SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK - Deneme Sınavı - 6

Etik olmayan ancak yasal olan (Örn. bazı kamusal ya da özel mal ve hizmetlerin bedellerinin makul olarak adlandırılabilecek düzeyin çok üstünde belirlenmesi).

Etik ilke, farklı çevrelere özgü temel yaklaşımlara ve davranışlara yön gösteren ve ölçüt oluşturan en genel, temel ve soyut kuralları ifade eder. Herhangi bir etik yargıya varmak için bireyin birtakım temel ilkelere gereksinimi vardır. Normatif bir çalışma alanı olan etikte, hukukta olduğu gibi genel kurallardan özel yargıya ulaşabilmek “tümdengelimsel” (dedüktif) bir mantık işlemi gerektirir.

Farklı meslek grupları kendi alanlarındaki uygulamalara özgü etik kodlar geliştirmektedir. Etik kodları bir mesleği icra edenlerin sorumluluklarına ilişkin yazılı yönergeler olarak düşünebiliriz.

Sağlık bilimleri alanındaki temel etik ilkeler; zarar vermemek, yararlılık, özerkliğe saygı, adalet, özel yaşamın gizliliğine ve mahremiyete saygı, bilimsel geçerlik, sosyal değerlere ve insan haklarına uygunluk, korumasız ve zarara açık insanların korunması olarak sayılabilir.

Etik ikilem, kurala bağlanmamış durumlarda karar vericinin yaşadığı seçim sorunudur. Etik ikilemlerde farklı ilkelerin ve kuralların yol gösterici olarak eş zamanlı ve birbirine yakın ağırlıkta devreye girmesi, her birinde farklı bir davranış seçeneğinin yeğlenmesi söz konusudur.

Kurala bağlanmamış durumlarda karar vericinin yaşadığı seçim sorunudur. Etik ikilemlerde farklı ilkelerin ve kuralların yol gösterici olarak eş zamanlı ve birbirine yakın ağırlıkta devreye girmesi, her birinde farklı bir davranış seçeneğinin yeğlenmesi söz konusudur.

Bir hastane müdürünün aynı zamanda işletme alanında doktora yaptığını düşünelim. Hastane müdürü doktora çalışmaları kapsamında hastane satın alma süreçleriyle ilgili çalışanlarıyla ilgili bir araştırma yapmak istemektedir. Müdür kendi çalışanından araştırma izni alıp almama konusunda bir etik ikilem yaşayabilir. Çünkü müdür bir araştırmacı gibi mi davranmalıdır yoksa mesleki bağlamda bir müdür gibi mi davranmalıdır?

Etik ihlal, mesleki eylemi düzenleyen standart kuralların çiğnenmesi olarak tanımlanabilir.

İnsan katılımcılarla yapılan araştırmalarda örneğin bilgilendirilmiş onam kuralına uyulmaması veya bir hekimin temel etik ilkeleri uygulamada dikkate almaması, bir hastane yöneticisinin hasta bilgilerinin gizliliğine dikkat etmemesi gibi konuları etik ihlaline örnek olarak verebiliriz.

Etik, ahlak olgusunu ele alan, ahlak görüşlerini, öğretilerini irdeleyip sınıflandıran, aralarındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koyan, bunları karşılaştırıp eleştiren felsefi bir süreçtir. Doğru cevap E'dir.

insan davranışlarının etik ve yasallığı açısından dört alternatif durum söz konusudur:
1. bölge etik ve yasal olan, 2. bölge etik olan ancak yasal olmayan, 3. bölge etik olmayan ancak yasal olan, 4. bölge etik olmayan ve yasal olmayan. Doğru cevap A'dır.

Bir kamu görevlisinin, parasını bir kapkaççıya kaptırdığı için ödemesini son ödeme tarihinden sonra yapmak isteyen bir emeklinin bu talebini kabul etmesi Yasalar ve Etik
Kurallar İlişkisi'ne göre etik olan ve yasal olmayan bir duruma örnektir. Doğru cevap B'dir.

