SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK - Deneme Sınavı - 15

Etik ikilem ise günlük hayatımızda da çok sık karşılaşabildiğimiz bir durum olarak; birisi korunduğunda diğeri korunamayan iki veya birini (ya da bir kaçını) korumak için diğerlerini göz ardı etmek zorunluluğunun bulunduğu ikiden fazla değerin çatışma hâlini anlatmaktadır.

Karar verme sürecinde dolaylı veya doğrudan yasal mevzuatlar, mesleki prosedürler, grup algıları, kültür, yaş, cinsiyet, meslek, kişilik özellikleri, inanç ve baskı unsurları vb. devreye girmektedir.

Yönetici; bilinçli biçimde koordine olmuş sosyal birim olan bir örgüt içinde, örgütün çalışanlarıyla birlikte, örgüte mahsus amaçlar doğrultusunda işleri yaptıran, karar veren ve amaçlar doğrultusunda etkinlikleri yönlendiren kişidir.

Kurumun en verimli şekilde çalışmasını sağlamak için; • Hastane için gerekli mal ve malzemenin alınması, depolanması ve dağıtımının sağ- lanması, • Hastane binasının, eşyaların ve cihazların tıbbi gerekliliklere göre hazır tutulması, gerekli bakım-onarımlarının zamanında yapılması, • Gerekli güvenlik önlemlerinin alınması, • İdari birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi ve buna göre idare edilmesi, • Kurumun periyodik çalışma düzenlerinin vaktinde ve doğru bir şekilde hazırlanarak organisazyonun aksamadan yürümesinin sağlanması, • Hastanenin mevcut durum analizlerinin yapılması ve geleceğe yönelik ihtiyaçların saptanması ve gerekli işlemlerin yapılması, • Bulaşıcı hastalık durumlarının ve ölümlerin, kurumun bağlı bulunduğu sağlık amirine günü gününe ayrıntılı şekilde bildirilmesi, • Bağlı bulunduğu Sağlık ve Sosyal Güvenlik Bakanlığındaki hukuki ve mali zorunluluklarının zamanında yerine getirilmesi gibi sorumluluklarla yükümlüdür.

Yöneticinin seçeneklerin hiçbirinin tam anlamıyla tatmin edici olmadığı durumlarda yaşadığı ikilemdir. Bu seçeneklerin içerisinden, diğerlerine göre daha iyi olanı belirlemesi gerekmektedir. Böylesi durumlarda ‘yanlışların başka yanlışlarla düzeltilemeyeceği’ ilkesinden hareketle ikinci bir yanlışa düşmemek hedeflenmektedir. Basit bir örnekle; borcu ödemek için hırsızlık yapmayı düşünmeme gibi...

KAD: Kritik Analitik Düşünme Platformu

Etikte incelenen konular, insan eylemlerinin amacı, ahlaki yükümlülüğün niteliği, vicdan, ödev kavramı ve bunları inceleyen çeşitli felsefi sistemler iken, uygulamalı ahlak, kişinin kendisine ve başkalarına karşı yükümlülükleri ve ilişkilerini ele almaktadır.

Eleştirel düşünme, problem çözme ve akıl yürütmede kullanılması gereken bir düşünme sürecidir. Bireyin gelişimini sürdürmesine, toplumsal duyarlılığa sahip olmasına, ön yargıların ve hassas noktaların farkına varılmasına, inanılan şeyleri savunmaya, hakları korumaya, değişime yardımcı olur.

İnsana yapması gereken ve yapamaması gerekeni öneren değerler dört grupta incelenebilir: 1. ÖDEV: Bireyin üstlenmiş olduğu rolden beklenen davranışları anlatır. 2. ERDEM: İyi insanı tanımlayan özelliklerin bütününü dile getirir. 3. İLKE: Davranışlara biçim veren temel doğruları ifade eder. 4. TOPLUMUN ÇIKARI: Toplum genelinin yararına olan eylemlere ışık tutar.

Sosyal zekânın bir türü olan duygusal zekâ; bireyin kendisine ve başkalarına ait duyguları anlama, sezme, birbirinden ayırma, yönetme ve yönlendirme becerisi ile düşünce ve davranışlarında rehber olarak kullanabilme yeteneğidir.

