RESTORASYON VE KORUMA İLKELERİ - Deneme Sınavı - 3

İstanbul

Kültürel turizm

20. yüzyılın başında modernizm ile çatışan ve bu çatışmadan beslenen koruma kuramı, yakın geçmişe ait bu mimarlığın ürünlerinin korunması konusuna çekinceli yaklaşmıştır. Ancak Frank Lloyd Wright’in Tokioter Imperial Oteli, Auguste Perret’in Esder Fabrikası, Mendelsohn’un Kaufhaus Schoken binası, Louis Kahn’ın Philadelphia Sağlık Müdürlüğü gibi yapılarının 1960’lı ve 1970’lı yıllarda gerçekleşen yıkımlarının ardından, St. Louis Missouri’deki Pruitt-Igoe konut kompleksinin 1972’de dinamitle yıkılmasını teorisyenler modern mimarlığın kültür mirası olarak tanımlanması meselesinin başlangıcı olarak nitelerler. 1970’lerden itibaren, özellikle yıkımların da etkisi ile modern mimarlığın kültür varlığı olarak tanımı ve kabulü konusu koruma kuramcılarınca ele alınmıştır.

Modern mimarlık ürünlerinin kültürel miras kapsamında değerlendirilmesi konusu, Türkiye’de 2000’li yıllardan itibaren kısıtlı bir çevrede tartışılmaktadır. Kuramsal alanda, uygulamada ve yasal alanda karşılabilecek sorunlar üzerine çözüm yolları aranmaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarından 1970’li yıllara kadar uzanan genellikle Cumhuriyet ideolojisi çerçevesinde gerçekleştirilen yapılar modern mimarlık mirası olarak değerlendirilmektedir. Ancak Türkiye’de şu anda (2012) koruma alanında geçerli olan 5226 sayılı yasa ile değişen 2863 sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası” nın bazı maddelerinde yer alan tanım ve ölçütler, modern mimarlık mirasının korunmasına yönelik kararların alınması sürecinde belirsizliklere ve tartışmalara neden olmaktadır. Koruma tarihinde kabul görmüş “eskilik değeri, estetik değeri, tarihî belge değeri” ölçütlerinin dışında yeni kavram ve ölçütlerin kapsamlarının yeniden değerlendirilerek yasaya yansıtılması tescil işlemlerinde net kararlar alınmasını kolaylaştırabilir.

“Endüstriyel miras”, 20.yüzyılın ikinci yarısında endüstri yapılarının yok olma tehdidi altına girmesiyle, ilk olarak endüstri devriminin ve endüstrileşmenin etkin olarak yaşandığı İngiltere’de ortaya atılmış bir kavramdır.

Temmuz 2003’te ‘Nijni Tagil’ Tüzüğü’nde yapılan tanıma göre endüstri mirası, sanayi kültürünün tarihsel, teknolojik, sosyal, mimari ve bilimsel değere sahip kalıntılarından oluşur. Bu kalıntılar, binalar ve makineler, atölyeler, imalathaneler, fabrikalar, madenler ile işletme ve arıtma sahaları, ambarlar ve depolar, enerji üretilen, iletilen ve kullanılan yerler, ulaştırma ve tüm alt yapısı, ayrıca sanayi ile ilgili barınma, ibadet etme veya öğretim gibi sosyal faaliyetler için kullanılan yerler olarak tanımlanmıştır.

Endüstriyel mirasın korunmasında karşılaşılan temel sorunlar;

Terk,

İhmal ve bakımsızlık,

Hızlı teknolojik değişimler,

Kötü onarımlar,

Rant baskısı,

Koruma yasalarının çerçevesinin yetersizliği,

Yanlış plan kararları,

Yeniden kullanım kararlarının verilmesinde ölçeğin zorladığı ekonomik koşullar,

Endüstri Devrimi’nin doğduğu yer olarak anılan Ironbridge’de (İngiltere) 1973 yılında endüstri mirasının korunması konusunda düzenlenen ilk uluslararası konferansta FICCIM (First International Conference on the Conservation of Industrial Monuments) endüstri anıtlarını koruma amaçlı bir örgütün kurulması gündeme gelmiş ve aynı yıl The International Commitee for the Conservation of the Industrial Heritage - TICCIH (Uluslararası Endüstriyel Mirası Koruma Komitesi) kurulmuştur. Endüstriyel mirasın korunması, belgelenmesi, araştırılması ve iletilmesi amacıyla kurulan TICCIH, ICOMOS’un endüstri mirasıyla ilgili soruları konusunda partöneridir ve ICOMOS’a bu bağlamda bilirkişilik görevi yapmaktadır.

