SAĞLIK ALANINDA İSTATİSTİK

Nüfus, belirli bir zamanda sınırları belirlenmiş bir bölgede yaşayan insan sayısı olarak da tanımlanabilir. Bir ülkenin ya da bölgenin sağlık ile ilgili istatistiklerinin, hız ve oranlarının hesaplanmasında bölgenin nüfusu ve nüfusa ait yapısal özelliklerinden yararlanılmaktadır.
Nüfus sayımları iki farklı yöntemle yapılır. Bunlar;
• De facto, sayım anında bireylerin bulundukları bölge içerisinde sayılmasıdır. 2000 yılına kadar Türkiye’de nüfus sayımı bu yöntemle yapılmıştır.
• De juro, sayım anında bireylerin bulundukları bölge içerisinde değil sürekli oturma yerlerindeki nüfusta sayılması yöntemidir. Günümüzde nüfus sayımları bu yöntemle yapılmaktadır.

Nüfus pramidi, nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını incelemeyi sağlayan grafiksel bir yöntemdir. Aynı zamanda nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını bir zaman dilimi içerisinde değerlendirme olanağı sağlamaktadır. Bu grafiksel yöntemde nüfusun yaşa ve cinsiyete göre dağılımı beşerli yaş gruplarına göre gösterilir. 0-4 yaş grubu tabanda, 90+ yaş grubu tavanda olacak şekilde artan beşli yaş grupları yukarıya doğru orantılı olarak yatay dikdörtgen çubuklar dizilerek çizilmektedir. Bu şekliyle grafik bir piramide benzemektedir. Bu piramitlerin incelenmesi, o nüfusun doğum ve ölüm hareketliliği hakkında bir fikir verir. Nüfus pramitleri ülkelerin sosyo-ekonomik yapıları hakkında da önemli bilgiler vermektedir. Dört farklı nüfus piramidi tipi vardır.Bir ülkenin ya da bölgenin belirli bir yıl içindeki 30 Haziran ya da 1 Temmuz tarihindeki nüfusu ise yıl ortası nüfusu vermektedir.

Canlı doğum, gebelik süresine bakılmaksızın anne vücudundan ayrıldığı anda soluk alan, kalp atımı, kordonda nabız ve çizgili adalelerin hareketi gibi herhangi bir yaşam belirtisi gösteren gebelik ürününe denir. Prematüre doğum, gebelik süresi 37 haęadan (259 günden) az olan canlı doğumdur. Normal doğum, gebelik süresi 38-42 haęa arası olan canlı doğumdur. Sürmatüre doğum (gecikmiş doğum, sürmatürasyon), gebelik süresi 42 haęadan fazla olan canlı doğumdur. Doğumlar, bebeğin doğduğu andaki ağırlığına göre 4’e ayrılır. Bunlar; <1500gr Çok Düşük Doğum Ağırlığı 1500-2499gr Düşük Doğum Ağırlığı 2500-4250gr Normal Doğum Ağırlığı >4250gr Tosuncuk olarak adlandırılmaktadır.

Belirli bir yıl içinde olan canlı doğum sayısının 15-49 yaş grubu evli kadın yıl ortası nüfusuna bölünmesiyle evli kadınlara özel doğurganlık hızı bulunur.
EKÖDH = Yıl içindeki canlı doğum sayısı / 15−49 yaş grubu evli kadın yıl ortası nüfusu x 1.000

Yıl ortası nüfus hesaplaması ise; Bir ülkenin ya da bölgenin belirli bir yıl içindeki 30 Haziran ya da 1 Temmuz tarihindeki nüfusudur. Farklı şekillerde hesaplanır. Bunlar;
YON = Yıl başındaki nüfus + yıl sonundaki nüfus / 2
YON = Yıl başındaki nüfus + (Doğumlar + içe göçler) − (Ölümler + dışa göçler) / 2
Eğer nüfus sayımı sadece her yılın başında yapılıyorsa,
YON = Yıl başındaki nüfus + Önceki yılın başındaki nüfus / 2
formülleri aracılığıyla hesaplanır.