Ahlaki kurallar ve ilkeler nesnel ve evrensel şeyler değildir. Her ahlaki yargı, örneğin “kürtaj yanlıştır” yargısı, kendi başına ne doğrudur ne de yanlıştır. Onu doğru ya da yanlış yapan şey onun dışındaki başka bir şeydir. Peki, o şey nedir? Ahlak neye göredir, ya da “Y yerine” ne koyabiliriz? Mesela koşullara bağlı demek göreceli demek değildir. Koşulların şöyle ya da böyle olması, bir eylemin ahlaki bakımdan doğru olup olmamasını değiştirir. Örneğin; bir insana yardım edip etmeyeceğimiz, kendi durumumuza, yardıma ihtiyacı olan kişinin durumuna ve aramızdaki bağa göre değişir. Bunu herkes kabul eder. Görecelik başka bir şey söyler. Görecelik, ahlaki yargıları insanların ortaya koyduğunu ve bütün ahlaki yargıların, insanların görüşlerinden ibaret olduğunu ileri sürer. İnsanların görüşleri dışında ve ötesinde, onlardan bağımsız biçimde var olan nesnel bir ahlaki gerçeklik yoktur. Ahlaki doğruluk veya yanlışlık insanların görüşlerine bağlıdır. Dolayısıyla Y’nin yerine kişileri, insan gruplarını veya kültürel grupları koyabiliriz. Ahlaki göreceliğe göre, bunlardan bağımsız olarak bir eyleme doğru ya da yanlış diyemeyiz

Faaliyette bulunan bölgede yaşayan insanlar ile sağlık kurumu arasında güçlü ilişkiler vardır. Kurum felsefesi, kurumun toplumla olan ilişkisini açık bir şekilde belirtmelidir. Örneğin maliyetin altında ya da ücretsiz hizmet sunulması açısından, ödeme gücü sınırlı ya da hiç olmayan hastalara karşı kurum ne tür bir yükümlülüğe sahiptir? Bu ve bunun gibi soruların önceden cevaplanması, kurumun kendisi ve oynayacağı roller açısından önemli konular hakkında düşünmesini sağlayacaktır.

Sağlık yöneticilerinin yaşayacakları ikilemleri en alt düzeye indirecek olan ekip çalışmasında olması gereken yönetsel koşulları ise aşağıdaki maddeler ile belirlemek mümkündür:
1. İş görenlerin düşüncelerine önem veren, onları karar süreçlerine ortak eden ve
insana saygılı bir yönetim anlayışına sahip olmak.
2. Ekip üyelerinin görev çakışmaları ve çatışmalarını önleyebilmek için yetki ve sorumluluklarının tanımlanmasını gerçekleştirmek.
3. Ekip üyelerine karar verme ve uygulama yönünden yeterli yetki vererek onların
özerklik kazanmasını sağlamak.
4. Bireylerin kendi kendilerini geliştirebilmeleri ve ekip çalışmasının etkinliliğini artırmak için gerekli koşulları sağlamak.
5. Yöneticilerin ve çalışanların değişime açık olmaları fikrini aşılamak.
6. En önemlisi de üst yönetimin, ekip yaklaşımının temel ilkelerini kavrayıp desteklemesidir. Çünkü yönetimin desteği olmadan ekip çalışmasını uygulamak mümkün olmamaktadır.

Doğru yanıt A'dır.

Türk Psikologlar Derneği (2004) etik karar verme sürecindeki aşamaları şu şekilde
açıklamışlardır:
1. Etik sorunun ve gerçekleştiği bağlamın belirlenmesi,
2. Olası eylem seçeneklerinin belirlenmesi,
3. Bunların her birinin kısa ve uzun vadeli yarar ve zararlarının belirlenmesi,
4. Tüm ilke ve kuralları değerlendirip, eylem olasılıklarından birinin seçilmesi,
5. Bu yönde harekete geçilmesi ve sonucun sorumluluğunun alınması,
6. Bu eylemin sonucunun değerlendirilmesi ve
7. Eğer sorun çözülmemiş ise diğer olasılıkların devreye girmesi.

Doğru yanıt B'dir.

