REKREASYON YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 11

Rekreasyonda program geliştirme, en genel anlamıyla;rekreasyon programlarının tasarlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve değerlendirme sonucu elde edilen veriler doğrultusunda yeniden düzenlenmesi sürecidir (Busser, 1993). Kraus (1997: 21), rekreasyonda program geliştirmeyi, belirli amaçlara dönük planlanmış, birey ve grupların beklentileri ve ihtiyaçlarıyla buluşmalarını sağlayan düzenli aktiviteler olarak tanımlamaktadır. Program terimi bisiklete binmek, futbol oynamak
ya da bir sınıf formatında her hafta tekrarlanan tek bir aktivite için kullanılabilirken, bir
kuruluş tarafından düzenlenen güzel sanatlar uygulamaları kursu şeklindeki aktiviteler
bütünü için de kullanılabilir. Seramik atölyesi çalışması ya da uçurtma şenliği gibi tek bir
etkinlik için kullanılabildiği gibi, bir kurum ya da kuruluş tarafından uzun dönem aktivite
çeşitliliği ile sunulan, bir yıla yayılan bir uygulama için de rekreasyonda program kavramı
kullanılabilir. Salt bir rekreasyonel aktiviteden, rekreasyon programını ayıran en temel
özellik, gelişigüzel olmayan, belirli beklenti ve ihtiyaçları karşılamaya yönelik amaçları
gerçekleştirmeyi esas alan bir içeriğin bilinçli olarak uygulanmasıdır. Burada kastedilmek
istenen, sizin bir rekreasyon aktivitesine ya da programına planlı katılmanız değildir. Siz
bir rekreasyon programına gelişigüzel ve plansız bir şekilde katılabilirsiniz (Örneğin, bir
şehri gezerken karşınıza çıkan temalı parka aniden yönelebilirsiniz.) fakat programı tasarlayanlar sizin katılımınız sonucunda elde edeceklerinizi planlamışlarsa (örneğin, içeride heyecan arayanlar, dinlenmek isteyenler, koşmak isteyenler için farklı aktivite seçeneklerinin olması…) program geliştirme kavramının varlığından söz edilmeye başlanabilir.

Klasik dönem; 1880 ile 1940 yılları arasını kapsamaktadır. 1800’lerin ortalarında
çocukların yaşamında oyun kavramının öneminin hem eğitimciler hem de aileler tarafından öne çıkarılmasıyla, oyun alanlarının rekreasyon programlarının merkezinde yer aldığı söylenebilir. Bu dönemin en temel özelliği hareket etmenin doğallığını kullanarak çocuklara kendilerini keşfetme ve mutlu olma fırsatı sağlamaktır (Edginton, 2004: 33). Bunu sağlamak için topluma sunulan programların park ve oyun alanları odaklı olduğu bilinmektedir (Kraus, 1997: 5). Bu dönemde oyun alanlarına odaklanan boş zaman programcıları, okuldan ev çevresine oyun alanlarını yaymayı hedeflemişlerdir, çünkü çocukların özgürce oyun oynayabilecekleri ortamlar yaratmak ve gelecek sağlıklı nesillerin temellerini oyun alanlarında ve parklarda atmak hedeflenmiştir. Bu dönemde üretilen oyun alanı odaklı boş zaman programlarının birçoğu devlet sistemine bağlı olarak hayata
geçirilmektedir

Neo-klasik dönem; 1940 ile 1954 yıllarını kapsayan yaklaşık 14 yıllık bir zaman dilimini ifade etmektedir. 2. Dünya Savaşı sonrası yaşanan sosyo-ekonomik değişim beraberinde yaşam kalitesi anlayışını ve yaşam tatminine yönelik beklentileri de etkilemiştir
(Edginton, 2004: 34). Hiç şüphesiz bu değişikliğinin altında yatan en temel nedenler, sanayileşmenin beraberinde getirdiği ekonomik alım gücü ve boş zaman miktarındaki artıştır (Kraus, 1997: 5). Bu dönem programlarının temel özelliği, klasik dönemde çocuk odaklı programların her yaş grubundan bireylere hitap eder nitelik kazanmasıdır.

