RESTORASYON VE KORUMA İLKELERİ - Deneme Sınavı - 4

Cevabınız yanlış ise lütfen Zemin Özellikleri konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Cevabınız yanlış ise lütfen Malzeme niteliğine bağlı etkenler konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Cevabınız yanlış ise lütfen İklimsel Nedenlerle Bozulma konu başlığını tekrar inceleyiniz.

ICOMOS’un Ekim 1999’da Meksika’da yapılan 12. Genel Kurul toplantısında kabul edilen “Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü’nde (Ahunbay, 2011: 180), “Geleneksel çevrenin korunması, çok disiplinli bir uzman ekip tarafından, değişim ve gelişmenin kaçınılmaz olduğu kabul edilerek ve toplumun kültürel kimliğine ilişkin değerler korunarak yürütülmelidir.

Cevabınız yanlış ise lütfen Hava Kirliliği konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Koruma konusunda yapılması gereken çalışmaların ilk adımı anıtlarda bozulmaya sebep olan nedenlerin araştırılmasıdır. “Titiz araştırmalara olanak sağlamak”, 1931 tarihli Carta del Restauro’da belirtilmiş önemli bir yaklaşım tanımıdır. Korunması gerekli kültür varlıkları günümüze, bulundukları çevrenin fiziki ve coğrafi şartları ile yapım malzemesi ve yapım tekniğinin kalitesi, kullanım sürecindeki özen ve yapılan müdahalelerin niteliği ve niceliği doğrultusunda korunarak gelmiştir.

Korunması gerekli kültür mirasının özgünlük değeri, onun tüm biçimleri ve tüm tarihsel dönemleri ile korunabilmesi açısından önemlidir. Kültür mirası, ilk tasarımı, sonradan kazandığı dönem ekleri ile tarihsel varlığı ve simgesel anlamına bağlı olarak yorumlanmalı ve koruma önlemleri bu yaklaşımla saptanmalıdır. Bu yaklaşımın ilke ve yöntemi ise, kültür varlığının mimari biçimi, tarihsel belge değeri, malzemesi ve yapım tekniğini koruma amacı ile belirlenmelidir.

Anıtların bozulmasına neden olan etkenler genel olarak iki grupta ele alınmaktadır. İç etkenler ve dış etkenler olarak ayrılan sorunlar, nedenleri, nitelikleri ve nicelikleri açısından ayrıntılı olarak incelenmeli ve birbirleri ile olan etkileşimleri saptanmaya çalışılmalıdır. Yapının yeri ve konumu, bulunduğu zemin özellikleri ve malzeme niteliğinin yanı sıra ilk tasarımda var olmayan çevresel koşulların zaman içinde oluşması sonucu yapı bünyesindeki değişiklikler iç etkenler olarak tanımlanmaktadır. Doğal afetler ile iklimsel koşullar, nem, bitkisel ve canlı organizmalar gibi doğal etkenlerin yanı sıra ayrıca, insanların verdiği zararlar olarak savaş, yangın, taşıyıcı sisteme müdahale, yoğun trafik, turizm ve bayındırlık etkinlikleri ise dış etkenler olarak değerlendirilmektedir.

Taş malzemenin tabakalı, damarlı, poroz cinsinin kullanıldığı yapılar ya da taşın suyuna göre doğru kullanılmaması malzemenin ve dolayısı ile yapının ömrünü kısaltmaktadır.

Rüzgarla taşınan toprak ve bitki sporları bina yüzeylerindeki boşluklarda tutunarak biyolojik oluşuma sebep olurlar. Rüzgarla birlikte ayrıca, hava kirliliğinin, tozların, kum zerreciklerinin ve deniz kıyısında taşınan tuzların malzeme yüzeyinde aşındırıcı etkileri vardır. Rüzgarın yönü, hızı ve oluş sıklığı da bu etkilenmede önemlidir. Yapıların rüzgara hakim cephelerinde ya da zayıf malzeme ile inşa edilmiş yapı bölümlerinde hasarın daha fazla olacağı açıktır.

Yetersiz havalandırma, yüksek sıcaklık ve nemle birleştiğinde mikroorganizmaların gelişmesini teşvik eder. Mekânlarda durgun havanın olduğu bölümlerde biyolojik bozulmalar daha fazladır. Güneş ışığına gerek duymayan mantarlar binaların ya da mekânların gölgede kalan bölümlerinde oluşarak bu yüzeylerde griyeşil, siyah ve kahverengi lekeler oluştururlar. Mantarlar uzun süre nemli kalan ahşapta da kendiliğinden oluşur. Havanın bağıl neminin %65’in üzerinde olması mantar ve bakterilerin oluşması için uygun ortam hazırlar.

Uzun süre su içinde ve nem etkisinde kalma sonucunda binanın zayıf bünyeli malzemesi ya da elemanı ile ayrıca bina içindeki korunması gerekli  değerli eşyalar da etkilenmektedir. Bu nedenle, özellikle müze yapıları sudan korunaklı konumda olmalıdır.

