RESTORASYON VE KORUMA İLKELERİ - Deneme Sınavı - 8

Violllet Le Duc “...teori olarak her yapının veya yapı kısmının kendi stilinde onarılması, tamamlanması gerekliliğini ...” sa- vunmuştur (Erder, 1975: 149). Onun bu yaklaşımı stilistik restorasyon (stylistic restoration) olarak adlandırılmıştır.

Camillo Boito (1836-1914), doğru bir restorasyonun temel ilkelerini şu şekilde sıralamıştır: “...

1) Anıtlar tüm insanlığın tarihini belgelerler. Bu nedenle onlara saygılı davranılması gerekir. Yapılacak herhangi bir değişiklik yanıltıcı sonuç ve hükümlere yol açabilir.

2) Mimari anıtlara müdahale edilmesi zorunlu olabilir; Ancak sağlamlaştırma onarımdan, onarım ise restore etmekten daha iyidir. Yenileme ve eklerden kaçınılmalıdır.

3) Eğer strüktürel aksaklıklar, güvenlik gibi nedenlerle anıta ek yapılması gerekirse, bunlar somut verilere dayandırılmalı; yapının görsel bütünlüğüne ve biçimine saygı gösterilerek, başka malzeme ve özellikte gerçekleştirilmelidir. Yapılan restorasyon tarihi bir işaret ya da rakamla belirtilmelidir.

4) İlk tasarımdan sonra, değişik dönemlerde yapılan ekler anıtın bir parçası olarak kabul edilmeli; başka bir öğeyi kapatma ya da bozma gibi zararlı etkileri olmadığı takdirde korunmalıdır.

5) Restorasyon sırasında yapılan işlemler rapor, çizim ve fotoğraarla dikkatle belgelenmelidir...” (Ahunbay, 1996: 18).

Gustavo Giovannoni (1873-1947) tarafından geliştirilen bu ilkeler, Atina’da, 1931 yılında toplanan, “Tarihi Anıtların Korunması ile ilgili Mimar ve Teknisyenlerin I.Uluslararası Konferansı”nda uluslararası boyut kazanmıştır. Aynı ilkeler, İtalya’da geliştirilerek Restorasyon Tüzüğü/Carta Del Restauro adı ile yasal mevzuata dönüştürülmüştür (Ahunbay, 1996: 18, 19).

Somut Olmayan Kültürel Miras, “...toplulukların, grupların ve kimi durumlar- da bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar...” (Kültür ve Turizm Bakanlığı) olarak tanımlanmaktadır.

Taşınabilir kültürel miras, resim, heykel, ikona, seramik, çini, cam, metal, deri eşyalar, dokuma, mobilya, mücevher, sikke, el yazması, kitap, fosil, göktaşı, mineral vb. mimari ve kentsel elemanları, bilimsel ve arkeolojik eserleri, tarımsal ve endüstriyel eşyaları kapsayan taşınabilir nitelikteki tarihsel malzemelerden oluşmaktadır.

Ayasofya (İstanbul) anıt yapı, Süleymaniye Külliyesi (İstanbul) anıt yapı gurubu, külliye, Mardin, Edirne anıt kent, Kapadokya bölgesi anıt çevre olarak değerlendirilebilmektedir.

Tarihi sit, uluslararası ya da ulusal tarihler açısından önemli olaylara sahne olması nedeni ile korunması gerekli bulunan alanlardır. Örneğin Çanakkale Savaşı’nın geçtiği alanlar, Gelibolu yarımadası ve Çanakkale Boğazı tarihi sit alanı olarak kabul edilebilir.

Kültürel peyzaj alanı (Cultural landscape) Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından “...kültürel ve doğal kaynakları ve bu bağlamda yaban hayatı ve evcil hayvanları içeren, tarihi bir olay ve bir etkinlikle birlikte olan ya da çeşitli kültürel ve estetik değerler sergileyen coğrafi alanlar olarak tanımlanmaktadır."

