RUSYA TARİHİ - Deneme Sınavı - 11

Amerika Birleşik Devletler Başkanı Thedore Roosvelt’in arabuluculuğu ile Eylül 1905’te Portsmouth mevkiinde bir savaş gemisinde Japonya ile Rusya
barış antlaşmasını imzaladılar. Bu başarı Roosvelt’e Nobel Barış ödülünü de getirmiştir. Soğuk Savaş dönemi ise bu olaydan çok sonra başlayacak olan uzun dönemli bir olaydır.

Rusya Türkleri 1905 İhtilaline hazırlıklı girdiler denilemez. Rusya içindeki huzursuzluk onlara da sirayet etmişti, Baskılara karşı koyma fikri doğmuş olmakla beraber, siyasi nitelikte herhangi bir teşekkül mevcut değildi. Ruslar ise çeşitli yeraltı örgütlerinde ve gizli partilerinde bir dereceye kadar toplanabilmişlerdi. Buna rağmen bu Rus örgütleri dahi 1905 İhtilalinin geliştirdiği durumlar üzerinde fazla etkili olamamışlardı. İlk Türk Siyasi Belgesi: Çoban Yıldızı (1895) Rusya Türkleri arasında ilk siyaset temsilcisi olarak Abdürreşid İbrahim (1853-1944) görünmektedir.

“Mekerce Fuarı (Yerminkesi)” (Nijni Novgorod Panayırı) Rusya Müslümanlarının ticaret faaliyetlerinde çok mühim bir yer tutmakta idi. Burası, Kazan Hanlığı’nın son zamanlarında, Ruslar tarafından Kazan’a rekabet için kurulmuş bir panayırdı. Önceleri Kazan’a yakın Makaryev Manastırı yanında yapılan panayır, sonraları Nijni Novgorod’a nakledilmiş, fakat eski adını muhafaza etmiştir.

Rusya Müslümanları göçle ilgili herhangi bir karar almamışlardır.

Tatar-Türk siyasetçisi ve bilim adamı. Simbir (1924-1999 yıllarında Ulyanovsk)’de doğmuş olup, babası çuha fabrikatörü Hasan, annesi ise Kazan’ın tanınmış ailelerinden Abdürreşid Yunus(ov)’un kızı Bibi Fahri Banu’dur. Burası Lenin’in, tarihçi Karamzin’in, yazar Gançarov’un, 1917-1918’de Geçici Rus hükümeti Başbakanı Kerenski’nin de doğduğu şehirdir. Yusuf Akçura, orta tahsilini İstanbul’da Askeri Rüştiye’de tamamladı, Türkiye’ye dönemediği için 1905’te Kazan’a gitti. Burada “Medrese-i Muhammediye”de tarih öğretmenliği yaptı ve Tarih ve Ulum adlı tarih kitabını yayınladı. 1908’de Türkiye’de meşrutiyetin ilanı üzerine İstanbul’a döndü. “Türk Derneği”nin kurucuları arasında yer aldı; Türk Yurdu dergisini çıkardı, “Türk Ocağı”nın kurulmasında aktif çalıştı.

Rusya, Avrupa'nın kömür ve petrol yataklarıyla ilgilenmemiştir. Rusya’nın Avrupa'ya yönelik ilgilisi daha çok Slavların himayecisi olarak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sınırlarında yaşayan Slav milletlerini korumak, bilhassa Bosna ve Hersek’in Sırbistan’a verilmesi suretiyle büyük Yugoslavya (Güney Slav Devleti) kurmak planı sebebiyledir.

25 Ekim 1917’de Lenin ve Trotskiy tarafından düzenlenen silahlı ayaklanma ile Bolşevikler iktidarı ele aldılar. Diğer isyanlar 1916 İsyanları çerçevesinde değerlendirilmektedir.

Gayri memnunlar arasında “Narodniçestvo” (Halkseverlik/Populizm) adı verilen yeni bir akım doğdu. Bu akıma dahil olanlar halkı eğitmeye önem veriyorlardı (1897 nüfus sayımından anlaşıldığına göre Rusya’da halkın dörtte üçü okuma yazma bilmiyordu). Narodniki (Halkçı)’ler 1876’da “Toprak ve Hürriyet” adlı gizli bir dernek kurdular. Esas terör hareketini bu gizli teşkilat başlattı. Dernek üyeleri aralarında anlaşamayarak ikiye bölündüler: 500 kadar kişi “Halkın İdaresi” adı ile ayrı bir teşkilat kurdu. Bu yeni kuruluşun başlıca gayesi çarı ortadan kaldırmaktı. Doğru cevap B’dir.