Pragmatizm, bir rekreasyon programının geliştirilirken var olan programlardan bir
farkının olması ya da insanlara diğer programlardan farklı bir yarar sağlaması gerektiği prensibine dayanmaktadır. Rekreasyon programlarında deneyim yoluyla kazanımlar esas alınmalıdır. Özellikle öğrenme temelli programlarda ders ve sınıf formatında yapılacak uygulamalar yerine, deneyim ve yaşantı yoluyla öğrenmelerin gerçekleşmesinin önemi öne çıkmaktadır.

Gönüllülük Sistemi: Bu sistem kâr amacı gütmeyen ve devlet sistemi dışında kalan
kuruluşlarca daha iyi bir toplumsal hayat için boş zaman hizmeti üretmeyi esas almaktadır. Bu sistem uzun yıllardır toplumu daha mutlu kılmak için değer sisteminin bir sonucu olarak binlerce kuruluş, acente, vakıf, dernek, enstitü vb. oluşumlarca boş zaman hizmetleri ve rekreasyon programları sunmayı hedeflemektedir. Bu sistemin kaynakları; üyeler, bağışçılar, yardımseverler tarafından sağlanır ve topluma rekreatif hizmet olarak aktarılır. Bazı organizasyonlar toplumun her kesimine hizmet sunmayı amaçlarken bazıları ise engelliler, çocuklar, bir bölge ya da şehrin insanları, bir inanca mensup olanlar gibi daha özel ve spesifik gruplara hizmet verebilmektedirler. Amerika Birleşik Devletleri’nde bu sistemle üretilen rekreasyon hizmetleri 16 milyar doların üzerindedir.

Geleneksel Yaklaşım Bu yaklaşımda, eski uygulamaları tekrar hayata geçiren bir bakış açısı yatmaktadır. Programcı, geçmişteki bir uygulamayı ya da programın tümünü geliştireceği yeni programda uygular (Kraus, 1997: 29; Edginton ve ark., 2004: 51). Bu yaklaşımın en büyük dezavantajı ihtiyaç ve ilgi alanlarının güncelliğinden uzak kalma riskidir. Bu nedenle bu yaklaşımın en etkili uygulaması: “Geçmişten öğrendiğini değişikliklerle günümüze uyarla.” şeklindeki uygulamadır (Torkildsen, 1992: 298).

Kafeterya Yaklaşımı
Kafeterya yaklaşımı açık büfe yaklaşımı olarak da adlandırılabilir. Toplumu oluşturan
bireylere birçok farklı rekreatif aktiviteyi içeren program yelpazesinden seçim yapma olanağı sunulur (Murphy, 1989: 1). Özellikle birçok bireyin farklı ihtiyaç ve beklentilerini
karşılama açısından çok etkili bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım sayesinde farklı ihtiyacı olan
gruplara (aile, arkadaş grubu, aynı iş yeri çalışanları vb.) farklı seçenekler sunularak program talebi artırılabilir. Ancak bu geniş yelpaze programın maliyetini yükseltebilmektedir (Torkildsen, 1992: 300). Özellikle yerel yönetimlerin sunduğu rekreasyon programları bu yaklaşım için güzel bir örnek olabilir. Ailelerin fertleri farklı istek ve ihtiyaçları doğrultusunda belediyelerin sunduğu rekreasyon olanaklarından faydalanırlar.

Program geliştirme bileşenleri, programın hayata geçmesi için gerekli kurguyu yapmamızı sağlayacak yapı taşlarıdır. Bu başlık altında ele alınacak olan bileşenler yönetsel yani organizasyon ya da kurumun geleceği ile ilgili olan bileşenler (bütçe, personel, maliyet, kaynaklar, pazarlama vb.) değil, doğrudan boş zaman katılımcılarının ihtiyaçları ile ilgili olan bileşenlerdir. Program bileşenleri; hedef, program alanı, program formatı ve değerlendirme olarak sıralanmaktadır.

Hedefler yazılırken kişilerin rekreasyon programına katılımları sonucunda ne tür bilişsel davranışların kazandırılması amaçlandığı düşünülmelidir.
Aşağıda bilişsel alan hedeflerine örnek olabilecek hedef ifadelerine yer verilmiştir;
• Doğa sporlarının insan sağlığına olan yararını söyleyebilme
• Boş zamanlarda başkalarına yardımcı olmanın önemini savunabilme
• Bir yağlı boya tablosunu eleştirebilme
• Çevresinde olan sanatsal aktivitelerin farkında olabilme
• Voleybol sporuna özgü kuralları bilebilme
• Boş zaman aktiviteleri ve sağlıklı yaşam arasında bağ kurabilme.

