SAĞLIK ALANINDA İSTATİSTİK - Deneme Sınavı - 13

Hakkında bilgi toplanmak istenilen, üzerinde özellikleri ile ilgili ölçüm, sayım ya da gözlemlerin yapılabildiği canlı varlıklar, nesneler ya da olayların her birine birim adı verilir. Doğru cevap C'dir.

Çizgi grafiği, incelenen değişkenin zaman içerisinde aldığı değerleri göstermek amacıyla kullanılabilir.Doğru cevap B'dir.

Koşullara bağlı olarak farklı zamanlarda farklı değerler alabilen birimlerin herhangi bir özelliğine ya da karakteristiğine değişken adı verilir. Doğru cevap E'dir.

Alacağı değerler sadece tamsayı olarak belirtilebilen nicel değişkenlere kesikli değişken adı verilir. Bir hastanedeki yatak sayısı tamsayı ile ifade edilir. Doğru cevap B'dir.

Ölçme düzeyi olarak; sınıflayıcı ölçek, sıralayıcı ölçek, eşit aralıklı ölçek ve oransal ölçek olmak üzere dört farklı ölçek türü bulunur. Oransal aralıklı ölçek türü bulunmamaktadır. Doğru cevap A'dır.

İncelenmesi gereken iki değişken bulunuyor ve  bu iki değişkenin birlikte değişiminin tek bir tabloda gösterilmesi amacıyla değişkenlerden birinin farklı düzeylerinin tablonun satırlarına, diğerininkilerin de tablonun sütunlarına yerleştirilmesi yoluyla oluşturulan tablo türüne kontenjans tablosu ya da iki-yönlü frekans tablosu adı verilir. Doğru cevap C'dir.

Büyüklük sırasına konulmuş verilerin birden fazla kullanılması durumunda ilgilenilen değişkenin aldığı değerlerin tekrar sayılarını gösterecek şekilde elde edilen seriye frekans serisi adı verilir. Doğru cevap E'dir.

Deney ve araştırma sonucunda elde edilen ve ilgilenilen değişkenin herhangi bir özelliğine göre sıralanmış veri kümesine basit seri adı verilir.

Herhangi bir bilimsel araştırmada elde edilen verilerin düzenlenmesi, özetlenmesi ve verilerin sadece küçük bir bölümünün incelenerek, verinin tamamına ilişkin karara varılması amaçlanır. Karar almada kullanılan araçlardan biri de istatistiktir. Ayrıca, istatistik doğa bilimleri ve sosyal bilimler gibi farklı ve geniş kullanım alanları olan bir bilim dalıdır. Buna ek olarak, istatistik sayısal bilgi anlamında da kullanılır. Özetle, A, B, C ve E şıkları istatistik kavramının özelliklerini sıralamaktadır.  Buna karşılık istatistik, araştırma konusu olan ana kütlenin tüm birimlerine ulaşma ihtiyacı duymaz. Zira, çıkarımsal istatistikte temel amaç, ilgilenilen topluluktan seçilen bir alt grup yardımıyla o topluluğa ilişkin bilgi sağlamaktır. Doğru cevap D'dir.

Bir araştırmada ilgilenilen tüm birimlerin oluşturduğu topluluğa ana kütle denir. Eskişehir’de bulunan perakende marketlerin tümü ana kütledir. Hakkında bilgi toplanmak istenilen, üzerinde özellikleri ile ilgili ölçüm, sayım ya da gözlemlerin yapılabildiği canlı veya cansız varlıkların, nesnelerin, olayların, olguların ya da kurumların her birine birim adı verilir. Araştırmada incelenecek olan perakende marketlerin her biri, bu araştırmanın birimidir. Bir araştırmada incelenen birimlerden elde edilen sayısal ölçüm değerlerine veri denir. Bu araştırmanın verileri, araştırma için görüşülen marketlerden elde edilen ciro bilgileridir. İlgilenilen ana kütleyi en iyi şekilde yansıtan ve daha az sayıda birimden oluşan alt gruba örneklem adı verilir. Bundan ötürü, araştırma verisi toplamak için Eskişehir’deki her bir semtten rassal olarak seçilen perakende marketlerin oluşturduğu alt grup bir örneklem oluşturur. Son olarak, koşullara bağlı olarak farklı zamanlarda farklı değerler alabilen birimlerin herhangi bir özelliğine değişken denir. Ciro bilgisi, bu araştırmanın değişkenidir. Doğru cevap B'dir.

