SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK - Deneme Sınavı - 4

Bir hastanenin açmış olduğu yemek veya ilaç ihalesinin hastane yöneticisinin tanıdıklarına verilmesi “kayırmacılığa”, sağlık yönetiminde örtülü olarak kadınların üst yönetici olmasının engellenmesi “ayrımcılığa”, kişiye özel amaçlar için kural ve yönetmelikleri çiğneme “yolsuzluğa”, hastanede bir randevunun öne alınması için daha fazla para ödeme “rüşvete”, sağlık kurumlarında liyakat sahibi olmayan kişilerin yönetim kademelerine gelmeleri “yaranma ve yakınlığı kullanmaya” örnek gösterilebilir. Doğru cevap B'dir.

Kurumda kendi görüşü dışında kalanlara veya hareket edenlere karşı bireysel veya grup olarak fiziksel ve psikolojik olarak eziyet çektirilmesi işkence olarak tanımlanabilir. Doğru cevap B'dir.

Etik dışı davranışların bireysel nedenleri; etik ikilemler, etik standartlardaki farklılıklar, bencil davranma, etik davranışları farklı algılama, mesleki yetersizlik, rekabet; çevresel nedenleri ise karşılıklı güvensizlik, ücretlendirme, esneklik, yasaların etkisi, geleneklerin etkisidir. Doğru cevap D'dir.

Etik ikilemlerin çözümünde aşağıdaki basamaklar işe yarayabilir:

Çıkar çatışmaları sağlık kurumlarında yaygın yaşanan yönetsel etik konular arasındadır. Bir kişinin görevleri ya da çıkarlarında bir ikilem olduğunda çıkar çatışması meydana gelir. Çıkar çatışmalarındaki ikilem yerine getirilmesi gereken görevlerin iki veya daha fazla kişiye ya da kuruma karşı bir yükümlülük olmasıyla ortaya çıkar ve bir görevi yerine getirmek diğer görevi yapmayı imkânsızlaştırır. Bir çıkar çatışmasındaki ikilemin bilinen klasik örneği bir karar vericinin aynı zamanda o kuruma sağlık hizmetleri sunan diğer kurumun da karar vericisi olduğunda beliren çıkar çatışmasıdır. Görevler birbiri ile çatıştığı için yönetici her iki kuruma ait görevini yerine getiremez. Doğru cevap E'dir.

Hastane diyetisyeninin toptancıdan çikolata alması hediye almaya girer, diğer örnekler maddi kazanç sağlamaya örnek verilebilir. Doğru cevap D'dir.

Sermaye ekipmanları, tıbbi personelin işe alımı ve geliştirilmesi, iş ve pazarlama stratejileri, finansal ve insan kaynakları programları kurumun gizli bilgileri arasında yer alır. Doğru cevap C'dir.

Açıkça yasa dışılık, kanun bilerek ihlal edildiğinde olur. Buna örnek olarak, hükûmete sahte bilgi verilmesi, müfettişlere rüşvet verilmesi, denetçilerin kandırılması, bilerek iş kanunlarının çiğnenmesi, ırk veya cinsiyet yüzünden istihdamda ayrımcılık yapılması ve tehlikeli atıkların uygunsuz bir biçimde ortadan kaldırılması konusundaki bilgilerin uçurulması verilebilir. Doğru cevap C'dir.

Genel anlamda etik, ahlak felsefesi bağlamında; ödev, yükümlülük, sorumluluk, gereklilik ve erdem gibi kavramları inceleyen, doğruluk ve yanlışlık, iyi ve kötü ile ilgili ahlakı yargıları ele alan, ahlaki eylemin doğasını soruşturan ve iyi bir yaşamın nasıl olması gerektiğini açıklamaya çalışan felsefe dalıdır. Doğru cevap E'dir.

Bir kamu görevlisinin, parasını bir kapkaççıya kaptırdığı için ödemesini son ödeme tarihinden sonra yapmak isteyen bir emeklinin bu talebini kabul etme davranışı, etik olan ancak yasal olmayan bir davranıştır. Doğru cevap B'dir.

Bir hastane müdürünün aynı zamanda işletme alanında doktora yaptığını düşünelim. Hasta- ne müdürü doktora çalışmaları kapsamında hastane satın alma süreçleriyle ilgili çalışanlarıyla ilgili bir araştırma yapmak istemektedir. Müdür kendi çalışanından araştırma izni alıp almama konusunda bir etik ikilem yaşayabilir. Çünkü müdür bir araştırmacı gibi mi davranmalıdır yoksa mesleki bağlamda bir müdür gibi mi davranmalıdır? Doğru cevap E'dir.

