap verebilirliği, öngörülebilirliği, hizmette yerindeliği ve beyana güveni esas alır.

Çıkar çatışması; kamu görevlilerinin görevlerini tarafsız ve nesnel biçimde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormuş gibi gözüken ve kendilerine, yakınlarına, arkadaşlarına ya da ilişkide bulunduğu kişi ya da kuruluşlara sağlanan her türlü menfaati ve onlarla ilgili mali ya da diğer yükümlü- lükleri ve benzeri şahsi çıkarlara sahip olmaları hâlini ifade eder. Kamu görevlileri, çıkar çatışmasında şahsi sorumluluğa sahiptir ve çıkar çatışmasının doğabileceği durumu genellikle şahsen bilen kişiler oldukları için, herhangi bir muhtemel ya da gerçek çıkar çatışması konusunda dikkatli davranır, çıkar çatışmasından kaçınmak için gerekli adımları atar, çıkar çatışmasının farkına varır varmaz durumu üstlerine bildirir ve çıkar çatışması kapsamına giren menfaatlerden kendilerini uzak tutar. Kamu görevlilerin yaptıkları görevle ilgili çıkar çatışması farklı durumlarda ortaya çıkabilir.

Aşağıda belirtilenler hediye alma yasağı kapsamı dışındadır:

Görev yapılan kuruma katkı anlamına gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yürütülmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirbaş listesine kaydedilmek ve kamuoyuna açıklanmak koşuluyla alınanlar (makam aracı ve belli bir kamu görevlisinin hizmetine tahsis edilmek üzere alınan diğer hediyeler hariç) ile kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar,

Kitap, dergi, makale, kaset, takvim, cd veya buna benzer nitelikte olanlar,

Halka açık yarışmalarda, kampanyalarda veya etkinliklerde kazanılan ödül

veya hediyeler,

Herkese açık konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya

buna benzer etkinliklerde verilen hatıra niteliğindeki hediyeler,

Tanıtım amacına yönelik, herkese dağıtılan ve sembolik değeri bulunan reklam

ve el sanatları ürünleri,

Finans kurumlarından piyasa koşullarına göre alınan krediler.

Aşağıda belirtilenler ise hediye alma yasağı kapsamındadır:

Etik kurula üç biçimde aşağıdaki yollarla başvuru yapılabilir. Başvurular;

a. Yazılı dilekçe,
b. Elektronik posta,
c. Tutanağa geçirilen sözlü başvuru yolları ile yapılır.

Deontoloji çoğunlukla görev bilinci, görevle ilgili zorlukları, yükümlülükleri, sorumlulukları ve bunların gerçekleştirilmesinde yer alan ahlaki kural ve ilkeleri inceleyen bir çalışma alanı olarak kabul edilmektedir. Deontoloji terim olarak, 19. yüzyılda Jeremy Bentham tarafından önerilmiş ve “yükümlülükler” karşılığı olarak kullanılmıştır. Bu anlamda deontoloji “ne yapmalı?” ya da “ne yapmamalı?” sorularına toplumun belirlediği ve ayrıca yaptırımlarla donattığı ve cevapladığı kuralların bilgisidir.

Türkiye’de etik ilkelere kamu görevlileri tarafından uyulması amacıyla 25.05.2004 tarih ve 5176 sayılı “Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkındaki Kanun” çıkarılarak etiğe dayalı denetim anlayışına geçilmiştir.