REKREASYON YÖNETİMİ

Sanayi Devrimi sonrası çalışma koşullarında, sürelerinde meydana gelen dönüşümler, uzun vadede bireylerin yaşantıları üzerinde birtakım değişimlere yol açmıştır. Özellikle 21. yüzyıl içerisinde örgütlerde çalışan bireylerin istek ve gereksinimlerinin, performans ve verimlilik üzerindeki etkilerinin incelenmesi ile birlikte boş zaman ve rekreasyon kavramlarının da daha çok tartışılmaya başlandığı görülmektedir.

Liderlik ve yöneticilik ile ilgili karşılaştırmalarda, liderliğin yöneticilik olmadığı ifade edilmektedir. İyi bir yönetici iyi bir liderdir, fakat iyi bir lider muhakkak başarılı bir yönetici olacak diye bir kural yoktur. Liderler, kişiliklerinde üstün kişiler arası iletişim, yönlendirme, fikir verme ve temsil becerilerini barındırırken, yöneticiler genellikle idari, teknik ve sözel becerilere sahiptir. Ayrıca liderler, yeni fikirler ortaya atmak ve diğer çalışanları bu fikirleri gerçekleştirmeye ikna etmek için yeterli kişisel güce sahip olduklarından dolayı örgütteki değişimlerin de öncüleridir. Etkin liderler, kendi güçlerinin türüne ve kaynaklarının bilincine varmış, karşılaştıkları durumlara, takipçilerine ve yer aldıkları grup içerisindeki konumlarına uygun liderlik tarzlarını kullanmayı öğrenmiş kişilerdir.

Özellikler teorisi, liderlik araştırmalarındaki ilk çalışmalardan biridir. Bu teori, iyi lider olarak doğulduğu ve sonradan olunamayacağı temelleri üzerine dayandırılmıştır. Lider sıfatına sahip olan bireylerin nitelikleri, onları örgüt içersindeki diğer bireylerden ayırmaktadır. Yapılan ilk araştırmalarda bu özellikler psikolojik testler ile tanımlanmaya çalışılmış olmakla birlikte liderlerin nasıl etkili olduğu konusuna çok az özen gösterilmiştir. Bu özellikler, araştırmacılar tarafından genellikle üç kategoriye ayrılmıştır. Bunlar; bireylerin fiziksel özellikleri (uzunluk, fiziksel görünüş, yaş vb.), zeka, konuşma becerisi, kavrama yeteneği gibi entelektüel nitelikler ve duygusallık, baskın olma ve duyarlılık gibi kişilik özellikleridir. Bu teori “büyük adam” (great-man) kuramı olarak da bilinir. 1900-1950 yılları arasında popüler olmuştur. Teoriye göre etkin liderler aynı ortak özellikleri paylaşırlar. Bu teoriye göre bir liderin başarılı olabilmesi, çalışanların ve ortamın özelliklerine göre değil, liderin (ya da koçun) sahip olduğu kişilik özelliklerine bağlıdır.

Terapatik Rekreasyon: Engellilerin rekreasyon etkinliklerine katılımının sağlanması ve bireylerin kendilerini iyi hissetmeleri amacıyla hizmet veren bazı profesyonel meslek grupları bulunmaktadır. Terapatik rekreasyon, bireylerin kendi boş zaman hayat tarzlarını yaratmaları ve ifade etmeleri için bireylere sağlanan rekreasyon hizmetleridir. Terapatik rekreasyon alanı içerisinde görev yapan liderler, rehabilitasyon merkezleri, kronik hastalıklar merkezleri, çocuk hastaneleri, zihinsel engelliler için okullar, özel kamplar gibi tesislerde çalışan rekreasyon terapisi uzmanlarıdır.

Macera Terapisi, temel gelişim desteğinden yoksun gençlerin ihtiyaçlarına hitap etmede yararlı olabilir. Bu etkinlikler fiziksel, duyuşsal ve bilişsel açıdan engelli nüfusu tanımlama ve etkileşimde bulunma fırsatları sunmaktadır.

