SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK - Deneme Sınavı - 17

Genetik çeşitlilik bir sorun değil, olması gereken bir durumdur. Olmaması sorun teşkil eder. Doğru cevap E'dir.

Türler arası etkileşim ekolojik sürdürülebilirliğin en önemli faktörlerindendir. Sadece türlerin varlığını irdelemek o alandaki ekolojik mirasın sonraki kuşaklara aktarılmasına yererli değildir. Hem ekolojik dengenin bozulması hem sonraki kuşaklara yöredeki ekolojik mirasın aktarılmaması bir etik problemdir. Bu sorunun doğuracağı olası sorunlar ise başta insan olmak üzere, genel tür çeşitliliği üzerinden hassasiyetle önemsemesi gereken hayati bir sorundur. Doğru cevap A'dır.

SAĞLIK BİLİMLERİ, KLİNİK VE HALK SAĞLIĞI ALANIDA SORUNLAR

Makine Bedenler, 3-Boyutlu Yazıcılar,

gibi alt başlıklar gelecekte etik bağlamda ve toplumsal boyutta maddi-manevi anlamda büyük sorunlar oluşturacağı öngörülmektedir.

Tele Sağlık, Yaşlılık Algısı, Hipnoz gibi başlıklar günümüzde başlayan problemler olarak sıralanabilir.

Doğru cevap D'dir.

Medula: Türkiye’de genel sağlık sigortası ile sağlık tesisleri arasında, sağlık tesislerinin iç süreçlerine müdahale etmeksizin fatura bilgisini elektronik olarak toplamak ve hizmet bedelinin ödenmesi için oluşturulmuş bütünleşik sistemdir. Kamu hastaneleri, üniversite hastaneleri, özel hastaneler, özel tanı merkezleri ve özel tedavi merkezleri tarafından kullanılacak şekilde geliştirilmiş bir sistemdir. Doğru cevap C'dir.

Dünya üzerindeki en pahalı veri, klinik hasta verileridir. Hasta bilgilerinin yönetildiği veri tabanları, özel algoritmalarla şifrelenerek veri tabanına kaydedilmesi, uçtan uca şifrelenmesi, doğabilecek veri hırsızlıklarını engelleyebilmektedir. Ayrıca veri tabanlarına ve programlara erişen kişilerin kullanıcı adları, hangi zamanda ulaştığı, hangi verilere ulaştığı gibi kullanıcı bazında log tutma güvenlik açısından önemlidir. Log tutma/Loglama, tıpkı bir seyir defteri gibi programa ulaşan kişileri listelemekte kullanılan bir yöntemdir. Doğru cevap B'dir.

İletişim alanına dair etik ve tıbbi sorunların yaygınlaştığı, bugün de sık sık üzerine konuşulan en önemli alan, yeni iletişim teknolojileri bağlamında “sosyal medyadır”. Sosyal medya ve kişiselleştirilmiş iletişim her bir bireyin tek tek topluluk medyasına katılmasına olanak tanıdığı için özgürleştirici bir alan açarken, topluluğun bilgilerini kamusallaştırdığı ve veri aktarımındaki sızmaları kolaylaştırdığı için de kısıtlayıcı ve ihlal edici bir özellik göstermektedir. Bu durumun tıbbi ve bilimsel alandaki yansıması ise, sosyal medya kullanımının tıbbi anlamda hassas grupları daha da fazla mahrum bırakmasıdır. Engelliler, kadınlar, hastalar, çocuklar ve birçok dezavantajlı grubun sosyal medyadaki temsili, nefret söylemine maruz kalmaları, hastalık ve dezavantaj gibi özel konumlarının deşifre edilmesi, sosyal medyada etik ile ilgili düzenlemeleri yeniden düşünmeyi gerektirir. Doğru cevap C'dir.

Ünlü İspanyol sosyal bilimci Manuel Castells içinde bulunduğumuz toplumsallığı açıklarken, ekonomik ve istatistik temeller üzerine kurduğu bu kavramsal seti ‘ağ toplumu’ olarak açıklamaktadır. Ağ toplumu içerisinde birbirine bağlanan bireyler, küçük gruplar, topluluklar, toplumlar, devletler, şirketler ve küresel aktörler yeni bir toplumsallık görüntüsü sergileyerek, sanal iletişim teknolojisinin odağında yeniden değerlendirilmeyi beklerler. Bilimsel alanın da toplumsal olduğu gerçeği ile yola çıkarak, bilim ve tıbbın bu ağ ilişkilerinden bağımsız olamayacağını hatırlayarak, her hastanın birey olarak, her hekimin mesleki bir küçük grup aidiyeti ile her tıbbi kurum ve kuruluşun sermaye ve şirket üzerinden, her sağlık politikasının da devletler aracılığı ile ‘ağ toplumu’ içinde yeniden birbirine bağlandığını unutmamalıyız. Doğru cevap E'dir.

