RUSYA TARİHİ

Töton Şövalyeleri, Avrupa’da sekiz yüzyıla yakın varlığını sürdüren bir şövalyeliktir. Töton Şövalyeleri (Teuton) devlete her zaman bağlı kalarak, korsanlıktan uzak Haçlı ruhuyla yaşamaktaydılar. Haçlı Seferlerinde büyük etkileri oldu. Genelde Alman şövalyelerinden oluşuyordu, ancak Lehistan üzerinde büyük nüfuzlar vardı.

İlerleyen yıllarda büyük saygı kazandılar ve güçleri arttı. Zamanla Avrupa’nın en güçlü şövalyeleri oldular. Türkler ve Avrupalılar kutsal toprakları feth etmeye başlayınca Haçlılar bu coğrafyayı terk etmeye mecbur kaldılar. Bu arada Lehistan, Litvanya’yı Katolikleştirmek istediği için Töton şövalyelerine yardım çağrısında bulundu. 1237’de Germen kökenli bir başka şövalye kurumu olan Livonya Tarikatı da Tötonlara katıldı. Nüfuzları Prusya’dan Estonya’ya kadar genişledi. 1809’dan sonra topraklarını ve güçlerini kaybetmeye başladılar. 

Doğru cevap C'dir.

Hesykhasm (dünyevi olaylara ilgisizlik ve kendini Tanrı düşüncesine adama) adı verilen dini bir hareketti. Büyük mücadelelerden sonra XIV. Yüzyıl ortalarında bu hareket kilise konseylerince Ortodoks doktrini olarak onaylandı. Hesykhasm hareketi geç dönem Ortaçağ sanatı ve edebiyatı üzerinde önemli etkiler yarattı. Kilise, Rusya ile dış dünya arasındaki bağlayıcı halka olarak önemliydi. Doğru cevap E'dir.

Ruslar kendi kiliselerinin kaderini 1448’de Floransa Konseyi Doğu ve Batı Kiliseleri arasında bir birlik ilan ettikten 10 yıl sonra (1458) ellerine alabildiler ve piskoposlarını Bizans’a danışmadan atamaya başladılar. Doğru cevap E'dir.

3 Nisan 1242’de Aleksandr bir bölümü Peipus Gölü’nün (Çud Gölü) donmuş yüzeyinde meydana gelen diğer bir savaşını verdi. Bunlar Germen kökenli tarikat güçleri olan Töton Şövalyeleri idi. Amaçları Ortodoksların yaşadıkları toprakları fethedip halkı Katolik yapmaktı.

Hesykhasm (dünyevi olaylara ilgisizlik ve kendini Tanrı düşüncesine adama) adı verilen dini bir hareketti. Büyük mücadelelerden sonra XIV. Yüzyıl ortalarında bu hareket kilise konseylerince Ortodoks doktrini olarak onaylandı. Hesykhasm hareketi geç dönem Ortaçağ sanatı ve edebiyatı üzerinde önemli etkiler yarattı. Kilise, Rusya ile dış dünya arasındaki bağlayıcı halka olarak önemliydi. XIV. Yüzyıl ile XV. Yüzyıl başlarında Rusya ile Akdeniz’in doğusundaki topraklar arasındaki ticaretin bir ölçüde canlanmasını da birlikte getiren ciddi bir hareketlilik vardı. Fakat kullanılan güzergâh Dnyepr değil, Don Nehri ve ordan da Kırım idi. Hacılar ve kilise heyetleri Konstantinopolis’e kadar gidiyorlardı. Ancak Ortodokslar için Ege’nin kuzeyinde Athos Dağı’ndaki dini bir merkez çok daha önemliydi. Burada bulunan Aziz Pantelemion Rus Manastırı kitapların çevrildiği, ikonaların yapıldığı ve din adamlarının görüş alış verişinde bulundukları bir yerdi.

1425’de I. Vasiliy öldü ve oğlu II. Vasiliy’i halefi olarak bıraktı. II. Vasiliy dönemi Moskova’da veraset kavgasına yol açtı. II. Vasiliy ve amcası Galiçya Knezi Yuriy büyük knezlik için mücadele ediyorlardı. Üst sınıflar arasında meydana gelen mücadeleden en çok halk etkilenmekteydi. Taraflar çoğu zaman Altın Orda Devleti’ne müracaat ederek Büyük Knezi onun belirlemesini istiyorlardı. 1431’de Altın Orda Hanı Büyük Knez unvanını II. Vasiliy’e verdi. Bunun nedeni bu unvanın daha önce de I. Vasiliy’e verilmiş olmasıydı. Karar, mücadeleyi sona erdirmedi. 1433’de II. Vasiliy’e savaş açan Yuriy onu yenerek kendini Büyük Knez ilan etti. Fakat gereken desteği bulamayınca Moskova’yı terk etti. 1434’de Yuriy, Vasiliy’i bir kez daha yendi ve Moskova’yı ele geçirdi. Yuriy öldükten sonra problem bitmiş görünse de onun oğlu tarafından iddialar devam etti.