Aşağıda duyuşsal alan hedeflerine örnek olabilecek hedef ifadelerine yer verilmiştir;
• Doğa yürüyüşü sırasında özgürlük hissi yaşayabilme
• Gönüllü olarak katıldığı etkinlik sonrası engellilere karşı daha duyarlı olabilme
• Mücadele sporu yaparken rakibine saygı gösterebilme
• Mezuniyet partisinde eğlenebilme
• Başkalarına yardım ederek mutlu olabilme
• Tiyatro oyununun sonunu merak edebilme

Serbest (Gelişi Güzel) Katılım
Bu formattaki aktiviteler genellikle boş zaman katılımının çoğunlukla spontane (gelişi
güzel) meydana gelmesi üzerine odaklanan aktivitelerdir (Russell ve Jamieson, 2007: 59; Edginton ve ark., 2004: 281). Gelişigüzel ve anlık kararlarla yapılan park gezmeleri, geçerken görülen müze ziyaretleri, deniz ya da havuzda serbest yüzme, kültürel etkinlikler, tatilde kano ya da su motoru kiralama, okulların sunduğu açık spor tesislerinde arkadaşlarla buluşup basketbol ya da futbol oynama gibi gelişigüzel katılımlar bu kategori için örnek olarak sunulabilir.

Açık alan kullanımındaki bu büyüme katılımcı yaralanmalarını ve çevresel hasarları da beraberinde getirmektedir. Doğal risklere karşı dikkatsiz davranma, genellikle istekli katılımcıların kötü bir şekilde kendilerini yaralamalarına sebep olmaktadır. Buna ek olarak birçok katılımcı açık alanları tutkuyla sevmeye, eğlence ararken güzelliklerin yok oluşunu görmezden gelmeye başlamışlardır. Bazı insanlar açık alanlara, insanların doğaya karşı gerçekleştirdiği kazanma şansının olmadığı bir rekabeti içeren hayatta kalma mücadelesi olarak yaklaşmaktadırlar. İnsanlar, doğayı yenme girişimleri sırasında, arkalarında zafer yaraları bırakmaktadırlar. Bu yaralar; türlerin yok oluşu, ezilmiş bitkiler, toprak erozyonu ve çöpler olarak örneklendirilebilir. Bu tür zararlar hem bireyler, hem de doğa için pek çok riski beraberinde getirdiğinden, açık alan liderlerinin önemi de hızla artmaktadır.

Teknik beceriler: Gerçek macera etkinliklerindeki ya da açık alan liderliğindeki yetkinliklerdir. Belirli bir düzeyde ya da standartta tırmanma veya belirli bir seviyedeki akarsuda kürek çekme bunun iki örneğidir.
Güvenlik becerileri: Yön bulmayı, hayatta kalmayı, havayı yorumlamayı, vücut sıcaklığını düzenlemeyi, ilk yardımı, arama ve kurtarmayı ve su güvenliğini içermektedir.
Organizasyonel beceriler: Liderin plan, hazırlık ve uygulama yapması ve belirli bir müşteri grubunun özel ihtiyaçları için deneyimleri değerlendirmesine izin veren yetkinliklerdir. Örneğin, açık alan macera liderleri başarılı deneyimlerin olasılığını artırmak için riskleri yönetme, ulaşımı ayarlama, grubun yiyecek ve konaklama ihtiyaçlarını koordine etme, aktiviteleri programlama ve rotaları seçme gibi yeterliliklere de ihtiyaç duyarlar.
Etkili iletişim: İki ya da daha fazla insanın davranış değişimi ile sonuçlanan bilgi değişimidir. Bilginin (fikirler, hareketler ya da duygular biçimindeki) mesajı işitsel, görsel ya da dokunsal kanala dönüştürmesidir. Açık alan liderlerinin bu tür mesajları oluşturabilmeye, kodlayabilmeye, bağlantı kurmaya, göndermeye, iletmeye, almaya, deşifre etmeye ve yorumlamaya ihtiyacı vardır. Liderlerin, alınan mesajla gönderilen mesajın gerçekte aynı mesaj olduğunu doğrulayabilmesi için açımlama, netleştirme ve dönüt kullanmaya ihtiyaçları vardır.
Problem çözme becerileri: Yaratıcı veya analitik olabilirken, ikisinin kombinasyonu şeklinde de olabilir. Açık alan liderleri problemlerin farkına varmak, zorlukları tanımlamak, sonuçları görmek, bazı olası çözümleri belirlemek, akla en yatkın olanı seçmek, eyleme koymak ve etkinliğini değerlendirmek için analitik süreci takip etmeye ihtiyaç duyarlar. Liderler, beyin fırtınası, özellikleri listeleme, güçlendirilmiş ilişkiler ve ertelenmiş önyargılar gibi yaratıcı tekniklerin kullanımına da ihtiyaç duymaktadırlar.

