REKREASYON YÖNETİMİ

MS 400 ile MS 1000 yılları arası Hristiyanlığın ciddi bir yayılma süreci yaşadığı “Karanlık Çağ” olarak da bilinen Orta Çağ’da, boş zaman ile rekreasyonun geri planda bırakıldığı görülmektedir. Bu dönemde Katolik Kilisesi’nin söylemlerinde çalışma ve dini aktivitelerin yaşam amacı olduğunu ve insanın bu yolla kendini ahiret yaşantısına hazırladığı düşüncesi hâkimdi. Ayrıca boş zaman aktiviteleri dini eylemler ve çalışma yaşamıyla ilgili değilse, israf edilen zaman olduğu vurgulanmakta ve bunları yapan kişiler günahkâr olarak nitelenmekteydi.

18. yüzyıldaki Sanayi Devrimi de boş zaman anlayışı için bir kırılma noktasıdır. Kent nüfusu, kötü barınma koşulları, fakirlik, suç oranındaki ve çalışma saatlerindeki artış, boş zamanın aleyhine olan gelişmelerdir. Bu dönemde, çalışma zamanıyla boş zaman çok net çizgilerle birbirinden ayrılmıştır. Boş zaman, çalışma ve onun yoruculuğundan arta kalan çok küçük bir zaman dilimi hâline dönüşmüştür. İnsanların zamanlarını mesai saati ücreti karşılığında işverene sattığı ve çalışma saati sonrası dinlenme, hafta sonu tatili ya da yıllık izin gibi boş zaman olanaklarını yine çalışarak hak ettiği bir anlayışın yer edindiği bir dönemdir. Ancak 19. yüzyılda endüstrileşme ile reform hareketlerinin birleşmesi sonucunda, boş zamanların çalışma performanslarını arttırdığı düşüncesi hâkim olmuştur. 1900’lerin başında boş zaman, mal ve hizmetlerin satılabileceği önemli bir zaman dilimi olarak görülmeye başlamıştır. İnsanların spor dalları, eğlence parkları, turlar, oteller gibi birçok ürüne yönelik harcama yapması ve çalışma sektörüne de yarar sağlamasıyla, ticari olarak hoşa gider bir hâl almasını sağlamış ve boş zamana ayrı bir değer yüklemiştir. Bu dönem kapitalist sistemin boş zamanı para kazanmak için kullandığı ve insanların da boş zaman için para harcadığı bir dönemdir.

Zamana dayalı yaklaşıma göre boş zaman, insanın işinden; toplantı, seyahat, eğitim gibi işle alakalı uğraşlarından; yaşaması için gerekli olan uyku ve beslenme gibi fizyolojik ihtiyaçlarından; temizlik, makyaj yapma, duş alma gibi kişisel bakıma yönelik iş dışı aktivitelerden; çimlerin biçilmesi, aile bireyleri ile ilgilenme gibi kişisel sorumluluklardan arta kalan zaman dilimi olarak ifade edilebilir.

Aktivite temelli yaklaşım, bir aktiviteye dahil olunmadığı takdirde, iş, fizyolojik ihtiyaç, sorumluluk ve zorunluluk dışında kalan zaman diliminin boş zaman olarak nitelenemeyeceğini savunmaktadır. Aslında boş zamanın bu anlamda kullanımı rekreasyon kavramının anlamıyla örtüşmekte ve aynı anlamda kullanıldığı görülmektedir. 

Bu yaklaşımı zamana dayalı yaklaşımdan ayıran en temel özellik, boş zamanı belirli yaşam aktivitelerinin dışında kalan ve sahip olunan sayılarla ifade edilebilen nicel bir kavram olarak değil; özgür iradeyle aktiviteye katılım sonucunda anlam kazanan bir kavram olarak ele almasıdır. Yani bu yaklaşıma göre boş zamanda yapılan bir aktivite yoksa, sahip olunan bir boş zamandan da bahsedilemez.

