SAĞLIK BİLİMLERİNDE VE YÖNETİMİNDE ETİK - Deneme Sınavı - 3

Misyon bildirgeleri uzunluk, içerik, biçim ve kapsama açısından farklılıklar gösterebilir. Pek çok uygulamacı ve akademisyen etkili bir misyon bildirgesinin dokuz bileşeni olması gerektiğini ifade etmektedir. Bunlar:

Müşteriler: Kurumun müşterileri kimlerdir?

Ürün ya da hizmetler: Kurumun belli başlı ürün ve/veya hizmetleri nelerdir?

Pazarlar: Kurum, coğrafik açıdan nerede rekabet etmektedir?

Teknoloji: Kurum günün koşullarına uygun teknolojilere sahip midir?

Hayatta kalma, büyüme ve kârlılık yönündeki düşünceler: Büyüme ve finansal dayanıklılık yönünde kurumsal bir adanmışlık var mıdır?

Felsefe: Kurumun temel inançları, değerleri, arzuları ve etik öncelikleri nelerdir?

Özgünlük: Kurumun ayırt edici yetkinliği ya da belli başlı bir rekabet üstünlüğü var mıdır?

Kamusal imaj: Kurum toplumsal, yerel topluluklar ve çevreye ilişkin kaygılara cevap verebilmekte midir?

Çalışanlar: Çalışanlar kurumun kıymetli bir varlığı olarak görülmekte midir?

Doğru cevap A'dır.

Tıp etiği ilkeleri ile ilgili olarak Beauchamp ve Childress’in ortaya koyduğu ve hem uluslararası tıp otoritelerince hem de akademik etik çalışmaları yapanlar arasında benimsenmiş olan dört temel ilke: Yarar sağlama, Zarar vermeme, Özerklik, ve Adil olma şeklin- de özetlenmektedir. Doğru cevap C'dir.

Meslek etiği kodlarının sağlayacağı yararlar şu şekilde ifade edilebilir:

Meslektaş baskısı sağlayarak, bireylerin etik davranış sergilemeleri konusunda motive edici bir unsur olarak devreye girer.

Bireylerin kişiliklerinin karar vermede belirleyici olması yerine doğru ya da yanlış eylemler konusunda daha tutarlı ve kararlı bir rehberlik sağlar.

Karar vermeyi güçleştiren belirsiz durumlarda nasıl davranılacağı konusunda rehberlik sağlar.

Kurumların toplumsal sorumluluklarının ne olduğunu tanımlar ve kurumun ya da mesleğin çıkarlarına hizmet eder. Doğru cevap D'dir.

Sağlık kurumlarında gittikçe artan etik endişelere pek çok faktör katkıda bulunmuştur. Bunlar arasında sağlık hizmetlerine erişim ve satın alınabilirliği konuları, maliyetleri düşürme yönündeki baskılar, şirketler arası birleşmeler ve şirket satın almalar, finansal ve diğer kaynak kısıtları ve karar almayı zorlaştıran medikal teknolojilerdeki ilerlemeler vardır. Doğru cevap E'dir.

Etik ikilem; karar verilmesi gereken herhangi bir durum karşısında iki veya daha fazla seçeneğin bulunması veya etik değerlerin çatışması durumudur. Doğru cevap A'dır.

Karmaşık durumlar karşısında karar vermek gerektiğinde etik dışı davranışlardan kaçınmak için, karar vermeden önce karar aşamasının her basamağında aşağıdaki altı soruya yanıt vermelidir:

1. Bu doğru mu? 

2. Bu adil mi? 

3. Eğer birisi zarar görecekse bu kimdir? 

4. Eğer verdiğiniz karar gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı kendinizi rahat hisseder miydiniz? 

5. Aileniz, çocuğunuz ya da akrabalarınıza bunu söyler miydiniz? 

6. Olay nasıl kokuyor? 

Doğru cevap B'dir.

Miller ve Davis (1996) etik karar vermeye yardımcı olacak pratik bir rehber niteliğinde, yedi adımdan oluşan bir model geliştirmişlerdir. Bu modelin 7 adımı;

1. Problemin tanımlanması

2. Etik kodların uygulanması

3. İkilemin doğasının belirlenmesi

4. Potansiyel kararların belirlenmesi

5. Belirlenen kararın ve seçeneklerin potansiyel sonuçlarını göz önüne alma

6. Seçilen kararın değerlendirilmesi

7. Kararın uygulanması. Doğru cevap D'dir.

Etik dışı davranış türleri sosyokültürel ve Ekonomik ile psikolojik türler olarak ikiye ayrılır:
• Ayrımcılık
• Kayırma
• Yolsuzluk
• Rüşvet
• Yaranma ve Yakınlığı Kullanma
• Engelleyici Olma ve Yanlış Yönlendirme
• Yıldırma ve Korkutma
• Bencillik
• İşkence
• Şiddet-Baskı
• Bedensel ve Cinsel Taciz
• Dogmatik Davranma

Kayırma, görevin gerektirdiği resmî yükümlülüklerin göz ardı edilerek duygusal ve geleneksel bağlılıklara göre meydana gelen davranıştır. Manevi veya duygusal nitelikteki geleneksel bağlılıklar ve yükümlüklerle görevlilerin veya çalışanların yakın çevresine ya da bir takım kişilere ayrıcalıklı davranmasıdır.