Bir ana kütlenin ölçülebilen herhangi bir özelliğinin almış olduğu sayısal değerlere parametre adı verilir. Dolayısıyla parametre, ana kütledeki bütün birimler ele alınıp hesaplanan sayısal ya da oransal bir değerdir. Soru kökünde, ildeki tüm öğretim elemanlarının yaşları ele alınarak yaş ortalaması hesaplandığı için, 40 yaş sayısal değeri bir parametredir. Ana kütle, bir araştırmada ilgilenilen tüm birimlerin oluşturduğu topluluğa denir. Soru kökündeki ana kütle, 1000 öğretim elemanının tümüdür. İlgilenilen ana kütleyi en iyi şekilde yansıtan ve daha az sayıda birimden oluşan alt gruba örneklem denir. Soru kökünde, ildeki toplam 1000 öğretim elemanı arasından rassal olarak 200 öğretim elemanı seçilseydi, bu alt grup bir örneklem olacaktı. İstatistik ise, örneklem verilerine dayalı olarak hesaplanan herhangi bir tanımlayıcı ölçüye denir. Dolayısıyla istatistik, ana kütleden herhangi bir yolla seçilen bir örneklemdeki birimler ele alınıp hesaplanan sayısal ya da oransal bir değerdir. Seçilen 200 öğretim elemanının oluşturduğu örneklemin yaş ortalaması hesaplansaydı, elde edilen sayısal yaş ortalaması değeri bir istatistik olacaktı. Koşullara bağlı olarak farklı zamanlarda farklı değerler alabilen birimlerin herhangi bir özelliğine ya da karakteristiğine değişken adı verilir. Soru kökündeki değişken yaştır. Doğru cevap A'dır.

Sınıflayıcı ölçek, sıralayıcı ölçek, eşi­t aralıklı ölçek ve oransal ölçek olmak üzere dört farklı ölçek türü bulunur. Bu ölçek türleri üç tip veri ölçer. Sınıflayıcı ölçek, isimsel verileri; sıralayıcı ölçek, sıralı verileri; eşit aralıklı veya oransal ölçekler, sürekli verileri ölçer. Bundan ötürü, A şıkkındaki ifade doğrudur. Verilerin içerdiği bilgi miktarı belirlenirken ve eldeki verilere en uygun veri özetleme ya da istatistiksel analiz tekniğine karar verilirken ölçme düzeyinden yararlanılır. Bu nedenle, B şıkkında yer alan ifade de doğrudur. Kullanılan ölçek, ölçülen özelliğin kendisinden daha çok, ölçüm yöntemine ya da bunun kullanımına bağlıdır. Başka bir ifadeyle, aynı değişken farklı ölçeklerle ölçülebilir. Örneğin, “yaş” değişkeni yıl cinsinden ölçüldüğünde kullanılan ölçek oransal ölçektir. Aynı değişken “genç”, “orta yaşlı” ve “yaşlı” kategorilerine ayrıldığında ise, kullanılan ölçek sıralayıcı ölçek olacaktır. Bir de özellikle, demografide sıklıkla kullanılan ekonomik olarak üretkenliğe göre bir sınıflama yapılacaksa üretken yaş (15 – 64 arası) ve bağımlı yaş (15 altı ve 64 üstü) grupları sınıflayıcı ölçek ile ölçülmüş olacaktır. Dolayısıyla, C şıkkındaki ifade yanlıştır. “Yaş” değişkeni örneğinde, oransal bir ölçeğin sıralayıcı ve sınıflayıcı ölçeklere dönüştürülebildiğini gördük. Sonuç olarak, D şıkkındaki ifade doğrudur. Sınıflayıcı ve sıralayıcı ölçekler nitel verileri ölçmek için kullanılırken, eşit aralıklı ve oransal ölçekler nicel verileri ölçmek için kullanılır. E şıkkındaki ifade de doğrudur.

Sınıflayıcı ölçek, birimlerin araştırma konusu değişkenlere ilişkin olarak belli sınıflara ayrılmasında kullanılan ölçek türüdür. Bu ölçekte yalnızca birimlerin eşit olup olmaması ya da hangi sınıfta yer aldığı ile ilgilenilir. Çalışanların evli olup olmamasına göre ayrılması, “evli olması” ve “evli olmaması” diye iki sınıfa ayrılmasını gerektirir. Bu iki durumun önem veya değer derecesi belirtilmemiştir; herhangi bir ölçüm de yapılmamıştır. Bu nedenlerle, soru kökünün ilk kısmında sıralayıcı, eşit aralıklı veya oransal ölçekler kullanılamaz; değişken, sınıflayıcı ölçekle ölçülür. Ölçüm sonuçları arasındaki aralık sabit bir ölçü birimiyle belirtilebiliyorsa ve iki ölçüm sonucunun birbirine oranı anlamlı ise incelenen değişkene ilişkin ölçeğe oransal ölçek adı verilir. Maaş tutarları sabit bir birim olan para birimiyle ölçülmektedir ve birbirlerine anlamlı bir şekilde oranlanabilir. Sözgelimi, bir müdürün bir uzmandan iki kat daha fazla maaş aldığı saptanabilir. Bu nedenle, işletme çalışanlarının aldıkları maaş tutarına göre listelenmesi oransal ölçekle ölçülür. Doğru cevap E'dir.

