SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK

Bir kamu görevlisinin, parasını bir kapkaççıya kaptırdığı için ödemesini son ödeme tarihinden sonra yapmak isteyen bir emeklinin bu talebini kabul etmesi Yasalar ve Etik
Kurallar İlişkisi'ne göre etik olan ve yasal olmayan bir duruma örnektir. Doğru cevap B'dir.

Etik kod, bir mesleği icra edenlerin sorumluluklarına ilişkin yazılı yönergelerdir. Doğru cevap D'dir.

Etik ilke, farklı çevrelere özgü temel yaklaşımlara ve davranışlara yön gösteren ve ölçüt
oluşturan en genel, temel ve soyut kurallardır. Doğru cevap C'dir.

İş dünyasındaki ahlak arayışı dönemi, iş dünyasında profesyonellik ve iş ahlakı dönemi, önleyici ve düzenleyici iş ahlakı arayışı dönemi ve küresel işletmecilik ve küresel iş ahlakı dönemi iş ahlakı alanyazınındaki gelişmelere ait tarihsel dönemler arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Helsinki Bildirgesi, insanlarla yapılan ilaç araştırması olsun veya olmasın, bütün araştırmalarda üzerinde durulması ve uyulması gereken temel ilkeleri ve ayrıca tıbbi bakım ile kombine edilmemiş tıbbi araştırmalar ile ilgili özel ilkeleri belirten Dünya Tıp Birliği'nin 1964 yılında yayınladığı evrensel bir kılavuzdur. Doğru cevap A'dır.

Teleolojik-Sonuççu Kuram ve Deontolojik (Ödev) Kuramlar normatif etik kuramlar arasında yer almaktadır. Görecelik ise meta-etik kuramlar arasında yer alır. Doğru cevap B'dir.

İş ahlakı, mesleki etik, yönetim etiği, tıp etiği, biyoetik, biyomedikal etik, bilim etiği ve kamu etiği kavramları uygulamalı etik türleri arasında yer alır. Doğru cevap E'dir.

Tıbbi eylemin yanı sıra insanın canlı doğayla ve çevreyle olan etkileşimlerindeki değer sorunlarının da konu edildiği disiplinler arası bir akademik alan olan uygulamalı etik türü biyoetiktir. Doğru cevap D'dir.

Belmont Raporu: Amerika Birleşik Devletleri’nde yukarıda örnekleri verilen çok sayıdaki etik ihlalinin ardından, özellikle Tuskegee-Frengi çalışmasının basına yansımasından sonra Başkanlık tarafından “Biyomedikal ve Davranışsal Araştırmalarda İnsan Öznelerin Korunması Ulusal Komisyon”unu kurulmuştur. Komisyon çalışmalarından sonra 1979 yılında tıbbi araştırmalarla ilgili temel etik ilkeleri içeren bir rapor hazırlamıştır. Bu rapor Baltimore şehrinde Belmont Center’da hazırlandığı için Belmont Raporu olarak anılmaktadır. Bu rapor insan katılımcılarla ilgili geçerliliğini hâlen koruyan üç temel ilke ortaya koymuştur. Bu ilkeler; 1) Kişiye/ kişinin özerkliğine saygı, 2) Yararlılık ve 3) Adillik-hakkaniyet olarak sıralanabilir.

Genel anlamda etik, ahlak felsefesi bağlamında; ödev, yükümlülük, sorumluluk, gereklilik ve erdem gibi kavramları inceleyen, doğruluk ve yanlışlık, iyi ve kötü ile ilgili ahlakı yargıları ele alan, ahlaki eylemin doğasını soruşturan ve iyi bir yaşamın nasıl olması gerektiğini açıklamaya çalışan felsefe dalıdır. Doğru cevap E'dir.

Bir kamu görevlisinin, parasını bir kapkaççıya kaptırdığı için ödemesini son ödeme tarihinden sonra yapmak isteyen bir emeklinin bu talebini kabul etme davranışı, etik olan ancak yasal olmayan bir davranıştır. Doğru cevap B'dir.

Etik ilke, farklı çevrelere özgü temel yaklaşımlara ve davranışlara yön gösteren ve ölçüt oluşturan en genel, temel ve soyut kuralları ifade eder. Doğru cevap A'dır.

