RESTORASYON VE KORUMA İLKELERİ

Çok müdahaleci stilistik restorasyonun tam tersi bir görüş, John Ruskin (1819- 1900) tarafından dile getirilmiştir. Ruskin’in anıtlara en az müdahaleyi öneren yaklaşımı romantik görüş olarak adlandırılmıştır. Ruskin, The Seven Lamps of Architecture adlı kitabında, restorasyonu, “...Anıtlarınıza iyi bakınız; O zaman restorasyona gerek kalmayacaktır. Zamanında çatıya koyulan birkaç kurşun levhası, yağmur oluklarından zamanında alınan birkaç dal ve yaprak, hem çatıyı, hem de duvarları hasardan kurtaracaktır...” ifadesi ile tanımlamaktadır.  Doğru yanıt A şıkkıdır.

Camillo Boito (1836-1914), doğru bir restorasyonun temel ilkelerini şu şekilde sıralamıştır: “...1) Anıtlar tüm insanlığın tarihini belgelerler. Bu nedenle onlara saygılı davranılması gerekir. Yapılacak herhangi bir değişiklik yanıltıcı sonuç ve hükümlere yol açabilir. 2) Mimari anıtlara müdahale edilmesi zorunlu olabilir; Ancak sağlamlaştırma onarımdan, onarım ise restore etmekten daha iyidir. Yenileme ve eklerden kaçınılmalıdır. 3) Eğer strüktürel aksaklıklar, güvenlik gibi nedenlerle anıta ek yapılması gerekirse, bunlar somut verilere dayandırılmalı; yapının görsel bütünlüğüne ve biçimine saygı gösterilerek, başka malzeme ve özellikte gerçekleştirilmelidir. Yapılan restorasyon tarihi bir işaret ya da rakamla belirtilmelidir.4) İlk tasarımdan sonra, değişik dönemlerde yapılan ekler anıtın bir parçası olarak kabul edilmeli; başka bir öğeyi kapatma ya da bozma gibi zararlı etkileri olmadığı takdirde korunmalıdır. 5) Restorasyon sırasında yapılan işlemler rapor, çizim ve fotoğraflarla dikkatle belgelenmelidir...” Doğru yanıt B şıkkıdır.

Restorasyon Tüzüğü Madde 2: "Sanatsal nedenler veya mimari bütünlük sağlama kaygısından kaynaklanan restorasyon sorunları tarihi ilke ve ölçütlerle sıkı sıkıya bağlıdır; bir anıtın bütünlenmesi birtakım varsayımlara değil, anıtın sağladığı kesin verilere ve büyük ölçüde anıtın özgün öğelerine dayandığı takdirde gündeme gelebilir." Diğer şıklar Venedik Tüzüğü maddeleridir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Floransa Tüzüğü: Tarihi Bahçeler /The Florence Charter: Historic Gardens (ICOMOS, IFLA, 1982): Tarihsel bahçeler için “...Bir anıt olarak, tarihi bahçe Venedik Tüzüğü ruhuyla uyum içinde muhafaza edilmelidir. Ancak, bu yaşayan bir anıt olduğundan, muhafaza edilmesi Mevcut tüzüğün konusu olan belirli kurallarla yönetilmelidir...” kararı alınmıştır (Sivil Toplum Diyaloğu: Avrupa Bilgi Köprüleri, AB Kültürel Miras Mevzuatı ve Türkiye Projesi). Doğru yanıt D şıkkıdır.

Avrupa Mimari Miras Yılı ilan edilen 1975’ten sonra kültür varlığı ve tabiat varlığı kavramları kullanılır olmuştur.

Somut Olmayan Kültürel Miras,“...toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar...” (Kültür ve Turizm Bakanlığı) olarak tanımlanmaktadır. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Kümbet taşınmaz kültürel mirasıdır, diğer seçenekler taşınabilir kültürel mirastır. Doğru yanıt B şıkkıdır

Doğal sit, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun Doğal (Tabii) Sitler, Koruma ve Kullanma Koşulları ile ilgili 728 sayılı ilke kararında, “... Jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup, ender bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli alanlardır...” olarak tanımlanmaktadır (Kültür ve Turizm Bakanlığı). Doğru yanıt C şıkkıdır.

Arkeolojik sit, Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarının ve Sitlerin Tespit ve Tescili Hakkında adlı yönetmelikte “...İnsanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan eski uygarlıkların yer altında, yer üstünde ve su altındaki ürünlerini, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan her türlü kültür varlığının yer aldığı yerleşmeler ve alanlar...” olarak tanımlanmaktadır (Kültür ve Turizm Bakanlığı). Doğru yanıt D şıkkıdır.

Bütünleme (Reintegration), Taşınmazda, yapı elemanında yok olmuş parçaların tamamlanması işlemidir. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Violllet Le Duc “...teori olarak her yapının veya yapı kısmının kendi stilinde onarılması, tamamlanması gerekliliğini ...” sa- vunmuştur (Erder, 1975: 149). Onun bu yaklaşımı stilistik restorasyon (stylistic restoration) olarak adlandırılmıştır.