Teknik beceriler, gerçek macera etkinliklerindeki ya da açık alan liderliğindeki yetkinliklerdir. Belirli bir düzeyde ya da standartta tırmanma veya belirli bir seviyedeki akarsuda kürek çekme bunun iki örneğidir.

Karar verme becerileri, liderlere, mümkün olanların içinden en uygun seçeneği seçmesi için fırsatlar sunar. Açık alan liderleri, en iyi seçimi bulma yeteneğinin yanısıra, çoklu seçenekleri keşfetme ve değerlendirme becerisine ihtiyaç duyarlar. Bir araya toplanma, görüntüleme, organize etme, öncelik verme ve seçme, karar verme sürecinde yer alan bazı kullanışlı yöntemlerdendir.

Eyalet, İlçe ve Federal Yönetimler: Eyalet, ilçe ve federal yönetimler içerisindeki çok sayıda örgütün rekreasyon hizmetlerinin verilmesinde görev aldığı görülmektedir. ABD’de federal yönetimler çok geniş bir yelpazede rekreasyon hizmeti sağlamakla birlikte federal ve eyalet birimleri içerisinde yer alan liderlik pozisyonları; korucular, doğacılar, outdoor eğitim uzmanları, park müfettişleri, planlayıcılar, müze direktörleri, turizm direktörleri ve akademisyenler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Eyalet, ilçe ve federal yönetimler içerisindeki çok sayıda örgütün rekreasyon hizmetlerinin verilmesinde görev aldığı görülmektedir. ABD’de federal yönetimler çok geniş bir yelpazede rekreasyon hizmeti sağlamakla birlikte federal ve eyalet birimleri içerisinde yer alan liderlik pozisyonları; korucular, doğacılar, outdoor eğitim uzmanları, park müfettişleri, planlayıcılar, müze direktörleri, turizm direktörleri ve akademisyenler olarak karşımıza çıkmaktadır

Yerel yönetim birimleri içerisinde rekreasyon liderliği rolünü üstlenen bireyler, danışman, merkez direktörü, spor ve fitnes uzmanı, kültürel sanat programı koordinatörü, gençlik uzmanı, planlayıcı ve araştırmacı, halkla ilişkiler memuru, özel program koordinatörü gibi isimler adı altında görev yapmaktadırlar.

1980’lerde ortaya çıkan ve “Çağdaş Liderlik Yaklaşımları” olarak adlandırılan dönemde ise; “Karizmatik” (Conger ve Kanungo, House), “Dönüşümsel” (Bass ve Avolio) ve klasik ilişkiler yerine liderin bir patrondan çok bir eğitici, bir antrenör gibi davrandığı “Antrenör (Coaching)” liderler ile ilgili araştırmalar yapıldığı görülmektedir.

Özellikler teorisi, liderlik araştırmalarındaki ilk çalışmalardan biridir. Bu teori, iyi lider olarak doğulduğu ve sonradan olunamayacağı temelleri üzerine dayandırılmıştır. Lider sıfatına sahip olan bireylerin nitelikleri, onları örgüt içerisindeki diğer bireylerden ayırmaktadır. Bunlar; bireylerin fiziksel özellikleri (uzunluk, fiziksel görünüş, yaş vb.), zeka, konuşma becerisi, kavrama yeteneği gibi entelektüel nitelikler ve duygusallık, baskın olma ve duyarlılık gibi kişilik özellikleridir. Bu teori “büyük adam” (great-man) kuramı olarak da bilinir.

Kolaylaştırma becerileri, üretici grup dinamiğini geliştirme, kişilerarası etkili iletişimi geliştirirken katılımcılara görevlerini tamamlama fırsatı sağlama yetkinlikleridir. Örneğin, açık alan macera liderleri genelde çatışmaları çözümlemeye, etkili iletişime ve kişisel güven ve grup işbirliğini geliştirmeye ihtiyaç duyarlar. Buna ek olarak optimal öğrenmede gerekecek koşulları oluşturmak için macera deneyimlerinden yansıyan bilgileri nasıl değerlendireceğini ve yöneteceğini bilmeye ihtiyaç duyarlar.