Verilerin toplanması, düzenlenmesi, sunulması, analiz edilmesi ile ilgili konuları içeren istatistik dalına tanımlayıcı istatistik denir. Doğru cevap C'dir.

Bilimsel bir araştırmada incelenecek olan tüm birimlerin oluşturduğu topluluğa ana kütle denir. Doğru cevap D'dir.

Kitlesel ölçek istatistikteki ölçek türlerinden biri değildir. Doğru cevap E'dir.

Oransal ölçekte sıfır değeri gibi sabit bir başlangıç noktası bulunur ve bu noktanın sabit bir değer olması, ölçümlerin oransal olarak karşılaştırılabilmesine olanak tanır. Örneğin 0 cm’lik bir uzunluk, ölçülen birimin herhangi bir uzunluğu olmadığı anlamına gelmektedir. Kullanılan sıfır değeri gerçek sıfırdır. Yani ölçülen özelliğin yokluğunu ifade etmektedir. Doğru cevap A'dır.

Deney ve araştırma sonucunda elde edilen ve ilgilenilen değişkenin herhangi bir özelliğine göre sıralanmış veri kümesine basit seri adı verilir. Büyüklük sırasına konmuş birimlerin birden fazla kullanılması durumunda, ilgilenilen değişkenin aldığı değerlerin tekrarlanma sayılarını da gösterecek şekilde elde edilen seriye frekans serisi denir. Frekans ya da gruplanmış frekans serilerinde her gruba ait frekans değerinin toplam frekans içerisindeki yüzdesini gösterecek şekilde düzenlenen seriye oransal frekans dağılımı veya oransal frekans serisi adı verilir. Bazı araştırmalarda araştırma sonuçları yorumlanırken, kaç adet gözlem sonucunun bir değerden daha yüksek veya daha düşük olduğu saptanmak istenebilir. Bu sorunun daha kolay cevaplanabilmesi için, kümülatif frekans serisi oluşturulur. Kümülatif frekans serileri küçükten büyüğe ya da büyükten küçüğe doğru oluşturulabilir. Küçükten büyüğe doğru oluşturulan kümülatif frekans serisinde -den az adı verilen yeni bir sütun bulunurken,   büyükten küçüğe doğru oluşturulan kümülatif frekans serileri için –den çok adı verilen sütun bulunur. Eğer incelenmesi gereken iki değişken bulunuyorsa, bu iki değişkenin birlikte değişiminin tek bir tabloda gösterilmesi amacıyla değişkenlerden birinin farklı düzeylerinin tablonun satırlarına, diğerininkilerin de tablonun sütunlarına yerleştirilmesi yoluyla oluşturulan tablo türüne kontenjans tablosu denir. Doğru yanıt C'dir.

Bir ana kütlenin ölçülebilen herhangi bir özelliğinin almış olduğu sayısal değerlerin belirlenmesi, parametrenin belirlenmesiyle ilgilidir. Gruplanmış frekans serisi oluşturulurken sınıf sayısını belirlemek, Sturges kuralının işlevidir.  Ölçmeye konu olan özellikleri sınıflamak, sıralamak ve derecelendirmek ölçeklerin işlevidir. Araştırma sonucunda elde edilen verileri, değişkenin bir özelliğine göre sıralamak basit serinin işlevidir. Basit bir seride birimlerin aldığı değerlerin tekrarlanma sayılarını göstermek, frekans serisinin işlevidir. Doğru cevap B'dir.

Eğer incelenmesi gereken iki değişken bulunuyorsa, bu iki değişkenin birlikte değişiminin tek bir tabloda gösterilmesi amacıyla değişkenlerden birinin farklı düzeylerinin tablonun satırlarına, diğerininkilerin de tablonun sütunlarına yerleştirilmesi yoluyla oluşturulan tablo türüne kontenjans tablosu ya da ­iki­-yönlü frekans tablosu denir. Kontenjans tablosunda yer alacak değişkenlerin kategorik ya da kategorik değişkene dönüştürülebilir olması gerekir. Günümüzde bilgisayar paket programları yardımıyla sürekli değişkenler kolayca sınıflandırılabilmekte ve veri setleri frekans serisi ya da kontenjans tablosu hâline dönüştürülebilmektedir. Buna karşılık, frekans serileri dışında başka türde veriler de kontenjans tablosu biçiminde sunulabilir. Doğru cevap D'dir.