Moskova Knezi II. Vasiliy Tyomnıy (Kör Vasiliy) (1425-1462) öldükten sonra yerine yirmi iki yaşında olan oğlu III. İvan Vasilyeviç (1462-1505) geçti. II. Vasiliy öldüğü zaman Büyük Knez III. İvan babasının başyardımcısı ve knezliği onunla birlikte yönetiyor olması nedeniyle tahta geçmeye hazırdı. III. İvan ile Rusya’nın birleştirilmesi hızlandı. Rusya bağımsız bir devlet haline geldi. III. İvan sadece topraklarını genişletmekle kalmadı aynı zamanda Rusya’yı merkezi bir devlet haline getirecek bir takım kurumların da temellerini attı.

III. İvan 1490’da Hansa Birliği tüccarlarını ülkeden çıkartarak batıya açılan pencereleri kapattı. Bunların yerine sayıları daha az olmak üzere İvan’ın yakın çevresinden kişiler getirildi.

1547’de İvan on altı yaşındayken taç giyme zamanının geldiğine karar verdi ve bu görkemli bir törenle yapıldı. İvan’ın hükümdarlık dönemi resmen başlamıştı. Başpiskoposa ve boyarlara Çarlık tacını giymek istediğini bildirdi. İlk evliliğini köklü bir boyar ailesine mensup olan Anastasya Romanov ile yapan İvan, Rusya tarihinde ilk kez resmi hükümdarlık unvanı olarak Moskova Büyük Knezi “Çar” unvanını aldı ve tacını başpiskoposun elinden giydi. 14 yıl sonra Konstantinopolis Patriği İvan’ın unvanını onayladı. Bunun hemen akabinde de Moskova Çarı olarak hakimiyet sürmeye başladı.

İvan’ın eşi Anastasya’nın 1560’da ani ölümü dönemin seyrini değiştirdi. Karısının zehirlendiğini düşünen İvan, kurulla ilişkilerini kopardı ve büyük bir öfkeyle yakın çevresine yöneldi. A. Kurbskiy gibi İvan’a yakın olanlar dışarıya kaçtılar. 1564’de IV. İvan’ın hükümdarlık döneminin en çarpıcı olayı meydan geldi. İvan, kimseye haber vermeden Moskova’nın 100 km kuzeydoğusunda küçük Aleksandrov kasabasında bulunan bir manastıra çekildi. Sonra burada bir mektup kaleme aldı. Başpiskoposa yazılan bu mektupta aristokrasi yerilirken sıradan insanlar yüceltiliyordu. İvan aynı mektupta tahtı da bırakacağını yazıyordu. İnsanlar istediği her şartı getirerek yeniden tahta geçmesini istediler. İvan’ın eğer bu yaptığı blöf idiyse amacına ulaşmıştı. Artık kendi kuralları vardı ve ülke içinde sadece kendi takdiri ile yönetilecek ayrı bir egemenlik alanı oluşturabilecekti. Böylece opriçnina ortaya çıktı. Bu olağandışı kurumlaşma, malikaneler, kasabalar ve hatta Moskova’nın bazı bölümlerinden oluşan bir mozayiği andırıyordu. İvan, kendisine yakın kişilerden oluşan bir tür aristokratik ve bürokratik bir yapı oluşturmuştu.

Geç dönem Rusya’sında iç bunalım XVII. Yüzyıl boyunca toplumsal yaşamda patlamalara neden olan düzensizliklerde kendini gösterdi. Bunlar arasında en önemlileri; 1. 1606-1667 Bolotnikov Ayaklanması. Ayaklanma Moskova’yı tehdit edecek kadar büyük boyuttaydı. Öyle ki, neredeyse Çar Vasiliy Şuyskiy tahttan indirilecekti, 2. 1620 ve 1630’larda Lehistan’a karşı Ukrayna’da meydana gelen, 1648’de Boğdan Hmelintskiy’nin Kozakları özgürleştirmesiyle zirveye çıkan bir dizi ayaklanma, 3.Tuz ve Bakır İhtilalileri, 4. Ekmek Ayaklanmaları, 5. 1670 1671’de Stenka Razin liderliğinde Volga ve Don bölgesinde meydana gelen geniş halk hareketi, 6. Streletsilerin 1682 ve 1698 isyanları, 7. 1707’de Bulavin Ayaklanması, 8. Başkurt milli bağımsızlık savaşı niteliği taşıyan mücadeleler.

