REKREASYON YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 12

Pazar (fırsat) gönüllülüğü, bir şeyleri ücretsiz olarak yapmak, ancak (sonrasında) karşılığında bir şeyler beklemek olarak tanımlanabilir.

Fiziksel uygunluk aktiviteleri, fitness aktiviteleri olarak da adlandırılır.

Tutum, bireylerin herhangi bir obje, fikir ya da inançla ilgili sahip olduğu öğrenilmiş eğilimleridir. Boş zaman tutumu ise boş zaman ile ilgili herhangi bir aktivite ya da organizasyona karşı gösterilen duygu durumudur. Boş zaman tutumunu; “Boş zaman ile ilgili obje ya da nesneye karşı ne düşündüğümüz, neler hissettiğimiz ya da nasıl harekete geçtiğimizdir,” şeklinde tanımlamıştır.

İnsan davranışlarını kültür ve toplumla ilişkilendirerek açıklayan sosyolojik teoriler, boş zaman davranışlarını aile, toplum, sosyal sınıf, cinsiyet ve diğer sosyal konularla ilişkilendirerek açıklamaktadır. Aylak Sınıf Teorisi ve Ciddi ve Kayıtsız Boş Zaman Teorisi sosyolojik teorilerdendir.

Yapılan iş ya da mesleğin doğası yıpratıcı, yorucu ise ya da tatmin sağlamayan bir nitelik taşıyorsa, bireyler bu eksikliği boş zamanlarında “telafi” etmek isterler. İşlerinde elde edemedikleri tatmini boş zamanlarında ararlar ve işlerinin tam zıttı özellik taşıyan boş zaman aktivitelerine katılım eğilimi gösterirler. Örneğin, masa başı bir işle uğraşan bireyler ha a sonlarını ya da akşamlarını spor yaparak geçirmektedirler.

Taşma teorisi ise telafi teorisinin tam tersidir, şöyle ki bireyler işlerinden son derece memnunlarsa seçecekleri boş zaman aktiviteleri de işlerinin bir uzantısı şeklinde olacaktır. Diğer bir deyişle, iş ve işlerinde kullandıkları sosyal ve teknik becerileri başka alanlarda da göstererek başarı elde etmek isteyeceklerdir. Dolayısıyla iş yaşamındaki beceri ve başarılar boş zamanlara da taşma eğilimi içeresindedir. Örneğin bilgisayar kullanma becerisi gerektiren bir işle uğraşan bireyin boş zamanlarında bilgisayar oyunu oynaması ya da İnternet’i kullanması, işteki becerisinin boş zamana yansıması ya da taşmasıyla açıklanabilir.

MS 400 ile MS 1000 yılları arası Hristiyanlığın ciddi bir yayılma süreci yaşadığı “Karanlık Çağ” olarak da bilinen Orta Çağ’da, boş zaman ile rekreasyonun geri planda bırakıldığı görülmektedir. Bu dönemde Katolik Kilisesi’nin söylemlerinde çalışma ve dini aktivitelerin yaşam amacı olduğunu ve insanın bu yolla kendini ahiret yaşantısına hazırladığı düşüncesi hâkimdi. Ayrıca boş zaman aktiviteleri dini eylemler ve çalışma yaşamıyla ilgili değilse, israf edilen zaman olduğu vurgulanmakta ve bunları yapan kişiler günahkâr olarak nitelenmekteydi.

18. yüzyıldaki Sanayi Devrimi de boş zaman anlayışı için bir kırılma noktasıdır. Kent nüfusu, kötü barınma koşulları, fakirlik, suç oranındaki ve çalışma saatlerindeki artış, boş zamanın aleyhine olan gelişmelerdir. Bu dönemde, çalışma zamanıyla boş zaman çok net çizgilerle birbirinden ayrılmıştır. Boş zaman, çalışma ve onun yoruculuğundan arta kalan çok küçük bir zaman dilimi hâline dönüşmüştür. İnsanların zamanlarını mesai saati ücreti karşılığında işverene sattığı ve çalışma saati sonrası dinlenme, hafta sonu tatili ya da yıllık izin gibi boş zaman olanaklarını yine çalışarak hak ettiği bir anlayışın yer edindiği bir dönemdir. Ancak 19. yüzyılda endüstrileşme ile reform hareketlerinin birleşmesi sonucunda, boş zamanların çalışma performanslarını arttırdığı düşüncesi hâkim olmuştur. 1900’lerin başında boş zaman, mal ve hizmetlerin satılabileceği önemli bir zaman dilimi olarak görülmeye başlamıştır. İnsanların spor dalları, eğlence parkları, turlar, oteller gibi birçok ürüne yönelik harcama yapması ve çalışma sektörüne de yarar sağlamasıyla, ticari olarak hoşa gider bir hâl almasını sağlamış ve boş zamana ayrı bir değer yüklemiştir. Bu dönem kapitalist sistemin boş zamanı para kazanmak için kullandığı ve insanların da boş zaman için para harcadığı bir dönemdir.