Anıtlarda bozulmaya sebep olan nem ve ısı değişiklikleri çoğu kez dış etkenlerle bağlantılıdır. Havadaki nem, yağışlardan, göl, nehir ve denizlerden, ıslak zeminden, duvar yüzeylerinden, kapilarite/kılcallık ile duvarlardan yükselen sudan, yağmur oluğu ve su borularından, yapıdaki su tesisatından, bina içindeki insanların terleme ve nefesinden, temizlik sırasındaki su kullanımından ve soğuk yüzeylerdeki yoğuşmadan kaynaklanabilir.

Bir yerleşmenin ya da anıtın terk edilmesi sosyo-politik ve ekonomik nedenlerle olabileceği gibi, baraj yapımı ve benzeri zorunlu nedenlerle de olabilir. Sebebine bağlı olmaksızın içinde yaşanmayan yerleşme ya da kullanılmayan anıt giderek yok olmaya mahkumdur. Mübadele sonrası tümüyle terk edilen Kayaköy, Birecik Barajı nedeniyle boşaltılan Halfeti gibi yerleşme ölçeğinde terk sorununun yanı sıra Edirne’de kaleiçi, İstanbul’da Tarihi Yarımada’da Süleymaniye, Zeyrek gibi eski yerleşim bölgelerinde de terk ve kullanıcı değişikliği sorunu vardır.

ICOMOS’un Ekim 1999’da Meksika’da yapılan 12. Genel Kurul toplantısında kabul edilen “Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü’nde, “Geleneksel çevrenin korunması, çok disiplinli bir uzman ekip tarafından, değişim ve gelişmenin kaçınılmaz olduğu kabul edilerek ve toplumun kültürel kimliğine ilişkin değerler korunarak yürütülmelidir. Geleneksel yapılara, yapı gruplarına ve yerleşmelere yapılacak çağdaş müdahaleler onların kültürel değerlerine ve geleneksel karakterlerine saygı göstermelidir” ifadesi ile geleneksel çevreler -bir ölçüde- bayındırlık etkinliklerine karşı güvence altına alınmaya çalışılmıştır.

Anıtların bozulmasında karmaşık ilişkili iç etkenler söz konusudur. Yapının yeri ve konumu, zemin özellikleri, zaman içinde değişen çevresel koşullarda ilk tasarımın olumsuz etkileneceği durumlar, sonraki müdahalelerin ve değişen çevre koşullarının bina bünyesinde oluşturduğu hassasiyet ve yıpranma yapının bozulmasına sebep olan iç etkenler olarak belirlenmektedir.

Nem etkisi dış etkendir.

Nem oranının alçalıp yükselmesi, özellikle iç mekânlardaki yapı elemanları ve bezemelerde ahşap, renkli ve boyalı dokuma, kâğıt ve deri gibi organik malzeme üzerinde olumsuz etki yapar. Yüksek nem metallerde de korozyona neden olur.

Zemin dayanımının
düşük olması, homojen olmaması ya da zaman içinde yakın çevredeki zemin
yapısının değişimi gibi nedenler, üst yapıda farklı oturma nedeniyle çatlaklar ve
ayrılmalara sebep olabilir. Zeminin homojen olmaması ilk yapımdaki durumdan
kaynaklanabileceği gibi sonradan oluşan nedenlerle (maden ocakları üzerindeki
alanlar, yükselen-alçalan yeraltı suları nedeniyle eriyen kireç taşlarının oluşturduğu
zemin boşlukları, çevrede açılan daha derin temel çukurları nedeniyle zemin
suyunun yer değiştirmesi gibi) zeminde kısmi boşluklar ve çökmeler oluşturarak
üst yapıyı olumsuz etkilemekte ve zaman içinde sorun yaratabilmektedir. Yapının,
zeminde başka bir yapının duvarları üzerine inşa edilmiş olması üst yapının homojen
davranışını zaman içinde bozabilir.

Vandalizm, korunması gerekli kültür varlıklarının kasıtlı olarak tahrip edilmesidir.
Tarihsel süreç içinde kültürel sınırlar coğrafi sınırlarla örtüşmemektedir.
Özellikle, sınırları değişen ya da parçalanan uygarlıklara ait olan anıtlar yeni yönetimlerce
kasıtlı olarak yok edilmeye ya da değiştirilmeye çalışılmaktadır. Oysa,
anıtlar evrensel değerlerdir ve devletler sınırları içinde bulunan anıtları korumakla
yükümlüdür. Ulusal yasalar, uluslararası denetim, yaptırım, tüzükler ve tavsiye
kararlarına karşın ne yazık ki, insanların günümüzde anıtlara verdiği zarar önemli
bir bozulma etkenidir.

Duvarda çatlak oluşu iç etkenlere bağlıdır, zemin özellikleri konusunda detaylı anlatılmıştır.