Endüstri arkeolojisi, somut veya soyut bütün belgeleri, endüstriyel üretimi oluşturan yapıları, yerleşim dokusunu ve kentsel peyzajları inceleyen bir alan olarak ifade edilmektedir.

Endüstriyel mirasın korunmasında karşılaşılan temel sorunlar;

Türkiye’de 1990’lardan bu yana araştırma konusu haline gelen “Endüstri Mirası” konusu ile ilgili olarak ICOMOS ve TICCIH kuruluşlarının ülkemizde temsilcilikleri bulunmaktadır.

Yapı yaşam döngüsü sü­reci; yapı malzemesi üretimi, yapı malzemesi taşınması, yapım aşaması, kullanım aşaması ve yıkım aşamalarından oluşur.

Yeniden değerlendirme aşamasındaki yapılar için kullanılan yöntem yeniden ta­sarlama yöntemidir. Bu yöntem, zaman içerisinde yapısal ve işlevsel olarak orijinal kurgusunu, önemini, değerini ve işlevini yitirmiş olan yapıların fonksiyonel - strük­türel açıdan yeniden tasarlanması ve binanın tarihsel geçmişindeki yapısal eleman­larının günümüz tasarım normlarında tekrar ele alınarak yorumlanmasıdır.

Bir endüstri mirası yeniden yaşayan bir mekâna dönüştürülürken, mimari özelliklerinin, ne tür enerji kullanıldığının, ne tür makineler içerdiği­nin, eklentilerinin olup olmadığının vb. konuların ayrıntıları şekilde araştırıldığı süreç, belgeleme sürecidir.

2006 yılında Blaenavon’da gerçekleştirilen “Endüstri Mirası Semineri”nde hazırlanan endüstriyel alanların yeniden canlandırılması ile ilgili değerlendirme raporunda konunun yararları ve büyümeye etkileri toplumsal, sürdürülebilirlik, turizm ve ekonomik açıdan dört ana başlıkta ele alınmıştır.

Sürdürülebilirlik açısından etki ve yararlar:

- Mirasın yer aldığı alanlar insanların yaşama, çalışma ve ziyaret isteğini arttırmaktadır.

- Kültürel özelliklerin çeşitliliğinin geliştirilmesi ve korunmasına katkı sağlanmaktadır.

- Mevcut değerlerin sürdürülür kullanımı, yeni alanların kullanım ihtiya­cını azaltmaktadır.

- Endüstriyel alanların gelecek nesillere en iyi şekilde aktarılması konu­sunda tanımlayıcı rol oynanmaktadır.

Hasköy Lengerhane ve Şirket-i Hayriye Tersanesi, Rahmi Koç Endüstri Müzesi’ne dönüştürülmüştür.

Ba­kırköy Baruthanesi, günümüzde Yunus Emre Kültür Merkezi’ne dönüşmüştür.

Endüstri mirası konusunda kapsamlı çalışmalar yürüten diğer bir kurum, 1999 yılında kurulan The European Route of Industrial Heritage - ERIH (Avrupa Endüstri Mirası Güzergâhı) adlı bir Avrupa topluluğudur. ERIH Avrupa’nın endüstriyel tarihinin keşfi amaçlı hazırlanan bir turizm bilgi ağıdır. Bu proje ile Avrupa’nın endüstriyel miras değerlerinin tanıtılması, bu mirasın korunarak turizme kazandırılması ve buna bağlı olarak Avrupa’nın ekonomik anlamda büyümesine katkı sağlaması beklenmektedir. 32 Avrupa ülkesinde 850 siti kapsayan güzergâh 10 tematik konu üzerine kurgulanmıştır.

Özellikle Avrupa’da koruma uygulamaları arasında önemli bir yere sahip olmaya başlayan endüstri arkeolojisi kavramı, ülkemizde ise oldukça yeni bir kavramdır. Türkiye’de 1990’lardan bu yana araştırma konusu haline gelen “Endüstri Mirası” konusu ile ilgili olarak ICOMOS ve TICCIH kuruluşlarının ülkemizde temsilcilikleri bulunmaktadır. Türkiye’nin teknoloji tarihinin belgelenmesi ve tanıtılması konusunda yürütülen çalışmalar oldukça sınırlı düzeydedir.