İş ahlakı alanyazınındaki gelişmeler aşağıda verilen tarihsel dönemler temel alınarak incelenebilir:

• İş dünyasındaki ahlak arayışı dönemi (1900-1920),
• İş dünyasında profesyonellik ve iş ahlakı dönemi (1920-1950),
• İş dünyasında büyüyen ölçekler ve iş ahlakı hakkında karmaşıklık dönemi (1950-1970),
• Önleyici ve düzenleyici iş ahlakı arayışı dönemi (1970-1990),
• Küresel işletmecilik ve küresel iş ahlakı dönemi (1990’dan günümüze). Doğru cevap A'dır.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Nazi savaş suçlularının yargıladıkları Nürnberg Mahkemeleri yargıçları tarafından mahkeme sonunda insanlar üzerinde yapılacak araştırmalarda uyulacak kurallarla ilgili 10 maddeden oluşan ve “Nürnberg Code” adıyla bilinen bazı kararlar alınmıştır. Bunlar; sıralanacak olursa:

Madde 1: İnsanlar araştırmalara gönüllü katılmalıdır.

Madde 2: Araştırma amaçları toplum yararına olmalıdır.

Madde 3: Araştırma mantıklı kuramlar ve hayvanlar üzerindeki ön denemelere dayanmalıdır.

Madde 4: Araştırmada gereksiz fiziksel ve zihinsel acı olmamalıdır.

Madde 5: Ölüm ya da sakatlanma ile sonuçlanacak denemeler insanlarla yapılmamalıdır.

Madde 6: Araştırmadaki risk derecesi, beklenen yarardan yüksek olmamalıdır.

Madde 7: İnsanlar için uygun çevre ve koruma sağlanmalıdır.

Madde 8: İnsanlar üzerindeki deneyler bilimsel olarak yetkin kişilerce yapılmalıdır.

Madde 9: Araştırmaya katılanlara istedikleri zaman araştırmadan çekilme hakkı verilmelidir.

Madde 10: Araştırmacılar deneyin herhangi bir aşamasında deneylerin devamı hâlinde deneklerde ciddi yaralanma, sakatlık ve ölüm görülme olasılığı ortaya çıktığında deneyi sonlandırmalıdır. Doğru cevap D'dir.

Bir bireyin belirli bir durumda kendisi için uygun olan koşulları belirlediğini, kendisi için yararlı ve yararsız olan şeyleri hesapladığını ve böylece kendi gelişimine en yüksek katkıda bulunacak davranışı gerçekleştirdiğini kabul eden anlayış, ahlaki egoizmdir. Doğru cevap A'dır.

Betimleyici etikte, etik seyirci, gözlemci durumunda ahlaki olgu ve olaylara dışarıdan bakmakta, olayları bilimsel bir yaklaşımla gözlemlemekte, betimlemekte ve açıklamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Biyomedikal etik, tıp etiğinden biyoetiğe geçişin bir ara kademesi olarak değerlendirilebilir. İnsan üzerinde gerçekleştirilen tıbbi eylemlerin yanı sıra hayvanlar üzerinde yürütülen tıp araştırmalarını da ilgi alanı içine alması, bir ölçüde insan merkezlilikten canlı merkezliliğe kaymış olması söz konusudur. Doğru cevap C'dir.

Meta-etik kuram; “ödev”, “iyi”, “kötü”, “doğru”, “yanlış” gibi terimlerin anlamları, ahlaksal yükümlülüğün doğası, insanların kanaatlerinden bağımsız bir ahlaki gerçeklik ve doğruluk alanın olup olmadığı, ahlaki bakımdan doğru veya yanlış olanla ilgili inançların akılcı bir biçimde nasıl savunulabileceği gibi sorunları ele alır. Doğru cevap A'dır.

Vizyon; bir kurumun (ya da herhangi bir organizasyonun) öngörülebilir bir gelecekte olmak istediği yere işaret eder. Doğru cevap C'dir.

Nanus vizyonu; işletmeler için gerçekçi, güvenilir ve çekici bir gelecek olarak tanımlamıştır. Doğru cevap E'dir.

Misyon; bir kuruma yön vermek ve anlam kazandırmak amacıyla belirlenmiş ve o işlet- meyi benzerlerinden ayıran görev ve ortak değerlerdir. Doğru cevap B'dir.