1883’te kurulan Rusya Sosyal Demokrat İşçiler Partisinin (RSDRP) fazla üyesi yoktu. Ancak sonraki Sovyet ihtilalinin en mühim siması Vladimir İlyiç Ulyanov (Lenin)’un bu partiye katılması ile ihtilal hareketi başka bir renk almış oldu. İlkokul müfettişi olan bir babadan 10 Nisan 1870’te Volga üzerindeki Simbirsk şehrinde doğan ve ağabeyi (Vladimir) ihtilalci harekete katıldığı için 1887’de idam edilen ve o tarihte henüz 17 yaşında olan Lenin’e bu olay çok tesir etmiş, onu da ihtilal hareketi içine itmişti.  Doğru cevap D’dir.

22 Ocak 1905’de sayısı 200 bini bulan kalabalık, Gabon’un liderliğinde Çar’ın sarayına doğru yürüyüşe geçti. Ellerinde haçlar, Çar’ın portreleri, Gabon’un elinde de Çar’a sunulacak dilekçe (bu dilekçede çalışma saatinin sekiz saate indirilmesi, fazla mesai yapılmaması, en düşük ücretin günde bir ruble olması isteniyordu) olduğu halde ilahilerle karışık, “Tanrı Çar’ı korusun” diye bağırarak saraya yaklaştıkları zaman askerler tarafından ateş açıldı. Sıkılan kurşunlar ve çıkan panik neticesinde 500 kadar ölü verildi ve binlerce kişi yaralandı. Bu olay Rusya tarihine “Kanlı Pazar” olarak geçti. Doğru cevap A’dir.

Rusya Türkleri arasında ilk siyaset temsilcisi olarak Abdürreşid İbrahim (18531944) görünmektedir. Abdürreşid İbrahim 1895’te yazdığı Çoban (Çulpan) Yıldızı adlı broşürü ile Rus otokrasisine (müstebit çarlığa) şiddetle hücum ederek, Rusya Türklerine yapılan baskıyı ve haksızlığı dile getirdi. Broşür, Rus sansürünce yasaklanmış olmasına rağmen kaçak olarak Rusya’ya sokuldu. Rus hükümetine karşı halkı mücadeleye çağıran bu belgenin Rusya Türkleri arasındaki tesirinin gücü hakkında fazla bir şey söylemeye imkan olmamakla beraber Rusya Türkleri tarafından yazılan ilk siyasi belge olması yönünden büyük ehemmiyeti vardır. Doğru cevap E’dir.

Nijni Novgorod’ta Oka Nehri üzerinde “Gustav Struve” vapurunda, imparatorluğun çeşitli vilayet ve bölgelerinden gelen, içlerinde her sınıftan temsilciler bulunan Müslümanlar, devletin ve kendilerinin durumlarını içine alan bütün meseleleri müzakere ederek, aşağıdaki kararları ittifakla almış bulunmaktadırlar: 1. Bugünkü hayat şartları umum Rusya Müslümanlarının siyasi, içtimai ve kültürel işlerinde birleşmelerini gerektirmektedir. 2. Rusya Müslümanları bu maksatlarına erişmek hususunda Rus terakkiperverleriyle (ilericileri) aynı fikirde olup, halkın oyuyla seçilen vekillerin devleti yönetme, kanunları hazırlama ile yetkili kılınması esasına dayanan “hukuk” nizamını tesis etmek yolunda faaliyette bulunacaklardır. 3. Ruslara verilen haklar aynen Rusya Müslümanlarına da verilmezse, ikinci maddede belirtilen maksatlara ulaşmak asla mümkün değildir. Rusya Müslümanları bu kanaatte olup, siyasi, içtimai ve dini haklarda Ruslarla (aynen) tam manada eşit duruma gelmek, halen yürürlükte olan kanunları, hükümet kararnamelerini, yönetim şekillerini, Rusya Müslümanlarına konulan tahditleri, istisnaları ortadan kaldırmak yolunda meşru maksatlarına ne şekilde olursa olsun erişmeye çalışacaklardır. 4. Rusya Müslümanları faaliyetlerine devletin şimdiki ve gelecekteki ihtiyaçlarına göre istikamet vereceklerdir. Müslümanlar kendilerini devlette olacak değişikliklere, yeni şartlara, hayat tarzına uygun bir şekilde hazırlamak için itina göstereceklerdir. Buna göre her yerde ve kendi ihtiyaçlarına uygun her çeşit okul kurarak; kitap, gazete, dergi neşrederek; kütüphane, kıraathane (okuma odası) açarak; halktan toplanan ianelerle halkı bugünkü asrî şartlara göre yetiştirmeye çalışacaklardır. 5. Bu dört maddede zikredilen maksatlara ulaşmayı kolaylaştırmak için, Müslümanların belli zamanlarda toplanacak kongreleri tarafından verilecek talimata göre hareket edecek mahalli “meclisleri” teşkil edilecektir. Doğru cevap C’dir.