Organizasyonel beceriler, liderin plan, hazırlık ve uygulama yapması ve belirli bir müşteri grubunun özel ihtiyaçları için deneyimleri değerlendirmesine izin veren yetkinliklerdir. Örneğin, açık alan macera liderleri başarılı deneyimlerin olasılığını artırmak için riskleri yönetme, ulaşımı ayarlama, grubun yiyecek ve konaklama ihtiyaçlarını koordine etme, aktiviteleri programlama ve rotaları seçme gibi yeterliliklere de ihtiyaç duyarlar.

Açık alan kullanımındaki bu büyüme katılımcı yaralanmalarını ve çevresel hasarları da beraberinde getirmektedir. Doğal risklere karşı dikkatsiz davranma, genellikle istekli katılımcıların kötü bir şekilde kendilerini yaralamalarına sebep olmaktadır. Buna ek olarak birçok katılımcı açık alanları tutkuyla sevmeye, eğlence ararken güzelliklerin yok oluşunu görmezden gelmeye başlamışlardır. Bazı insanlar açık alanlara, insanların doğaya karşı gerçekleştirdiği kazanma şansının olmadığı bir rekabeti içeren hayatta kalma mücadelesi olarak yaklaşmaktadırlar. İnsanlar, doğayı yenme girişimleri sırasında, arkalarında zafer yaraları bırakmaktadırlar. Bu yaralar; türlerin yok oluşu, ezilmiş bitkiler, toprak erozyonu ve çöpler olarak örneklendirilebilir. Bu tür zararlar hem bireyler, hem de doğa için pek çok riski beraberinde getirdiğinden, açık alan liderlerinin önemi de hızla artmaktadır.

Teknik beceriler: Gerçek macera etkinliklerindeki ya da açık alan liderliğindeki yetkinliklerdir. Belirli bir düzeyde ya da standartta tırmanma veya belirli bir seviyedeki akarsuda kürek çekme bunun iki örneğidir.
Güvenlik becerileri: Yön bulmayı, hayatta kalmayı, havayı yorumlamayı, vücut sıcaklığını düzenlemeyi, ilk yardımı, arama ve kurtarmayı ve su güvenliğini içermektedir.
Organizasyonel beceriler: Liderin plan, hazırlık ve uygulama yapması ve belirli bir müşteri grubunun özel ihtiyaçları için deneyimleri değerlendirmesine izin veren yetkinliklerdir. Örneğin, açık alan macera liderleri başarılı deneyimlerin olasılığını artırmak için riskleri yönetme, ulaşımı ayarlama, grubun yiyecek ve konaklama ihtiyaçlarını koordine etme, aktiviteleri programlama ve rotaları seçme gibi yeterliliklere de ihtiyaç duyarlar.
Etkili iletişim: İki ya da daha fazla insanın davranış değişimi ile sonuçlanan bilgi değişimidir. Bilginin (fikirler, hareketler ya da duygular biçimindeki) mesajı işitsel, görsel ya da dokunsal kanala dönüştürmesidir. Açık alan liderlerinin bu tür mesajları oluşturabilmeye, kodlayabilmeye, bağlantı kurmaya, göndermeye, iletmeye, almaya, deşifre etmeye ve yorumlamaya ihtiyacı vardır. Liderlerin, alınan mesajla gönderilen mesajın gerçekte aynı mesaj olduğunu doğrulayabilmesi için açımlama, netleştirme ve dönüt kullanmaya ihtiyaçları vardır.
Problem çözme becerileri: Yaratıcı veya analitik olabilirken, ikisinin kombinasyonu şeklinde de olabilir. Açık alan liderleri problemlerin farkına varmak, zorlukları tanımlamak, sonuçları görmek, bazı olası çözümleri belirlemek, akla en yatkın olanı seçmek, eyleme koymak ve etkinliğini değerlendirmek için analitik süreci takip etmeye ihtiyaç duyarlar. Liderler, beyin fırtınası, özellikleri listeleme, güçlendirilmiş ilişkiler ve ertelenmiş önyargılar gibi yaratıcı tekniklerin kullanımına da ihtiyaç duymaktadırlar.