Estetik değer, kültürel mirasın, izleyen üzerinde yarattığı yargı gücü olarak ta- nımlanabilir. Estetik beğeni, toplumsal yaşamda edinilen, güzelle çirkini ayırt ede- bilme yeteneğidir. Bu nedenle de çoğu kez estetik değer objektif olmaktan uzak- laşarak sübjektifleşebilir.

Rölöve, bir taşınmazın, planlar, kesitler, görünüşler aracılığı ile mevcut niceliksel özelliklerinin yeniden çizilmesidir. Ancak rölöve aynı zamanda taşınmazın niteliksel özelliklerini de kapsar.

II. Dünya Savaşı sonrası, koruma konusunda ortaya çıkan sorunlar, uygulamalar, 25-31 Mayıs 1964’te yapılan “Tarihi Anıtların Korunması ile ilgili Mimar ve Teknisyenlerin II. Uluslararası Konferansı Venedik'te ele alınmıştır.

Floransa Tüzüğünde ele alınmıştır.

Lahey Sözleşmesi, kültürel mirasın savaş öncesi ve savaş ortamında korunması için neler yapılması gerektiğine dikkat çeker.

Somut kültürel miras, anıt, tek yapı, yapı grupları, tarihsel yerleşmeler, peyzajlar ve bunlara ait tüm bileşenleri kapsar.

Kaya mezarları, yazılı, resimli ve kabartmalı kayalar, resimli mağaralar, höyükler, tümülüsler, ören yerleri, akropol ve nekropoller taşınmaz kültür varlıklarındandır.

Tarihi Sit, uluslararası ya da ulusal tarihler açısından önemli olaylara sahne olması nedeni ile korunması gerekli bulunan alanlardır.

Çağın toplumsal yapısı özellikleri bağlamında, kültür varlığı taşınmaza yapılması gerekli müdahaleleri içeren koruma işlemi yenileme olarak adlandırılır.

Ayıklama, Taşınmazın, tarihsel belge değeri olmayan ve özgünlüğünü bozan eklerin kaldırılması işlemidir.

Köy kahvesi, köy meydanı, cami/kilise, mezarlık, değirmen, çeşme vb. köyün ortak kullanım alanları, konut mekân organizasyonu, ahır, depo, işlik mekânları ve bunların kullanım biçimi kırsal sitin önemli değerleri içerisindedir.

Tarihsel süreçte olgunlaşan bilinçli yaklaşım sonucu ortaya çıkan koruma ise önceki uygarlıkların yarattığı kültürel değerleri yaşatmak ve gelecek kuşaklara aktarmak kaygısı taşımaktadır. Bu anlamdaki koruma, toplumsal yaşama ilişkin somut olmayan (soyut) ve somut kültürel mirasın sürdürülebilirliğini sağlamak için, çeşitli nedenlere bağlı gelişen iç ve dış tehditlere karşı güvence altına alınmasını amaçlamaktadır.

Bu ortamda, bir taraftan koleksiyonculuk, müzecilik, turizm, arkeoloji bilimi vb. koruma kültürüne dayanak oluşturan alanların temelleri atılmıştır. Diğer taraftan eski eserleri korumak için onların belgelenmesi, taklit edilmesi, restorasyonlar koruma pratiğine ilişkin eylemler ortaya çıkmıştır. Bu konudaki önemli girişimlerden biri, Yunan ve Roma mirasını, anlamak amacı ile 1542 yılında Vitruvius Akademisi’nin kurulmasıdır. Romalı yazar, mimar, mühendis Vitrivius’un (D.MÖ 80-70, Ö MS 15) başarılı bir mimarlık için tanımlamalarını içeren Mimarlık Üzerine 10 Kitap adlı eseri, bu akademideki eğitimin ana noktasını oluşturmuştur. Akademide, kitabın Latinceye çevrilmesi, Roma’daki mimarlık mirasının, belgelenmesi, yayınlaması amaçlanmıştır.