Yapılan araştırmalar, çalışanın mesleğini yaparken en çok zorlandığı ve başta gelen konulardan birisinin ücretini zamanında veya hiç almaması olduğuna işaret etmektedir. Aynı işi yapanlar arasındaki maaş farklılıkları gibi nedenler de çalışanı etik dışı davranmaya yöneltebilmektedir. Bu nedenle, kurumların açık ve güvenilir bir ücretlendirme politikası oluşturması ve bunun sürekliliğini sağlaması kurumda etik davranışların ücretlendirme kaynaklı olmasını azaltmış olur.

Hekimlerin hem hastalarına hem de üçüncü taraflara karşı sorumlulukları varsa ve bu sorumluluklar birbirleri ile uyumsuzsa, kendilerini “çifte bağlılık”tan kaynaklanan bir durumla karşı karşıya bulurlar. Burada üçüncü taraflar hükûmetler, hastaneler, kurum yöneticileri, sigorta şirketleri, askerî yetkililer, polis, cezaevi yöneticileri ve hasta yakınları olabilir. Çifte bağlılık toplumun çıkarlarına öncelik verilmesi gereken durumlardan, hastanın çıkarlarının yaşamsal olduğu durumlara kadar değişen bir yelpazede olabilir.

Hekimler çıkar çatışmalarından kaçınmak için ister yönetsel süreçlerde isterse de klinik süreçlerde daima aşağıdaki temel etik ilkeleri göz önünde tutmalı ve uygulamalarını bu ilkeler doğrultusunda yapmalıdır:
• Hekim hastasının çıkarı için en iyisini yapmalıdır (yararlılık ilkesi).
• Hekim hastasını zarara uğratmamalı ve bunun için hastasını korumalıdır (zarar vermeme ilkesi).
• Hekim hastasının bilgilendirilmiş veya aydınlatılmış onayına veya bir başka deyişle özerkliğine saygılı olmalıdır (özgürlük/özerklik ilkesi).
• Hekim hasta ve halk sağlığının korunmasında eşitliği korumalıdır (adalet ilkesi).

Bilgi uçurma, bir çalışan halkın sağlığını, güvenliğini ve özgürlüğünü tehlikeye atan yasadışı, verimsiz veya yararsız bir bilgiyi yaydığında olur. Bu tanım kötü yönetim, yönetimin yükümlülüklerini yerine getirmemesi ve görevini kötüye kullanmasını içerecek kadar geniştir. Bilgi uçurma hem özel sektörü hem de kamu sektörünü etkiler ve hem kurum içi hem kurum dışı bilginin açığa vurulmasını içerir.

Sosyokültürel ve Ekonomik Türler Psikolojik Türler:
• Ayrımcılık
• Kayırma
• Yolsuzluk
• Rüşvet
• Yaranma ve Yakınlığı Kullanma
• Engelleyici Olma ve Yanlış Yönlendirmedir.

Sosyokültürel ve Ekonomik Türler Psikolojik Türler
• Ayrımcılık
• Kayırma
• Yolsuzluk
• Rüşvet
• Yaranma ve Yakınlığı Kullanma
• Engelleyici Olma ve Yanlış Yönlendirmedir.

Yıldırma ve korkutma, yöneticilerin veya aynı statüye sahip çalışanların yasal yetkilerinin dışında diğer kişi ve/veya grupları etki altına almak için onlara etik dışı meydan okumaları olarak tanımlanmaktadır.

Kurumsal çalışmalar gelişmeyi ve değişimi yakalamayı gerektirir. Dogmatik yapı ise önceden edinilmiş fikir ve inançlarda sabit bir tutum oluşturmaktadır. Dogmatik davranma gelişmenin ve yenilenmenin karşısında bir engel olarak karşımıza çıkmakta ve örgütsel atılımlara darbe vurmaktadır. Aynı zamanda dogmatik davranışlar kurum çalışanları arasında hizipleşmeleri de beraberinde getirerek kurumsal değişimlere yönelik direnişin beslenmesine zemin hazırlar.

Meslek etiği tüm dünyada öncelikle hekimlik mesleğinde daha sonra diğer mesleklerde gelişmiştir. Bu Türkiye’de benzer bir gelişim göstermiştir.

V. Meslekler doğuştan gelen özel bilgi ve becerilere dayalıdır bilgisi çeldirici olarak verilmiştir. Meslek sistemli bir eğitimle kazanılmış özel bilgi ve becerilere dayalıdır. Bir işin meslek olabilmesi için mesleğe girmeden önce kişilerin bu mesleği icra edebilmeyi sağlayan bilgi, beceri ve tutumları kazanmış olmaları gereklidir. Bu nedenle doğru yanıt B seçeneğidir.

Tabipler Odası tıp alanında, Barolar Birliği adalet alanında,Türkiye Sanayici ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD) meslek etiğiyle ilgili işletmelerde,Türkiye Mühendisler ve Mimarlar Odası (TMMOB) mühendislik alanlarındaki etik ilkeleri,Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) bilim etiği alanıyla ilgili mesleki etik ilkelerinibelirlemekte ve bu ilkelere üyeleri tarafından uyulup uyulmadığını denetleyerek gerekli yaptırımları uygular. Doğru yanıt B seçeneğidir.