Açık Hava (Outdoor) Öğrenme Merkezleri: Açık alan öğrenme merkezleri ve çevresel öğrenme merkezleri açık alan uzmanlarını tercüman, eğitimci ve rehber olarak kullanmaktadırlar. Açık alan merkezleri kayak ve mağaracılık gibi aktivelerde yetenek geliştirme fırsatı sunmakta ve organize olmuş gruplara kamp deneyimi yaşatmaktadır. Kuzey Carolina’da yer alan Nantahala Açık alan Merkezi su temelli aktivitelerde uzmanlaşmıştır. Çevresel öğrenme merkezleri bireysel öğrenme ve rehber eşliğinde ilgili çevresel fenomenlerini deneyimleme ve değerlendirme imkanı sunmaktadır. Örnek verecek olursak; gece yürüyüşleri, yıldızlar hakkında bilgi sahibi olma, bitkiler ve hayvanların davranışlarının etkilerini öğrenme, bütün yaş gruplarında yer alan insanlar için ilginç olabilmektedir. Çevresel öğrenme merkezleri sıklıkla okul gruplarıyla çalışmaktadır. Bu tarz merkezler, genellikle kamusal ve milli rekreasyon alanlarında yer almaktadır.

Park Hizmetleri: Açık alan liderlerinin birçok alanda görev yaptıkları ifade edilmektedir. Park hizmetlerinde açık alan liderleri korucu, tercüman ve danışman olarak çalışmaktadırlar. Ulusal, bölgesel ve belediyeye ait parklar açık alan liderlerine uygulama alanı sunmaktadırlar. Kamu arazileri ve tesislerin yönetiminden sorumlu ulusal, bölgesel ve belediyeye ait park çalışanları açık alan eğitimi ve açık alan rekreasyonu için kaynak sağlamaktadırlar. Park çalışanları kültürel ve doğal kaynakları korumak ve bu kaynakların önemini kamuoyuna duyuran yorumlayıcı programların geliştirilmesinden sorumludurlar.

Okullar: Amerika’daki devlet ve özel okulları açık alan liderlik uygulamasında önemli alanlardan biridir. ABD’de kurulan Expeditionary Learning Outward Bound (ELOB) tasarımı buna bir örnek teşkil etmektedir. Bu okulun tasarımı Birleşik Devletler eğitim sistemi içerisine açık alan eğitimini de sağlayarak yenilikçi bir yapıya sahip olmuştur. Müfredatın çoğunluğu geleneksel okul uygulamaları içerisinde iken, diğer müfredat elemanları sınıftan uzakta açık alanlara dayanan aktivitelerden oluşmaktadır

Macera Terapisi: Temel gelişim desteğinden yoksun gençlerin ihtiyaçlarına hitap etmede yararlı olabilir. Bu etkinlikler fiziksel, duyuşsal ve bilişsel açıdan engelli nüfusu tanımlama ve etkileşimde bulunma fırsatları sunmaktadır. Macera terapisi; psikolojik rehberliği, macera aktiviteleriyle birleştirmektedir. Tedavi bazen su altındaki sessizlikten yararlanarak gerçekleştirilmektedir. Macera aktiviteleri önemli sonuçların elde edildiği bir araçtır. Risk altındaki gençlik programları, macera terapileriyle başarıya ulaşmaktadır. Meydan okuma kursları, psikiyatrik hastaların kendilerini başarılı hissetmeleri, sosyal davranışlar sergilemeleri ve uygun kararlar verebilmelerini sağlamak için kullanılmaktadır. Birçok alkol ve uyuşturucu rehabilitasyon programı yine macera terapilerini bir araç olarak kullanmaktadır. Macera terapisi neredeyse her hasta grubunda kullanılmakla birlikte teknik yeteneklere ek olarak psikolojik ve rehberlikte özelleşmiş çalışmalar gerektirmektedir.