Genel Mortalite Hızı (GMH); Bölgede bir yıl içinde belirli bir hastalıktan ölenlerin (mortalite), yıl ortası nüfusa bölünmesi ile elde edilir.
Genel Mortalite Hızı GMH ( ) =Yıl içinde belirli bir hastalıktan ölenlerin sayısı / Aynı yıl içindeki yıl ortası nüfus x 1.000

Bebek ölüm hızı; Yıl içinde bir yaşına girmeden ölen bebeklerin o yıl içerisinde canlı doğan bebek sayısına bölünmesi ve 1000 ile çarpılmasıyla elde edilir. Her bin canlı doğuma karşı kaç bebeğin bir
yaşına girmeden öldüğünü gösterir.

Bölge sınırları içinde bir yerleşim yerinden diğerine yapılan göçe iç göç adı verilmektedir. Örneğin, Ankara il sınırları içinde, bir yerden diğer bir yere taşınmak Ankara ili için iç göç hareketi olarak değerlendirilmektedir. Bölge sınırları dışındaki bir yerleşim yerinden, bölgeye yapılan göçe içe göç denir. Başka bir tanımla bölgenin dışarıdan göç alması ya da bölgeye başka bölgelerden göç olayının
gerçekleşmesidir. Örneğin, Kütahya’da oturan bir ailenin Eskişehir il sınırları içine göç etmesi Eskişehir ili için bir içe göç hareketidir.
Bölge sınırları içinden, bölge dışına yapılan göçe dışa göç denir. Başka bir tanımla bölgenin dışarıya göç vermesi ya da bölgeden başka bölgelere göç olayının gerçekleşmesidir. Örneğin, Eskişehir’de yaşayan bir ailenin İstanbul’a göç etmesi, Eskişehir ili için dışa göç
hareketidir. İstanbul ili için içe göç hakeketi olarak adlandırılan bu durum aynı zamanda ülkemiz için de iç göç hareketi olarak tanımlanır.

İç Göç Hızı; Bir yıl içinde bölgedeki iç göç sayısının, o bölgeye ait yıl ortası nüfusuna bölünmesiyle bulunur. Her 1000 kişide kaç kişinin bölge içerisinde göç ettiğini gösterir.
İç Göç Hızı = Bir yıl içinde olan iç göç sayısı / O yıla ait yıl ortası nüfus
x 1.000

Bölge sınırları içinden, bölge dışına yapılan göçe dışa göç denir. Başka bir tanımla bölgenin dışarıya göç vermesi ya da bölgeden başka bölgelere göç olayının gerçekleşmesidir. Örneğin, Eskişehir’de yaşayan bir ailenin İstanbul’a göç etmesi, Eskişehir ili için dışa göç
hareketidir. İstanbul ili için içe göç hakeketi olarak adlandırılan bu durum aynı zamanda ülkemiz için de iç göç hareketi olarak tanımlanır. Bir bölgeye olan içe göçlerin toplamından o bölgeden dışa olan göçlerin toplamının çıkartılmasıyla net göç elde edilir. Yerleşmek amacıyla bir başka ülkeden gelen ya da başka ülkeye giden kişilere göçmen denir.

Yaygın şiddet, dışsaldırı, iç çatışmalar, yaygın insan hakları ihlalleri ya da kamu düzenini ciddi olarak bozan diğer durumlardan dolayı yaşamları, güvenlikleri ya da özgürlükleri tehdit altında olduğu için ülkelerinden kaçan kişilere sığınan (sığınmacı,mülteci) denir.