Boston’da Bentley College İş Etiği Merkezinde, davranışların etik ilkelere uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla bir test geliştirilmiş ve bir kişinin, bir konuda karar vermeden önce şu altı soruya cevap vermesi gerekliliği üzerinde durulmuştur:
1. Bu karar doğru mu?
“Bu kararla, bana nasıl davranılmasını istiyorsam ben de öyle mi davranmış olacağım?” sorusuna yanıt vererek kararın doğruluk/yanlışlık; objektiflik/subjektiflik;
eksiklik/fazlalık gibi yönlerinin değerlendirilmesi hedeflenmelidir.
2. Bu karar adil mi?
Yine empatik bir yaklaşımla “Bu karar benim hakkımda verilmiş olsaydı, tutumum
nasıl olurdu?” sorusuna cevap aranmasının, doğru karara yaklaştırıcı olacağı belirtilmektedir.
3. Eğer birisi zarar görecekse bu kim?
Bireyin kazanmayı mı kaybetmeyi mi hak ettiğine yönelik karar vermeyi sağlayan
ve faydacılık kavramına dayalı bir sorudur.
4. Vereceğim karar, gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı, kendimi rahat hisseder miydim?”
Çoğunluğun gazetelerin ilk sayfasına baktığını düşündüğümüzde, bu sayfanın etkisini hatırlamak kolaylaşır. Bu soruya verilen “Hayır!” cevabı, ikinci bir soru olarak “Niçin?” sorusunu ve bu soruya verilecek dürüst bir cevabın ise sorunun doğru
tanımlanmasına yardımcı olacağı açıktır.
5. Aileme, çocuğuma veya akrabalarıma kararımı söyleyebilir miyim?
Söylenecek sözlerin veya yapılacak işlerin bireyin yakınlarınca bilinmesi, bireyi rahatsız edecekse, bu durumum gözden geçirilmesi gerektiği ortadadır.
6. Olay nasıl seziliyor?
Verilecek olan kararın sonuçları çok yönlü ve iyi bir şekilde düşünülürken sezgilere de dikkat edilmesi gerekliliği üzerinde durulur. Duyarlı kişilerin, olayların kötü
yönlerini hissedebilecekleri ve bu nedenle de böylesi bir kuşku durumunda, nedenlerini inceleyip ortaya koyarak doğru karara ulaşabilecekleri dile getirilmektedir.

Doğru yanıt C'dir.

Değer kavramı, Latince “kıymetli olmak” veya “güçlü olmak” anlamlarına gelen “valere”
kökünden türetilmiştir. Doğru yanıt D'dir.

Kişisel değerler; bireylerin kişilik, algılama, tutum ve davranışlarında temel olduğu
için örgütsel davranışlarda da önemli bir rol oynarlar. Sorumlu davranış ve etik, kişisel
değerlerden kaynaklanmaktadır. Çünkü kişisel değerler;
• Kişinin inançlarıdır,
• Arzuladığı sonuç (amaç) veya davranışlarıyla ilgilidir,
• Kişinin yaptıkları, kişi tarafından içselleştirme imkânı verir,
• Belirli durumların ötesindedir,
• Kişinin seçim ve davranışını belirlemesini ve olayları algılayış şeklini ve değerlendirmesini yönlendirir,
• Kişiye özel önem sırasına göre sıralanırlar,
• Bireyin sosyal rollerini seçip gerçekleştirmesinde rehberlik ederler,
• Sosyal kontrol ve baskı araçları olabildikleri gibi,
• Dayanışma aracı olarak da işlev görür ve ortak değerlere sahip olanları birleştirirler.

Çıkar çatışması türleri üç başlık hâlinde ele alınmaktadır:
1. Kurum görevlisinin görevini yerine getirirken özel çıkarlarının etkisinde kalacağı bir konumda bulunması durumunda, gerçek çıkar çatışması.
2. Kurum görevlisinin görevini yerine getirirken özel çıkarlarının etkisinde kalacağı bir konumda görünmesi durumunda, algılanan çıkar çatışması.
3. Kurum görevlisinin ileride görevini yerine getirirken özel çıkarlarının etkisinde
kalacağı bir konumda bulunması durumunda da, potansiyel çıkar çatışması. Örneğin bir kurum, ofis donanımını sağlaması amacıyla ilan verdiğinde tekliflerin
değerlendiren kurulun üyelerinden birisi, ihaleye teklif veren şirketlerden birisinin
hisselerine sahip olsa, bu durum kurul üyesinin ön yargısız karar verme yeteneğini
etkileyebilir veya etkileyeceği düşünülebilir. Aynı şekilde, işe alım komitesinde bulunanlardan birinin, işe başvuran adaylardan birisi ile yakın ilişkisinin bulunduğu
durumda da çıkar çatışmasının, komitenin alacağı kararı etkileyeceği ya da etkilemesinin bekleneceği düşünülebilir.

Doğru yanıt A'dır.

Kurumsal itibar; müşterilerin, yatırımcıların, çalışanların ve genel kamuoyunun kurum
hakkındaki iyi veya kötü, zayıf veya güçlü gibi duygusal ve etkileyici tepkilerini ifade
etmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Etik davranış ilkeleri ile elde edilmek istenen amaç, devlette ve toplumda yolsuzluğu ve yozlaşmayı önlemek ve dürüstlüğü hâkim kılmaktır. Doğru yanıt C'dir.