Yakın zaman içinde 3-boyutlu yazıcılarla sağlık açısından çok önemli kişiselleştirilmiş tıbbi cihazlar, ilaçlar, dokular ve hatta organlar üretilecektir. Doğru cevap D'dir.

Modernizmin ve bilim devrimlerinin bir ürünü olan medikalizasyon, modern insanın herşeyi materyalist bir yaklaşımla tıbbi ve bilimsel olarak açıklama gereksinimi şeklinde özetlenebilir. İnsanın bilime ve tıbba olan bu adanmışlığı ise ilaç kullanma, her türlü sorunu tıbbi olarak çözme gibi temelinde insan bedeninin doğallığına ve insan karakterine karşı bir ikilem oluşturur. Doğadan koparılan insan çareyi tıpta ararken medikalizasyon ile aslında kendine ve özüne yabancılaşır. Bu bağlamda geleceğin de bilim ve tıp ile dirsek temasında ve bilim ve tıbbın gölgesinde var olduğunu hatırladığımızda medikal süreçlerin sosyolojik ve psikolojik olarak insan varlığını daha da şiddetli bir biçimde ele geçireceğini öngörmek mümkündür. Doğru cevap B'dir.

Tüp bebek üreme konusunda çok yenilikçi ve tıbbi bir alan tanısa da, beraberinde getirdiği etik sorunlar mevcuttur. Mecburiyetten ziyade keyfi olarak uygulamaların arttığı, açılan yeni kliniklere paralel hem devlette hem de özelde sayısal olarak önemli bir artış gösterdiği bilinmektedir. Çiftlerin ve eşlerin tüp bebek kavramını kendi faydacı bakış açılarıyla toplumsal anlamda etik sorunlara dönüştürme ihtimalleri baş göstermiştir. İkiz çocuk sahibi olmak için tüp bebek yöntemini seçen çiftlerde üremeye olan müdahale etik bir ihlal olarak konuşulabilir. İkiz bebeklerin fizyolojik ve tıbbi etkilerini, sağlık sorunlarını düşünmeden hareket eden çiftlerde bu durumun yaratacağı bir etik sorun mevcuttur. Yine eşlerin ve çiftlerin erkek çocuk sahibi olmak için tüp bebek yöntemini kullanarak üremenin doğasına müdahil olması toplumsal cinsiyete dair büyük bir etik sorun olarak konuşulabilir. Erkek çocuk seçmek, erkek istemek gibi normatif sosyal kodlarla düşünen insanların geleceğin demografisini belirleme, erkekliği yüceltme ve kadınların yaşadığı sıkıntı ve sorunları ikinci kez görmezden gelerek ayrımcılığı körükleme gibi bir tehlikeye düştüklerinden kolayca söz edilebilir. Doru cevap A'dır.

Klonlama çalışmaları sonucunda meydana gelebilecek insan kopyaları endişeye sebep olmuştur. Klonlamanın sistematik bir şekilde yapılması, var olan “genetik çeşitliliğin” yok olacağı ve böylelikle “doğal dengenin bozulacağı” konusundaki endişeler yaratmıştır.

Biyoçeşitlilik birçok yerde envanter çalışması ile karıştırılmaktadır. Envanter çalışması
belirli bir alanda yaşayan canlı türlerinin belirlenip listelenmesi çalışması iken biyoçeşitlilik belirli alanda belirli sürede o alanda bulunan türlerin birbirleri ile etkileşmişliklerinin
gözlenmesini de kapsamaktadır. Bu sebeple biyoçeşitlilik sadece türlerin birbiri ile etkileşimini içermemektedir. Bu sebeple envanter çalışması ile biyoçeşitlilik farklıdır.

Günümüzde sağlık yönetimi politikaları yapılırken karşılaşılan en büyük çatışma kalkınma politikaları ile çevre politikalarının çatışmasıdır. Sadece finansal kaygılar ile yapılan
kalkınma politikaları çevrenin sürdürülebilirliğini tehdit etmektedir. Çevre sürdürülemez
olduğu takdirde kalkınma politikalarının da bir anlamı olmamaktadır. Çevre kanunları
evrenselken, kalkınma politikaları yereldir. Bu bakımdan kalkınma kanunlarının çevre kanunlarını dikkate alarak hazırlanması gerekmektedir.