XVII. Yüzyılda ticaret ilerleme kaydetmeye başlayınca bazı ticaret merkezleri de oluşmaya başladı. Bunlar arasında Moskova, Torku özellikle önem taşımaktaydı ve ülkenin ana ticaret merkezi haline geldi. Kuzeyde esas tahıl ambarı Vologda ve Ustyug idi. İpek ve keten ticaret merkezi Novgorod, Smolensk, Pskov olup, et ve deri ticaret merkezi ise Kazan, Vologda ve Yaroslov idi. Demir ticaret merkezi de Tula ve Tihin oldu.

XVII. Yüzyılda resmi bir okullaşma sistemi mevcut değildi. Ama okuma yazma kiliselerdeki veya manastırlardaki küçük okullar aracılığıyla veya akrabalar ya da yabancılar dahil eğitmenlerle sağlanıyordu. Okuma kitabı ve alfabelerde artış olsa da basılan miktar halkın çok az bir kesimine hizmet ediyordu. XVII. Yüzyılda büyüyen bürokrasi idari işlerde çalışanların yeterli okuryazarlığa sahip olduğunu gösteriyordu. Bu dönemde ileri seviyede bazı okulların bilhassa Ukrayna’nın Moskova tarafından ilhakından sonra ortaya çıkması önemliydi. Başpiskoposlar, boyarlar vb. tarafından sanat, felsefe ve diğer disiplinlerde eğitim veren okullar açılmaya başladı. Avrupai tipte yüksek öğretim için artan ihtiyaç Moskova’da Slav-Yunan-Latin Akademisi adıyla anılan bir okulda somutlaştı.

Nehirlerin ticaret, ulaşım ve haberleşme alanlarında çok büyük öneminin olduğu Rusya’da Oka, Dnyepr, Don, İdil, nehirlerinin hepsinin ana kollarına olan yakınlığı, Novgorod gibi kuzey batısından ve Ryazan gibi güney doğusundan gelecek tehlikelere uzaklığı, derin ormanların içinde uç bölgelere ayrılması Moskova’nın üstünlükleriydi. Doğru cevap E'dir.

Dmitriy Donskoy öldüğünde oğlu I. Vasiliy (1389-1425) “Büyük Knez” olarak tahta çıktı. Doğru cevap B'dir.

15 Haziran 1410’da birleşik Litvanya, Lehistan Rus kuvvetleri Grunvald Savaşı’nda Tefusi Ordenini mağlup etti. Bu galibiyetin tarihi ehemmiyeti Almanlara karşı bu savaşta farklı milletlerin de yer almasıydı. Bu siyasi birlik halkı birbirine daha da yakınlaştırdı ve merkezileşmiş Rus devletinin kurulmasında büyük rol oynadı.

III. İvan’ın temel hedefi tüm Rusya’nın Büyük Knezi olarak devraldığı yetkileri yerine getirmekti. Bu dönemde Katolik Lehistan ile hanedanlık düzeyinde yakınlık kuran Litvanya Büyük Dükalığı’nın yayılmacı emellerine karşı sürekli mücadele, bir yandan Ortodoks kilisesine bağlılığın öte yandan kendi bağımsızlığını ön planda tutma çabalarının getirdiği dengeler, verilen mücadeleden yana ağırlık koyabilecek dış güçlerle sürdürülecek dikkatli diplomasi, Litvanya dışında kalan topraklardaki bütün kuvvetlerin Moskova Knezliğinin elinde toplanması, Altın Orda Devleti’ne bağlılığın son izlerinin silinmesi ve toplumun tüm kesimlerinin “hizmet devleti” adı verilen işlevsel bir organizma için seferber edilmesi III. İvan’ın kırk üç yıllık hükümdarlık dönemindeki faaliyetleri idi. Doğru cevap E'dir.

Altın Orda ile olan mücadeleler III. İvan’ın daha az önemsediği bir konuydu. Rusya’nın Altın Orda’ya 250 yıllık bağımlılığı bu devirde sessizce sona erdi. İvan artık Altın Orda’ya vergi ödemiyordu. Doğru cevap C'dir.

Zemskiy Sobor, XVI-XVII. Yüzyıllarda Rusya’da boyar, zadegan, din adamı, hizmetliler ve zengin şehirliler olmak üzere bu zümrelerin temsilcilerinden meydana gelen ve yurt mümessilleri meclisi olarak adlandırılan
ilk Rus parlamentosudur. Zemskiy Sobor idari işleri yürütmek üzere (Çar seçimi, vergilerin konulması ve dış siyaset meseleleri vb.) toplanmaktaydı. Bu şekilde devlet, zadeganlara ve şehir halkının üst sınıfına dayanarak hakimiyetini güçlendirmeye çalışırdı. Burada belirleyici rolü soylular üstlenmekteydi. İlk Zemskiy Sobor 1549’da IV. İvan Vassilyeviç zamanında toplandı. Doğru cevap C'dir.