Tarihsel açıdan bakıldığında rekreasyon kavramı sıklıkla bir aydınlanma süreci ve iş sonrası tükenen enerjinin tekrar toparlanmasını ve tekrar işe dönüşü sağlayan, gönüllü olarak seçilen, rahatlatıcı, dinlendirici ve hafif aktiviteler olarak ele alınmaktadır.  Ancak bu bakış açısının özellikle bazı nedenlerden dolayı günümüz rekreasyon tanımlamasında geçerliliğini yitirdiği söylenebilir. Günümüz modern toplumunda ağır fiziksel yük gerektiren işlerin eskiye göre azalmasından ve zihnen insanların daha çok yoruluyor olmalarından dolayı hafif ve dinlendirici aktivitelerin yerine daha yoğun ve fiziksel çaba gerektiren aktivitelerin tercih edildiği söylenebilir. Hatta bireyler zihnen rahatlamak için katıldıkları aktivitelerde, çalıştıkları işlere göre daha fazla yorulmayı göze alabilmektedir. Bu nedenle rekreasyon kelimesinin yukarıdaki tanımda yer alan “dinlendirici ve hafif aktiviteler” sınırlamasından uzaklaştığı söylenebilir. İkinci neden ise, yukarıdaki tanımda çalışma hayatının verimliliği yani işe geri dönüşü kolaylaştırmayla özdeşleştirilmiş rekreasyon kavramının, herhangi bir sebepten dolayı çalışamayan bireyleri, çocukları veya emeklileri kapsamıyor ve dışarıda bırakıyor olmasıdır.

Futbol oynamak rekreasyonel sporlar arasında sayılan bir spor branşıdır. Ancak futbol profesyonel olarak para kazanma amaçlı yapıldığında rekreasyonun dışında bir iş/meslek alanına dönüşmektedir. Ünlü futbolcu Arda Turan’ın arkadaşlarıyla hafta sonu bir araya gelerek halı sahada maç yapması rekreasyonel bir aktivite olarak sayılabilirken, kadrosunda bulunduğu takımla hafta sonu lig maçına çıkması iş ve çalışma ile ilgilidir. Dolayısıyla, tamamen içsel güdüleyiciler (zevk alma, mutluluk, stres atma gibi) ile dâhil olunan hafta sonu halı saha maçı rekreasyonel bir aktiviteyken; dışsal güdüleyiciler (para kazanmak gibi) ile futbol oynamak iş ve meslek kapsamında değerlendirilmelidir.

Kişisel Yararlar
1. Psikolojik yararlar
Psikolojik yararlar, üç farklı başlık altında ele alınmaktadır;
a. Zihinsel sağlık; iyi olma hissi, stres yönetimi, depresyondan uzak durma becerisi, öfke kontrolü, umutsuzluktan uzak olma ve olumlu duygulara sahip olmayı kapsamaktadır.
b. Kişisel gelişim ve insan gelişimi; özgüven duygusu, bilişsel gelişim, akademik performans, kontrol hissi, özerklik ve karar verme duygusu, liderlik, problem çözme becerisi, farkındalık gibi alanlarda gelişimi ifade etmektedir.
c. Kişisel değer ve tatmin; Özgürlük duygusu gelişimi, başarma hissi, rekabet, empati kurma, rakibe saygı gösterme, değer yargısı, tevazu, hoşgörü, yaratıcı düşünme, doğanın değerini anlama, yaşamın değerini anlama gibi alanları kapsamaktadır.

Aktif rekreasyon aktiviteleri: İnsanların katılımcı olarak daha etkin rol aldıkları boş zaman aktiviteleri, aktif rekreasyon aktiviteleri sınıflaması altında değerlendirilmektedir. Aktif katılım, daha çok devinişsel alan (psiko-motor alan) davranışlarının sergilenerek zihin, iskelet ve kas koordinasyonunu gerektiren, beden gücünün ve becerilerin baskın olduğu aktivite katılımını içermektedir. Örneğin;
• Yüzmek
• Futbol oynamak
• Resim yapmak
• Bir tiyatro oyununda oynamak
• Keman çalmak vb.
Pasif rekreasyon aktiviteleri: Genellikle katılımcıların izleyici (seyirci) ya da daha az etkin olarak katıldıkları aktiviteleri içermektedir. Bu sınıflama altında yer alan aktiviteler genellikle bilişsel ve duyuşsal alan davranışlarını içinde barındıran aktivitelerdir. Örneğin;
• Maç izlemek
• Tiyatro oyunu seyretmek
• Kitap okumak
• Bilgisayar oyunu oynamak
• Televizyon izlemek vb.

Açık alan (outdoor) rekreasyon aktiviteleri: Orman, deniz, göl, spor sahaları, park, dağ, oyun alanları gibi alanlarda gerçekleştirilen aktiviteler, açık alan rekreasyon aktiviteleri olarak nitelendirilir. Açık alan rekreasyon aktiviteleri kendi içinde de doğal alanlarda (kaynaklarda) ve yapay alanlarda yapılan açık alan rekreasyon aktiviteleri şeklinde bir sınıflama içermektedir. Doğal alanlarda yapılan açık alan rekreasyon aktiviteleri doğanın içerdiği ya da oluşturduğu akarsuları, gölleri, denizleri, dağları, ormanları kullanarak yapılan rafting, sörf, dağcılık, kampçılık, kayak, dağ bisikleti, balık tutma gibi aktiviteleri içermektedir. Yapay alanlarda yapılan açık alan aktiviteleri ise parklar, havuzlar, spor alanları, spor sahaları, oyun alanları gibi sonradan inşa edilmiş ya da oluşturulmuş açık alanları kullanarak basketbol oynamak, yüzmek, müzik konserine katılmak, piknik yapmak gibi aktiviteler örnek olarak verilebilir.

