Moskova Knezliğinin Yükselişi

XII. Yüzyılda Rus topraklarının bölünmesi neticesinde bu coğrafya uzun süre yabancı tehlikesi altında kaldı. 1237’de bu bölünmeden istifade eden Moğol-Tatar güçleri Rus topraklarını ele geçirdi.

Töton Şövalyelerinin amacı ortodoksların yaşadıkları toprakları fethedip halkı Katolik yapmaktı.

XIV. Yüzyıl Rus kültüründeki kayda değer en önemli olgulardan biri Ortodoks Kilisesinin serpilip gelişmesidir. Bu gelişme kısmen Altın Orda tarafından sağlanmıştır. Çünkü Altın Orda, toplumun diğer kesimlerinin yükümlülükleri içinde olan vergi verme ve insan gücünden hem toprakları hem din adamı hem de hizmetliler olsun tüm görevlileriyle kilise muaf tutulmuştur.

Tver’in birleştirilmesi Litvanya saldırıları altında bulunan Rus, Ukrain, Belorus halklarının Litvanya’ya karşı mücadelelerini arttırdı.

III. İvan döneminde Novgorod’un alınmasının askeri başarının ötesinde taşıdığı anlamlar da vardır. İlki Novgorod’un konumuydu. Bir yandan LitvanyaLehistan’ın güçlenerek, Batı Rusya’yı elde tutması, diğer yanda Moskova Knezliğinin Doğudaki knezlikleri ele geçirerek genişlemesi idi. Bunun sonucunda Novgorodlular iki büyüyen güç arasında kaldılar.

III. Vasiliy İvanoviç’in amacı Pskov topraklarını da Moskova’ya katmaktı. 15/01/1503’de Livonya ile yapılan savaşlar sırasında Pskov bir hayli zayıflayarak kendi kendini idare edememeye başladı. III. Vasiliy bundan faydalanarak 1510’da Pskov’u Moskova’ya kattı.

Smolensk, Litvanya’nın elinde idi. Litvanya’nın ise Lehistan gibi bir müttefiki vardı. 1507’de Lehistan, Livonya ve Kırımla ittifak yaparak Rusya ile savaşa girdi. Kuvvetlerin denk olmaması neticesinde III. Vasiliy 1508’de anlaşma imzalamaya mecbur kaldı. III. Vasiliy’nin anlaşma yapmaktaki amacı gelecekte yapacağı savaş için hazırlanmaktı.

Bölünmenin ortadan kaldırılması köy ekonomisinin gelişmesine yol açtı. Zanaat süratle büyüdü. Toprakların merkezileştirilmesi sayesinde ticaretin büyümesi de sağlandı. Artık Rus tüccarlar Rusya’nın bütün şehirleri ile ilişki kurabiliyorlardı

XVIXVII. Yüzyıllarda Rusya’da boyar, zadegan, din adamı, hizmetliler ve zengin şehirliler olmak üzere bu zümrelerin temsilcilerinden meydana gelen ve yurt mümessilleri meclisi olarak adlandırılan ilk Rus parlamentosu. Zemskiy Sobor idari işleri yürütmek üzere (Çar seçimi, vergilerin konulması ve dış siyaset meseleleri vb.) toplanmaktaydı. Bu şekilde devlet, zadeganlara ve şehir halkının üst sınıfına dayanarak hakimiyetini güçlendirmeye çalışırdı. Burada belirleyici rolü soylular üstlenmekteydi. İlk Zemskiy Sobor 1549’da IV. İvan Vassilyeviç zamanında toplandı. XVII. Yüzyılın ikinci yarısında Zemskiy Sobor önemini kaybetmeye başladı. Son Zemskiy Sobor 1684’de toplandı.

IV. İvan döneminde daimi piyade ordusunun çekirdeğini meydana getiren streletski (silahşör veya tüfekçiler) birimleri 1550’de oluşturuldu. İvan ve danışmanları silahlara ve mühendisliğe olduğu kadar güney savunma hatlarının gelişimine vurgu yapan bir ordu reformuna giriştiler. Bunlardan beş bin kadarı Moskova’da yedi bin kadarı da çeşitli sınır kentlerinde konuşlandırıldı. XVII. Yüzyılın ilk yarısında yirmi beş bine ulaşan sayıları, aynı yüzyılın ikinci yarısında elli bine çıktı. Atları olmayan streletsiler soylulardan oluşan süvari birliğine ek olarak düşünülmüştü. Birlik daha sonra I. Petro döneminde yenileşme hareketleri karşıtlığından dolayı kaldırıldı.

Rostovlu bir boyar ailesinden geliyordu. Çocukluğunda Moskova’dan gelen baskılar sonucu bütün mal varlıkları ellerinden alınmıştı. Sergius, Radonej’in birkaç kilometre kuzeydoğusunda yolu geçidi olmayan bir dünyada dış dünyadan kopuk bir sığınak aradı. Kendine bulduğu sığınak başka din adamlarını da çekti. Burası daha sonra bir manastır haline geldi ve kendisi de buranın başrahibi oldu. Sergius’un kutsal üçlüye adanan manastırı ölmeden önce yeniden canlanan Rus kültürünün düşünce merkezi konumundaydı. 1340-1440’da bu şekilde Beyaz Deniz ve Urallar’a kadar uzanan iki yüz manastır kuruldu. Manastır ve temsil ettikleri güçlükler döneminin anarşisinde kalın duvarlarıyla uzun kuşatmalara dayandı. 1689 krizi sırasında I. Petro’ya sığınak görevi gördü.