Bir hastane müdürünün aynı zamanda işletme alanında doktora yaptığını düşünelim. Hasta- ne müdürü doktora çalışmaları kapsamında hastane satın alma süreçleriyle ilgili çalışanlarıyla ilgili bir araştırma yapmak istemektedir. Müdür kendi çalışanından araştırma izni alıp almama konusunda bir etik ikilem yaşayabilir. Çünkü müdür bir araştırmacı gibi mi davranmalıdır yoksa mesleki bağlamda bir müdür gibi mi davranmalıdır? Doğru cevap E'dir.

İş ahlakı alanyazınındaki gelişmeler aşağıda verilen tarihsel dönemler temel alınarak incelenebilir:

• İş dünyasındaki ahlak arayışı dönemi (1900-1920),
• İş dünyasında profesyonellik ve iş ahlakı dönemi (1920-1950),
• İş dünyasında büyüyen ölçekler ve iş ahlakı hakkında karmaşıklık dönemi (1950-1970),
• Önleyici ve düzenleyici iş ahlakı arayışı dönemi (1970-1990),
• Küresel işletmecilik ve küresel iş ahlakı dönemi (1990’dan günümüze). Doğru cevap A'dır.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Nazi savaş suçlularının yargıladıkları Nürnberg Mahkemeleri yargıçları tarafından mahkeme sonunda insanlar üzerinde yapılacak araştırmalarda uyulacak kurallarla ilgili 10 maddeden oluşan ve “Nürnberg Code” adıyla bilinen bazı kararlar alınmıştır. Bunlar; sıralanacak olursa:

Madde 1: İnsanlar araştırmalara gönüllü katılmalıdır.

Madde 2: Araştırma amaçları toplum yararına olmalıdır.

Madde 3: Araştırma mantıklı kuramlar ve hayvanlar üzerindeki ön denemelere dayanmalıdır.

Madde 4: Araştırmada gereksiz fiziksel ve zihinsel acı olmamalıdır.

Madde 5: Ölüm ya da sakatlanma ile sonuçlanacak denemeler insanlarla yapılmamalıdır.

Madde 6: Araştırmadaki risk derecesi, beklenen yarardan yüksek olmamalıdır.

Madde 7: İnsanlar için uygun çevre ve koruma sağlanmalıdır.

Madde 8: İnsanlar üzerindeki deneyler bilimsel olarak yetkin kişilerce yapılmalıdır.

Madde 9: Araştırmaya katılanlara istedikleri zaman araştırmadan çekilme hakkı verilmelidir.

Madde 10: Araştırmacılar deneyin herhangi bir aşamasında deneylerin devamı hâlinde deneklerde ciddi yaralanma, sakatlık ve ölüm görülme olasılığı ortaya çıktığında deneyi sonlandırmalıdır. Doğru cevap D'dir.

Bir bireyin belirli bir durumda kendisi için uygun olan koşulları belirlediğini, kendisi için yararlı ve yararsız olan şeyleri hesapladığını ve böylece kendi gelişimine en yüksek katkıda bulunacak davranışı gerçekleştirdiğini kabul eden anlayış, ahlaki egoizmdir. Doğru cevap A'dır.

Betimleyici etikte, etik seyirci, gözlemci durumunda ahlaki olgu ve olaylara dışarıdan bakmakta, olayları bilimsel bir yaklaşımla gözlemlemekte, betimlemekte ve açıklamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Biyomedikal etik, tıp etiğinden biyoetiğe geçişin bir ara kademesi olarak değerlendirilebilir. İnsan üzerinde gerçekleştirilen tıbbi eylemlerin yanı sıra hayvanlar üzerinde yürütülen tıp araştırmalarını da ilgi alanı içine alması, bir ölçüde insan merkezlilikten canlı merkezliliğe kaymış olması söz konusudur. Doğru cevap C'dir.

Meta-etik kuram; “ödev”, “iyi”, “kötü”, “doğru”, “yanlış” gibi terimlerin anlamları, ahlaksal yükümlülüğün doğası, insanların kanaatlerinden bağımsız bir ahlaki gerçeklik ve doğruluk alanın olup olmadığı, ahlaki bakımdan doğru veya yanlış olanla ilgili inançların akılcı bir biçimde nasıl savunulabileceği gibi sorunları ele alır. Doğru cevap A'dır.

Ahlak bir kişinin, bir toplumsal sınıfın, bir ulusun, bir kültür çerçevesinin vb. belli bir tarihsel dönemde yaşamına giren ve eylemlerini yönlendiren inanç, değer, norm, buyruk, yasak ve tasarımlar topluluğu ve ağı olarak tanımlanabilir. Doğru cevap B seçeneğidir.