Açık Hava (Outdoor) Öğrenme Merkezleri: Açık alan öğrenme merkezleri ve çevresel öğrenme merkezleri açık alan uzmanlarını tercüman, eğitimci ve rehber olarak kullanmaktadırlar. Açık alan merkezleri kayak ve mağaracılık gibi aktivelerde yetenek geliştirme fırsatı sunmakta ve organize olmuş gruplara kamp deneyimi yaşatmaktadır. Kuzey Carolina’da yer alan Nantahala Açık alan Merkezi su temelli aktivitelerde uzmanlaşmıştır. Çevresel öğrenme merkezleri bireysel öğrenme ve rehber eşliğinde ilgili çevresel fenomenlerini deneyimleme ve değerlendirme imkanı sunmaktadır. Örnek verecek olursak; gece yürüyüşleri, yıldızlar hakkında bilgi sahibi olma, bitkiler ve hayvanların davranışlarının etkilerini öğrenme, bütün yaş gruplarında yer alan insanlar için ilginç olabilmektedir. Çevresel öğrenme merkezleri sıklıkla okul gruplarıyla çalışmaktadır. Bu tarz merkezler, genellikle kamusal ve milli rekreasyon alanlarında yer almaktadır.

Park Hizmetleri: Açık alan liderlerinin birçok alanda görev yaptıkları ifade edilmektedir. Park hizmetlerinde açık alan liderleri korucu, tercüman ve danışman olarak çalışmaktadırlar. Ulusal, bölgesel ve belediyeye ait parklar açık alan liderlerine uygulama alanı sunmaktadırlar. Kamu arazileri ve tesislerin yönetiminden sorumlu ulusal, bölgesel ve belediyeye ait park çalışanları açık alan eğitimi ve açık alan rekreasyonu için kaynak sağlamaktadırlar. Park çalışanları kültürel ve doğal kaynakları korumak ve bu kaynakların önemini kamuoyuna duyuran yorumlayıcı programların geliştirilmesinden sorumludurlar.

Okullar: Amerika’daki devlet ve özel okulları açık alan liderlik uygulamasında önemli alanlardan biridir. ABD’de kurulan Expeditionary Learning Outward Bound (ELOB) tasarımı buna bir örnek teşkil etmektedir. Bu okulun tasarımı Birleşik Devletler eğitim sistemi içerisine açık alan eğitimini de sağlayarak yenilikçi bir yapıya sahip olmuştur. Müfredatın çoğunluğu geleneksel okul uygulamaları içerisinde iken, diğer müfredat elemanları sınıftan uzakta açık alanlara dayanan aktivitelerden oluşmaktadır

Macera Terapisi: Temel gelişim desteğinden yoksun gençlerin ihtiyaçlarına hitap etmede yararlı olabilir. Bu etkinlikler fiziksel, duyuşsal ve bilişsel açıdan engelli nüfusu tanımlama ve etkileşimde bulunma fırsatları sunmaktadır. Macera terapisi; psikolojik rehberliği, macera aktiviteleriyle birleştirmektedir. Tedavi bazen su altındaki sessizlikten yararlanarak gerçekleştirilmektedir. Macera aktiviteleri önemli sonuçların elde edildiği bir araçtır. Risk altındaki gençlik programları, macera terapileriyle başarıya ulaşmaktadır. Meydan okuma kursları, psikiyatrik hastaların kendilerini başarılı hissetmeleri, sosyal davranışlar sergilemeleri ve uygun kararlar verebilmelerini sağlamak için kullanılmaktadır. Birçok alkol ve uyuşturucu rehabilitasyon programı yine macera terapilerini bir araç olarak kullanmaktadır. Macera terapisi neredeyse her hasta grubunda kullanılmakla birlikte teknik yeteneklere ek olarak psikolojik ve rehberlikte özelleşmiş çalışmalar gerektirmektedir.