Etik kod, bir mesleği icra edenlerin sorumluluklarına ilişkin yazılı yönergelerdir. Doğru cevap D'dir.

Etik ilke, farklı çevrelere özgü temel yaklaşımlara ve davranışlara yön gösteren ve ölçüt
oluşturan en genel, temel ve soyut kurallardır. Doğru cevap C'dir.

İş dünyasındaki ahlak arayışı dönemi, iş dünyasında profesyonellik ve iş ahlakı dönemi, önleyici ve düzenleyici iş ahlakı arayışı dönemi ve küresel işletmecilik ve küresel iş ahlakı dönemi iş ahlakı alanyazınındaki gelişmelere ait tarihsel dönemler arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Helsinki Bildirgesi, insanlarla yapılan ilaç araştırması olsun veya olmasın, bütün araştırmalarda üzerinde durulması ve uyulması gereken temel ilkeleri ve ayrıca tıbbi bakım ile kombine edilmemiş tıbbi araştırmalar ile ilgili özel ilkeleri belirten Dünya Tıp Birliği'nin 1964 yılında yayınladığı evrensel bir kılavuzdur. Doğru cevap A'dır.

Etik dışı davranışların sosyokültürel ve ekonomik türleri aşağıdadır.

Ayrımcılık

Kayırma

Yolsuzluk

Rüşvet

Yaranma ve Yakınlığı Kullanma

Engelleyici Olma ve Yanlış Yönlendirme

Teleolojik-Sonuççu Kuram ve Deontolojik (Ödev) Kuramlar normatif etik kuramlar arasında yer almaktadır. Görecelik ise meta-etik kuramlar arasında yer alır. Doğru cevap B'dir.

Ayrımcılık ön yargı aracılığıyla ortaya çıkan bir davranıştır. Ayrımcılık, bir grup insanın haklarının korunup, onlara daha fazla imkân sağlamak, diğerlerine zarar verecek biçimde davranmaktır. Ayrımcılığı ortadan kaldırmada eğitim yoluyla sağlanacak bilinçlendirme ve yapılacak yasal düzenlemeler işlevsel olabilir. Genelde ayrımcılık iki biçimde ortaya çıkar. Birincisi, cinsiyete ya da ırkçılığa dayanan açık ayrımcılıktır. İkincisi, bir kurum yansız istihdam olanakları sunsa bile kadınların ya da azınlıkların kurumda diğerlerine göre eşit oranlı temsil edilmediği kurumsal ayrımcılıktır. Her iki ayrımcılık türü de çalışma yaşamını olumsuz etkileyen etik dışı davranışlardır. Sağlık yönetiminde örtülü olarak kadınların üst yönetici olmasının engellenmesi ayrımcılığa örnek verilebilir.

İş ahlakı, mesleki etik, yönetim etiği, tıp etiği, biyoetik, biyomedikal etik, bilim etiği ve kamu etiği kavramları uygulamalı etik türleri arasında yer alır. Doğru cevap E'dir.

Tıbbi eylemin yanı sıra insanın canlı doğayla ve çevreyle olan etkileşimlerindeki değer sorunlarının da konu edildiği disiplinler arası bir akademik alan olan uygulamalı etik türü biyoetiktir. Doğru cevap D'dir.

Yıldırma ve korkutma, yöneticilerin veya aynı statüye sahip çalışanların yasal yetkilerinin dışında diğer kişi ve/veya grupları etki altına almak için onlara etik dışı meydan okuma- ları olarak tanımlanmaktadır. Gerek yöneticiler gerekse de çalışanlar bu tür davranışlarla hem kurumsal kuralları hem de toplumsal etik kuralları çiğnemektedirler. Böylece ku- rumsal çalışma ortamı bozularak, verimlilik ve etkinliğin istenen standartlara ulaşması engellenmiş olmaktadır. Bir başka ifadeyle, çalışanlar üzerinde güç gösterisi yaparak astları yıldırmaya çalışma çabaları bu kapsamda değerlendirilir.