Camillo Boito (1836-1914), doğru bir restorasyonun temel ilkelerini şu şekilde sıralamıştır: “...

1) Anıtlar tüm insanlığın tarihini belgelerler. Bu nedenle onlara saygılı davranılması gerekir. Yapılacak herhangi bir değişiklik yanıltıcı sonuç ve hükümlere yol açabilir.

2) Mimari anıtlara müdahale edilmesi zorunlu olabilir; Ancak sağlamlaştırma onarımdan, onarım ise restore etmekten daha iyidir. Yenileme ve eklerden kaçınılmalıdır.

3) Eğer strüktürel aksaklıklar, güvenlik gibi nedenlerle anıta ek yapılması gerekirse, bunlar somut verilere dayandırılmalı; yapının görsel bütünlüğüne ve biçimine saygı gösterilerek, başka malzeme ve özellikte gerçekleştirilmelidir. Yapılan restorasyon tarihi bir işaret ya da rakamla belirtilmelidir.

4) İlk tasarımdan sonra, değişik dönemlerde yapılan ekler anıtın bir parçası olarak kabul edilmeli; başka bir öğeyi kapatma ya da bozma gibi zararlı etkileri olmadığı takdirde korunmalıdır.

5) Restorasyon sırasında yapılan işlemler rapor, çizim ve fotoğraarla dikkatle belgelenmelidir...” (Ahunbay, 1996: 18).

Gustavo Giovannoni (1873-1947) tarafından geliştirilen bu ilkeler, Atina’da, 1931 yılında toplanan, “Tarihi Anıtların Korunması ile ilgili Mimar ve Teknisyenlerin I.Uluslararası Konferansı”nda uluslararası boyut kazanmıştır. Aynı ilkeler, İtalya’da geliştirilerek Restorasyon Tüzüğü/Carta Del Restauro adı ile yasal mevzuata dönüştürülmüştür (Ahunbay, 1996: 18, 19).

Somut Olmayan Kültürel Miras, “...toplulukların, grupların ve kimi durumlar- da bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar...” (Kültür ve Turizm Bakanlığı) olarak tanımlanmaktadır.

Taşınabilir kültürel miras, resim, heykel, ikona, seramik, çini, cam, metal, deri eşyalar, dokuma, mobilya, mücevher, sikke, el yazması, kitap, fosil, göktaşı, mineral vb. mimari ve kentsel elemanları, bilimsel ve arkeolojik eserleri, tarımsal ve endüstriyel eşyaları kapsayan taşınabilir nitelikteki tarihsel malzemelerden oluşmaktadır.

Ayasofya (İstanbul) anıt yapı, Süleymaniye Külliyesi (İstanbul) anıt yapı gurubu, külliye, Mardin, Edirne anıt kent, Kapadokya bölgesi anıt çevre olarak değerlendirilebilmektedir.

Tarihi sit, uluslararası ya da ulusal tarihler açısından önemli olaylara sahne olması nedeni ile korunması gerekli bulunan alanlardır. Örneğin Çanakkale Savaşı’nın geçtiği alanlar, Gelibolu yarımadası ve Çanakkale Boğazı tarihi sit alanı olarak kabul edilebilir.

Kültürel peyzaj alanı (Cultural landscape) Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından “...kültürel ve doğal kaynakları ve bu bağlamda yaban hayatı ve evcil hayvanları içeren, tarihi bir olay ve bir etkinlikle birlikte olan ya da çeşitli kültürel ve estetik değerler sergileyen coğrafi alanlar olarak tanımlanmaktadır."

Estetik değer, kültürel mirasın, izleyen üzerinde yarattığı yargı gücü olarak ta- nımlanabilir. Estetik beğeni, toplumsal yaşamda edinilen, güzelle çirkini ayırt ede- bilme yeteneğidir. Bu nedenle de çoğu kez estetik değer objektif olmaktan uzak- laşarak sübjektifleşebilir.

Rölöve, bir taşınmazın, planlar, kesitler, görünüşler aracılığı ile mevcut niceliksel özelliklerinin yeniden çizilmesidir. Ancak rölöve aynı zamanda taşınmazın niteliksel özelliklerini de kapsar.

Restorasyon, taşınmazın tasarım, yapım teknolojisi ve malzemesi vb. yapıldığı dönem ya da dönemlere özgü niteliklerini korumak amacı ile yapılan kapsamlı koruma müdahalesidir. Restorasyon çeşitli yöntemleri içermektedir. Bunlar sağ- lamlaştırma/consolidation, ayıklama/liberation, bütünleme/reintegration, yenile- me/renovation yöntemleridir.

Sağlamlaştırma (Consolidation), taşınmazın fiziksel varlığını sürdürebilmesi sorun olduğunda başvurulan koruma yöntemdir. Taşınmazdaki soruna bağlı olarak çeşitli uygulama biçimleri içerir.