IV. İvan, Moskova’dan ayrılarak Aleksandrov’a gitmesinin ardından şartları kabul edilerek döndü. Meclisi ve ordusu için gerekli olan geliri garantilemek için ülkenin bir bölümünü kendi özel toprağı (opriçnina) haline getirdi. Bu uygulama bir ülkede iki devlet demekti. İlk önce Moskova ve çevresinde 20 kasaba ve bu kasabaların kırsal alanları ile başlayan uygulama gittikçe genişledi ve Moskova Devletinin üçte birine ulaştı. Çar opriçnina için ayrı idari kadrolar kurdu. Ayrı hukuk kuralları yürürlüğe girdi. Opriçninayı idare eden görevlilere veya hizmetlilere opriçniki dendi. Bunlar bir anlamda günümüz siyasi polis veya jandarmaya benzetilebilir. Görevleri Çar’ın düşman olarak gösterdiklerini yok etmek ve mallarına el koymaktı. Opriçnikiler ilk önce bin kişiden oluşurken daha sonra altı bin kişiye çıktı. 1572’de kaldırıldı.

IV. İvan’ın Moskova Devleti topraklarından ayırıp boyarların idaresine verdiği bölümdür.

XVII. Yüzyılın başında (1603-1613) hem iç siyasette hem de dış siyasette tam bir fetret dönemi yaşayan Rus devleti bu belirtileri IV. İvan’ın ölümü sonrasında göstermişti. Altın Orda döneminde Moskova’ya gelerek sonradan Ortodoksluğu kabul eden Tatar ailelerden birine mensup olan Boris F. Godunov, IV. İvan’ın yakınında olmakla kalmamış kızı İrina’yı Çar’ın büyük oğlu Fyodor ile evlendirerek Çar ailesini kendisine kan bağı ile bağlamıştı.

1598-1613 arasında olan her şeye rağmen otokrasi, ilke ve siyasi düzen olarak esasen zarar görmeden ayakta kalmayı başardı. Aksine bütün bunların sonunda otokrasi her zamankinden daha meşru olarak göründü. Devletin merkezileşmesi şüphesiz bu siyasi ve sosyal kargaşanın ardından güçlendi. Kilise de ülkenin ve halkın menfaatlerinin büyük savunucusu ve laik düzenin çökmesine rağmen ayakta kalan ülkedeki en saygın kurum oldu. Eski sosyal düzen varlığını korudu ve güçlendi ve bu dönemi takip eden yıllarda kölelik Rusya’da kesin olarak yerleşti. Güçlükler Döneminin en önemli bir diğer sonucu devletin otoritesinin ve meşruluğunun artması oldu. Bu aynı zamanda yeni bir milli kimlik duygusunun da gelişmesine olanak yarattı

Dış politikadaki değişmeyen kuralı toprak bakımından fedakarlık edilmesi pahasına komşularıyla barış yapmak olan Çar Mihail, güneyde de aynı politikayı takip etmek istedi.

Aleksey, ayaklanmaları bastırmak ve halktaki hoşnutsuzluğu gidermek için idari ve hukuki bazı adımlar attı. 1649’da, daha önce 1550 yılında IV. İvan tarafından hazırlanan yasadan beri Moskova Knezliği’nin yasalarına bir düzen getirmenin ilk girişimi olan imparatorluk kuralları yasasını (Ulojeni) yayınladı.

Rus hukuk sisteminin yenilenmesini temsil eden bu çalışma önemli ilerlemeler sağladı. Söz konusu yasa uyumsuz yasal gelenekleri, bölgesel özellikleri olduğu kadar bazı bölgelerde benimsenmiş yabancı sistemlerden aktarılmış birçok alıntıyı da ortadan kaldırdı. Bu uyum daha sonra I. Petro’nun çağdaşlaşma süreci açısından son derece gerekliydi. Eğer böyle bir sistem düzenlemesi olmasaydı Rus hukuk ve idaresinde görülen anarşi hiç durmadan büyüyecekti. 1649 yasası 1835 yılına kadar yürürlükte kaldı.

1. 1606-1667 Bolotnikov Ayaklanması. Ayaklanma Moskova’yı tehdit edecek kadar büyük boyuttaydı. Öyle ki, neredeyse Çar Vasiliy Şuyskiy tahttan indirilecekti, 2. 1620 ve 1630’larda Lehistan’a karşı Ukrayna’da meydana gelen, 1648’de Boğdan Hmelintskiy’nin Kozakları özgürleştirmesiyle zirveye çıkan bir dizi ayaklanma, 3.Tuz ve Bakır İhtilalileri, 4. Ekmek Ayaklanmaları, 5. 1670-1671’de Stenka Razin liderliğinde Volga ve Don bölgesinde meydana gelen geniş halk hareketi, 6. Streletsilerin 1682 ve 1698 isyanları, 7. 1707’de Bulavin Ayaklanması, 8. Başkurt milli bağımsızlık savaşı niteliği taşıyan mücadeleler.

Merkezileşmiş idareyi güçlendirmek ve yönetimdeki parçalanmaları ortadan kaldırmak için XVII. Yüzyılın ortalarında hükümdarın gizli işleri ile ilgili bir idari daire kuruldu.