Kurumlar, ham madde, stok, insan kaynakları, satın alma, satış, muhasebe ve finansal kaynaklarını “Kurumsal Kaynak Planlama” adıyla anılan programları kullanmaktadırlar. Bu programlar, sürdürülebilir bir veri tabanı sağladığı için geçmişe yönelik veriler analiz edebilmekte ve de bu veriler ışığında gelecek hakkında geçmiş eğilimleri ölçerek yöneticiler daha kolay karar verebilmektedirler. Yöneticilerin karar verme süreçlerini kolaylaştıran bu programlar ise “İş Zekâsı” adı altında tanımlanmaktadır. Kurumlardaki kaydedilen veriler gün geçtikçe artmakta, sunucularda kapladığı alan artmakta ve sonuç itibari ile bu büyük veri yığınından istenilen bilgiyi süzmek, analiz etmek zorlaşmaktadır. Günümüzde “Büyük Veri - Big Data” olarak anılan bu
büyük veri tabanlarından istenilen ve gerekli bilgiyi analiz etmek profesyonel bir uzmanlık alanı hâline gelmiştir.

Dünya üzerindeki en pahalı veri, klinik hasta verileridir. Bu verilerin güvenliği, kötü kullanıma ya da özel sektördeki çeşitli pazarlama stratejilerine konu olmaması gereklidir. Log tutma/Loglama, tıpkı bir seyir defteri gibi programa ulaşan kişileri listelemekte kullanılan bir yöntemdir. Kişisel verilerini farklı mercilerle paylaşan vatandaşların hasta hakkı ihlalleri, doğru tedavi ve danışma hizmeti alamayan hastaların duygusal zararları ve en önemlisi de fiziksel olarak yanlış tedavi ve uygulamalara maruz kalabilme ihtimali ‘tele’ ile başlayan her tür elektronik ortamdaki tıp ve sağlık uygulamalarının sorunu olarak görülebilir.

Engelliler, kadınlar, hastalar, çocuklar ve birçok dezavantajlı grubun sosyal medyadaki temsili, nefret
söylemine maruz kalmaları, hastalık ve dezavantaj gibi özel konumlarının deşifre edilmesi, sosyal medyada etik ile ilgili düzenlemeleri yeniden düşünmeyi gerektirir. Çocukların görsel olarak sunumları, kadınlara dair şiddetin meşru sunumu ya da hasta bireylerin yanlış sunumu, ameliyat videolarının çeşitli kanallarda içerik hâline gelmesi, doğum videoları ya da doğada doğum gibi popülerleşen temaları kullanıcıya özendirmek hem sağlık ile ilgili hayati bir duruma hem de sosyal medyada mahremiyet ve gizlilik ile ilgili ileride daha da büyüyebilecek etik sorunlara işaret eder. Bununla birlikte sosyal medyada tıbbi ürün veya ilaç olduğuna inandırılan ürünlerin viral reklamlar ya da pop-up reklamlar aracılığıyla kullanıcılara sürekli sunulması sağlık alanında doğru bilgiye ulaşmayı engelleyerek, yeterli ve yerinde denetime dair etik sorunları ortaya çıkarmaktadır.

İnsan gibi görmeme, insansızlaştırma, insanlıktan uzaklaştırma, canavarlaştırma insandışılaştırma gibi terimlerle tanımlanmaya çalışılan “dehumanization” terimi bazı bilimsel yayınlarda kullanılmıştır. Bu olgu iki taraflıdır; hem tutum hem algı olarak insandışılaştıran ve insandışılaştırılan şekildedir.  Her iki tarafın da kompleks bir durum sonrasında temelde durumdan olumsuz etkilenmesi, ekstrem durumlarda ise etik dışı uygulamalara uzanmasıdır.

Doğadan koparılan insan çareyi tıpta ararken medikalizasyon ile aslında kendine ve özüne yabancılaşır. Bu bağlamda geleceğin de bilim ve tıp ile dirsek temasında ve bilim ve tıbbın gölgesinde var olduğunu hatırladığımızda medikal süreçlerin sosyolojik ve psikolojik olarak insan varlığını daha da şiddetli bir biçimde ele geçireceğini öngörmek mümkündür. Medikal baskının olasılığı da yine medikal alanlardan beklenti içinde olan insanları yaratacağı için gelecekte medikalizasyon etik bir çelişkiye dönüşebilecektir. Bu ikilemin en çok yaşanacağı alanlardan biri ise toplumsal cinsiyet ve cinsiyet alanlardır.

Çiftlerin ve eşlerin tüp bebek kavramını kendi faydacı bakış açılarıyla toplumsal anlamda etik sorunlara dönüştürme ihtimalleri baş göstermiştir. İkiz çocuk sahibi olmak için tüp bebek
yöntemini seçen çiftlerde üremeye olan müdahale etik bir ihlal olarak konuşulabilir.

Sosyal medya, siber ortam ve sanal suçlar gibi yukarıda belirtiğimiz birçok kavram ve tanım sağlık bilimleri kapsamında durumun kendi özgünlüğünü anlamak ve açıklamak üzere kavramsal olarak açıklanmaya çalışılmıştır. Ünlü İspanyol sosyal bilimci Manuel Castells içinde bulunduğumuz toplumsallığı açıklarken, ekonomik ve istatistik temeller üzerine kurduğu bu kavramsal seti ‘ağ toplumu’ olarak açıklamaktadır.