Rekreasyonel gönüllülük aktiviteleri: Bu kategori içerisinde sosyal sorumluluk barındıran yegane rekreasyon kategorisidir. Boş zamanlarını diğer insanlara yardım ederek değerlendirme bu kategorinin ana düşüncesini oluşturmaktadır. Bu yardım; dezavantajlı gruplar olarak engelliler, yaşlılar, sokak çocukları, mülteciler, hastalar gibi kişi ya da kişilere yapılabilir. Dezavantajlı grupların boş zamanlarını daha verimli ve doğru geçirmeleri ya da onların yaşamla ilgili ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla gerçekleştirilmektedir. İş çıkışı yaşlı bakım evine giderek okuma yetileri zayıflamış olan yaşlı bireylere kitap okuyan bir memur, hafta sonları sokak çocuklarına ücretsiz gitar kursu veren bir müzisyen, ayda bir hastanedeki çocuk hastaları ziyaret ederek onlara hediye götüren aile bireyleri, boş zamanlarında arkadaşları ile savaş mağduru mülteciler için yardım toplayan üniversite öğrencileri bu kategori için örnek oluşturabilir.

MÖ 500’lerde Antik Yunan felsefesinin boş zaman üzerine yüklediği anlam boş zaman kavramının tarihsel gelişiminde çok önemli bir yere sahiptir. Antik Yunan felsefecilerinden özellikle Sokrates, Platon ve Aristo’nun bakış açıları bu dönemin boş zaman anlayışını büyük ölçüde şekillendirmiştir. “Altın Çağ” olarak da adlandırılan bu dönem, boş zamanın kişisel ve sosyal gelişim için bir fırsat hatta bir yöntem olduğunu savunmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Boş zamanın yaygın kullanılan anlamlarından bir diğeri de, “çalışma, fizyolojik ihtiyaçlar ve sorumluluklardan arta kalan süre içerisinde yapılan aktiviteler” olarak karşımıza çıkmaktadır. Aslında bu bakış açısı boş zamanı bir zaman diliminde yapılan aktivite olarak kabul etmektedir. Diğer bir deyişle, boş zamanda bir aktivite yapıyor olmak temel belirleyici bir rol oynamaktadır; yani bu zaman dilimi ancak bir aktiviteye katılımla tam olarak boş zaman anlamına kavuşmaktadır. Aktivite temelli yaklaşım, bir aktiviteye dâhil olunmadığı takdirde, iş, fizyolojik ihtiyaç, sorumluluk ve zorunluluk dışında kalan zaman diliminin boş zaman olarak nitelenemeyeceğini savunmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Rekreasyon, çok basit bir tanımla, insanın boş zamanlarında gerçekleştirdiği aktiviteler ve deneyimlerdir. Daha genel bir tanımla rekreasyon, bireylerin boş zamanlarında özgürce seçim yaparak, gönüllü katılımla, bireysel ya da grup olarak gerçekleştirdikleri eğlendirici ve mutluluk veren aktivite ya da aktiviteler bütünüdür. Doğru cevap C'dir.

Birey ve Toplum için Bir Değer Olarak Rekreasyon: Rekreasyon bu bakış açısına göre, bireyin boş zamanlarında, yaşadığı toplumun yüksek ahlaki standartlarıyla ve sosyal değerleriyle örtüşen, kendisi ve yaşadığı toplum için iyi sayılan şeyler yapmasıdır. Miller ve Robinson (1963), rekreasyonu “boş zamanlarda özenli bir bakış açısıyla aktivite seçimi yapma süreci” olarak ifade etmiştir. Rekreasyon her zaman “oynamak” eylemini içinde barındırmayıp, boş zamanın doğru kullanımı ve boş zaman tatminini içinde barındırması gereken bir kavramdır. Bu bakış açısına göre rekreasyon, insan gelişiminde kritik rol oynayan ve kişilik oluşumuna katkı sağlayan bir olgudur. Doğru cevap A'dır.