“İttifakın üçüncü toplantısı” diye de anılan Rusya Müslümanlarının bu Kongresi Nijni Novgorod’ta (Mekerce panayırında) yapıldı. Daha önce Nijni Novgorod’ta (Oka Nehri üzerinde gezinti esnasında) ve Petersburg’ta yapılan toplantılar, resmi Rus makamlarından izin alınmadan gizli yapılmıştı. III. Kongre, Umum Rusya Müslümanlarının ilk açık toplantıları olması yönünden önemlidir. Doğru cevap D’dir.

11 Aralık 1905 tarihinde Başbakan Witte tarafından hazırlanmış olan seçim kanunu ilan edildi. Bu kanuna göre Devlet Duması’na seçilecek mebusların % 43’ünü köylülerin, % 34’ünü çiftlik sahiplerinin ve % 23’ünü burjuva’nın (tüccar, esnaf ve işçi) temsilcileri teşkil edecekti. Askerler, ücretliler, kadınlar ve talebeler seçime katılamayacaktı. Seçmen yaş haddi 25 idi. Doğru cevap A’dır.

35 Müslüman mebusun da yer aldığı II. Duma seçimlerinde Rus hükümetlerince alınan bazı tedbirler sonucu olarak, Tatarların iki mühim şahsiyetinin mebus seçilmesi engellenmişti. Bunlardan biri Yusuf Akçura idi; bir takım isnatlarla takibata uğrayarak 40 gün hapiste tutulmuştu. İkinci şahıs ise Fatih Kerimi idi; o da, aleyhinde bazı dedikodular uydurularak, seçilme hakkından mahrum edilmişti. Kırım Tatarlarından II. Duma’ya giren en mühim şahıs belki de Abdürreşid Mehdi(yev) idi. Onun Duma’ya seçilmesinde “Genç Tatarlar” büyük rol oynamışlardı. Türkistan ile Bozkır eyaletlerinden ise 8 mebus seçildi. Azerbaycan’dan Ali Merdan Topçubaşı ise “Viborg” beyannamesini imzaladığı için seçilememişti. Doğru cevap B’dir.

Hive Hanlığın’daki (Türkmenlerde) ayaklanma aslında doğrudan doğruya seferberliğin ilanı ile alakalı olmayıp, halkın Rus ve yerli idarecilerin sömürülerinden, istismarlarından ve rüşvetçiliklerinden, yüksek vergilerden, su kullanma haklarının bozulmasından zarar vermelerinin neticesi idi. Rusların Avrupa’da savaşmalarını fırsat bilen Cüneyt Han 1915 yılının baharında Türkmenlerin başında hücuma geçti. Fakat Sır-Derya Oblastı’nın Rus Askeri Valisi General Galkin’in üstün kuvvetleri karşısında çekilmek zorunda kaldı. Doğru cevap C’dir.

Savaş ve isyanların yaratığı olumsuz şartlar halk ve işçiler arasındaki huzursuzluğu had safhaya ulaştırmıştı. Ocak 1917’de Rusya tarihi için belki de en mühim olay “grevler” oldu. Bütün Rusya’da 267 işyerinde 232.025 işçi greve başladı. En güçlü grev hareketleri Petrograd’la Moskova’da oldu. Şubat’ta durum daha da kötüleşti, Petrograd ile Moskova’daki bütün işçiler greve gittiler, Petrograd’ta takriben 200 bin, Moskova’da ise 161 bin ve Rusya’nın diğer yerlerinde ise 71 bin işçi iş bırakmışlardı. 25 Şubat 1917’de grevler had safhaya ulaştı. Doğru cevap A’dir.

Lunaçarskiy, A. V. (23.11.1875-25.12.1933): Rus yazarı ve politikacısıdır. Lenin’le birlikte çalışmış ve yazdığı makalelerle (2.000 kadar) 1920’lerdeki Sovyet kültür politikasına, sanatına tesir etmiş, yön vermiştir.

Rusya Türkleri arasında ilk siyaset temsilcisi olarak Abdürreşid İbrahim (1853-1944) görünmektedir. Abdürreşid İbrahim 1895’te yazdığı Çoban (Çulpan) Yıldızı adlı broşürü ile Rus otokrasisine (müstebit çarlığa) şiddetle hücum ederek, Rusya Türklerine yapılan baskıyı ve haksızlığı dile getirdi.

Yusuf Akçura, Türk Derneği'nin kurucuları arasında yer alan, Türk Yurdu dergisini çıkaran, Türk Ocağı'nın kurulmasında aktif çalışan ve 1925’te İstanbul milletvekili olan, Ankara Üniversitesi siyasi tarih profesörlüğüne tayin edilmiştir.