Sağlık alanında kullanılan istatistiksel yöntemlerin temel amaçları aşağıdaki şekilde
sıralanabilir.
• Belirli bir bölgenin kısa, orta ve uzun vadede sağlıkla ilgili hizmet planlamasını
yapmak,
• Sağlık hizmeti verilen kurumlardaki tedavi hizmetlerinin aksamamasını sağlamak,
doktor ve personel sayısını düzenlemek,
• Sağlık sunumunda kullanılan makine, teçhizat talebini karşılamak, etkin biçimde
kullanımını ve sürekliliğini sağlamak (personel, sarf malzemeler, kitler, bakım anlaşmaları,
teknik destek vd.),
• Sağlık kurumlarındaki hastaların bakım ve tedavi hizmetlerinin sürekliliğini sağlamak,
toplum dinamiklerine göre yeniden düzenlemek ve değerlendirmek,
• Sağlık kurumlarında verilen hizmetin kalitesini arttırmak, tedavi hizmeti sunum
mekanlarını günün koşullarına uygun hâle getirmek,
• Belirli aralıklarla, doktor, yardımcı sağlık personeli, hasta ve hasta yakınlarının bilgi,
tutum ve davranışlarını araştırarak sağlık hizmetlerinin en iyi şekilde yürütülmesini
sağlamak,
• Yapılacak olan bilimsel çalışmalara en doğru bilgiyi sağlamak, bu çalışmalara yol
göstermek,
• Sürekli eğitim kapsamında sağlık çalışanlarının bilgilerini güncellemelerini sağlamak
• Sağlık çalışanlarının kendi alanlarında yayınlanan güncel bilimsel çalışmaları değerlendirebilmesini sağlamaktır.

Sürekli eğitim asıl olandır. Döngüsel eğitime dair bir amaç bulunmamaktadır.

Nüfus pramidi, nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını incelemeyi sağlayan grafiksel bir yöntemdir.  Aynı zamanda nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını bir zaman dilimi içerisinde değerlendirme olanağı sağlamaktadır.

Bir bölgedeki toplam nüfusun o yerin yüz ölçümüne (km²) bölünmesi ile elde edilir. Bir
bölgede km²ye kaç kişinin düştüğünü gösteren ölçüdür. Aşağıdaki formül ile hesaplanır.
Nüfus Yoğunluğu = Bölge Nüfusu/Bölgenin Yüzölçümü

Belirli bir yıl içindeki canlı doğum sayısının yıl ortası nüfusa bölünmesiyle elde edilir ve
her bin nüfusa kaç tane canlı doğum düştüğünü gösterir. Kaba doğum hızı çok duyarlı
bir ölçüt değildir. Çünkü formülün paydasında doğurganlığa katkısı olmayan çocuk ve
yaşlılar da dahil olmak üzere tüm nüfus yer almaktadır.

Toplam doğurganlık hızı, doğurgan çağda olan kadın nüfusun yaş yapısını dikkate almadan, doğurganlık düzeyi hakkında bilgi veren bir istatistiktir. Doğurgan çağa giren bir kadının doğurganlık çağı sonuna kadar ortalama kaç canlı doğum yapacağını ifade eder.

Perinatal ölüm hızı: Bir yıl içerisindeki ölü doğan bebek sayısı ile canlı doğan fakat 0-6 gün arasında ölen bebeklerin, o yıldaki tüm canlı doğum sayısına bölünmesiyle elde edilir.

Genel evlenme hızı belirli bir bölgede bir yıl içerisindeki evlenme sayısının o yıla ait yıl ortası nüfusa bölünmesi ile hesaplanır.

GEH = Bir yıl içerisindeki evlenme sayısı/O yıla ait yıl ortası nüfus x1.000

Genel göç hızı: Bir yıl içinde bir bölgede içe olan göç sayısı ile dışa olan göç sayısının toplamının o bölge yıl ortası nüfusuna bölünmesiyle bulunur. Her 1.000 kişide, kaç kişinin bölge içine geldiğini ve bölge dışına gittiğini gösterir.

Net göç hızı: Bir yıl içinde bir bölgede içe olan göç sayısından o bölgeye ait dışa olan göç sayısının farkının, o bölge yıl ortası nüfusuna bölünmesiyle bulunur. Belirli bir bölgenin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farktır. Bölgenin aldığı göç verdiğinden fazla ise net göç hızı pozitif, verdiği göç aldığı göçten fazla ise net göç hızı negatif olarak elde edilir.

Kaba boşanma hızı: Belirli bir bölgede bir yıl içerisinde olan boşanma sayısının o yıla ait yıl ortası nüfusa bölünmesi ile hesaplanır. Binde olarak ifade edilir.
KBH = Bir yıl içerisindeki boşanma sayısı/O yıla ait yıl ortası nüfus x1.000