Tarihsel açıdan bakıldığında rekreasyon kavramı sıklıkla bir aydınlanma süreci ve iş sonrası tükenen enerjinin tekrar toparlanmasını ve tekrar işe dönüşü sağlayan, gönüllü olarak seçilen, rahatlatıcı, dinlendirici ve hafif aktiviteler olarak ele alınmaktadır. Ancak bu bakış açısının özellikle bazı nedenlerden dolayı günümüz rekreasyon tanımlamasında geçerliliğini yitirdiği söylenebilir. Günümüz modern toplumunda ağır fiziksel yük gerektiren işlerin eskiye göre azalmasından ve zihnen insanların daha çok yoruluyor olmalarından dolayı hafif ve dinlendirici aktivitelerin yerine daha yoğun ve fiziksel çaba gerektiren aktivitelerin tercih edildiği söylenebilir. Hat- ta bireyler zihnen rahatlamak için katıldıkları aktivitelerde, çalıştıkları işlere göre daha fazla yorulmayı göze alabilmektedir. Bu nedenle rekreasyon kelimesinin yukarıdaki tanımda yer alan “dinlendirici ve hafif aktiviteler” sınırlamasından uzaklaştığı söylenebilir. Doğru cevap C'dir.

Psikolojik yararlar, üç farklı başlık altında ele alınmaktadır;

Zihinsel sağlık; iyi olma hissi, stres yönetimi, depresyondan uzak durma becerisi, öfke kontrolü, umutsuzluktan uzak olma ve olumlu duygulara sahip olmayı kapsamaktadır.

Kişisel gelişim ve insan gelişimi; özgüven duygusu, bilişsel gelişim, akademik performans, kontrol hissi, özerklik ve karar verme duygusu, liderlik, problem çözme becerisi, farkındalık gibi alanlarda gelişimi ifade etmektedir.

Kişisel değer ve tatmin; Özgürlük duygusu gelişimi, başarma hissi, rekabet, empati kurma, rakibe saygı gösterme, değer yargısı, tevazu, hoşgörü, yaratıcı düşünme, doğanın değerini anlama, yaşamın değerini anlama gibi alanları kapsamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Aktif katılım, daha çok devinişsel alan (psiko-motor alan) davranışla- rının sergilenerek zihin, iskelet ve kas koordinasyonunu gerektiren, beden gücünün ve becerilerin baskın olduğu aktivite katılımını içermektedir. Örneğin; yüzmek, futbol oynamak, resim yapmak, bir tiyatro oyununda oynamak, keman çalmak vb. Pasif rekreasyon aktiviteleri: Genellikle katılımcıların izleyici (seyirci) ya da daha az etkin olarak katıldıkları aktiviteleri içermektedir. Bu sınıflama altında yer alan aktiviteler genellikle bilişsel ve duyuşsal alan davranışlarını içinde barındıran aktivitelerdir. Örneğin; maç izlemek, tiyatro oyunu seyretmek, kitap okumak, bilgisayar oyunu oynamak, televizyon izlemek vb. Doğru cevap D'dir.

İçeriğe göre rekreasyon aktiviteleri açık ya da kapalı alanlarda, aktif ya da pasif katılım şeklinde gerçekleştirilebilir. Bu sınıflama altında; sanatsal ve kültürel rekreasyon aktiviteleri, rekreasyonel spor aktiviteleri, sosyal rekreasyon aktiviteleri, eğitsel rekreasyon aktiviteleri, rekreasyonel gönüllülük aktiviteleri, rekreasyonel sağlık ve zindelik aktiviteleri yer almaktadır. Doğru cevap D'dir.

Sosyal rekreasyon aktivitelerinin en belirgin özelliği aktivitenin kendinden çok, aktiviteye katılım nedenine odaklanılmasıdır. Birçok rekreasyon aktivitesinin doğasında mücadele olmasına rağmen, sosyal rekreasyon aktiviteleri sosyalleşme ve sosyal etkileşimi ön planda tutar. Konferanslar, kulüpler, çalışma grupları, tanışma partileri, mezuniyet törenleri, doğum günü partileri, aile buluşmaları, piknikler gibi aktiviteler sosyal rekreasyon aktiviteleri için örnek olarak verilebilir. Doğru cevap E'dir.

Doğal alanlarda yapılan açık alan rekreasyon aktiviteleri doğanın içerdiği ya da oluşturduğu akarsuları, gölleri, denizleri, dağları, ormanları kullanarak yapılan rafting, sörf, dağcılık, kampçılık, kayak, dağ bisikleti, balık tutma gibi aktiviteleri içermektedir. Doğru cevap C'dir.