Zamana dayalı yaklaşıma göre boş zaman, insanın işinden; toplantı, seyahat, eğitim gibi işle alakalı uğraşlarından; yaşaması için gerekli olan uyku ve beslenme gibi fizyolojik ihtiyaçlarından; temizlik, makyaj yapma, duş alma gibi kişisel bakıma yönelik iş dışı aktivitelerden; çimlerin biçilmesi, aile bireyleri ile ilgilenme gibi kişisel sorumluluklardan arta kalan zaman dilimi olarak ifade edilebilir.

Aktivite temelli yaklaşım, bir aktiviteye dahil olunmadığı takdirde, iş, fizyolojik ihtiyaç, sorumluluk ve zorunluluk dışında kalan zaman diliminin boş zaman olarak nitelenemeyeceğini savunmaktadır. Aslında boş zamanın bu anlamda kullanımı rekreasyon kavramının anlamıyla örtüşmekte ve aynı anlamda kullanıldığı görülmektedir. 

Bu yaklaşımı zamana dayalı yaklaşımdan ayıran en temel özellik, boş zamanı belirli yaşam aktivitelerinin dışında kalan ve sahip olunan sayılarla ifade edilebilen nicel bir kavram olarak değil; özgür iradeyle aktiviteye katılım sonucunda anlam kazanan bir kavram olarak ele almasıdır. Yani bu yaklaşıma göre boş zamanda yapılan bir aktivite yoksa, sahip olunan bir boş zamandan da bahsedilemez.

Boş zaman davranışı insan davranışının bir alt bileşeni olmakla beraber oldukça karmaşık ve bireysel bir görünüm vermektedir. Aynı ya da benzer boş zaman etkinliklerine katılan bireyler farklı koşullar altında farklı deneyimler elde etmelerinden dolayı farklı tutum ve davranışlar sergilemektedirler. Doğru cevap A’dır.

Fishbein ve Ajzen’in (1975) davranış teorisine göre inançlar, tutumlar ve niyetler de davranışın ortaya çıkmasında önemli etmenlerdir. İnanç, bireyin bir objeye karşı sahip olduğu bilgidir. Doğru cevap A’dır.

Tarihsel açıdan bakıldığında rekreasyon kavramı sıklıkla bir aydınlanma süreci ve iş sonrası tükenen enerjinin tekrar toparlanmasını ve tekrar işe dönüşü sağlayan, gönüllü olarak seçilen, rahatlatıcı, dinlendirici ve hafif aktiviteler olarak ele alınmaktadır.  Ancak bu bakış açısının özellikle bazı nedenlerden dolayı günümüz rekreasyon tanımlamasında geçerliliğini yitirdiği söylenebilir. Günümüz modern toplumunda ağır fiziksel yük gerektiren işlerin eskiye göre azalmasından ve zihnen insanların daha çok yoruluyor olmalarından dolayı hafif ve dinlendirici aktivitelerin yerine daha yoğun ve fiziksel çaba gerektiren aktivitelerin tercih edildiği söylenebilir. Hatta bireyler zihnen rahatlamak için katıldıkları aktivitelerde, çalıştıkları işlere göre daha fazla yorulmayı göze alabilmektedir. Bu nedenle rekreasyon kelimesinin yukarıdaki tanımda yer alan “dinlendirici ve hafif aktiviteler” sınırlamasından uzaklaştığı söylenebilir. İkinci neden ise, yukarıdaki tanımda çalışma hayatının verimliliği yani işe geri dönüşü kolaylaştırmayla özdeşleştirilmiş rekreasyon kavramının, herhangi bir sebepten dolayı çalışamayan bireyleri, çocukları veya emeklileri kapsamıyor ve dışarıda bırakıyor olmasıdır.

Boş zaman paradigmasında Neulinger (1981) algılanan dışsal baskılardan daha çok bireyin kendi isteğiyle boş zamana katılım göstermesi, ve boş zaman aktivitesini sağladığı faydalardan dolayı içsel bir motivasyonla tercih etmesini “pür boş zaman” olarak tanımlamıştır. Doğru cevap B’dir.

Psikolog Csikszentmihalyi (1975) insanların günlük yaşamdaki aktivitelerden elde ettik­leri deneyimleri incelemiş ve bu deneyimleri nasıl anlamlandırdıklarını ve neler hissettik­lerini araştırmıştır. Araştırmasında müzik, resim, dağcılık, spor, satranç ve çeşitli meslek gruplarından olan bireyleri kullanarak, zamanlarını tam olarak istedikleri şeylere harca­yan bu bireylerin neler hissettiklerini araştırmış ve flow yani akış teorisini geliştirmiştir. Doğru cevap C’dir.

Aylak sınıf teorisinde Veblen (1899), boş zamanların hobi ve sporlarla geçirilmesinin zenginlik göstergesi olduğunu, aylak sınıfın boş zaman aktivite­lerinin beceriye değil gösterişe dayalı olduğunu ifade etmiş ve bunu gösterişçi boş zaman olarak tanımlamıştır. Doğru cevap D’dir.

Stebbins (1982) ortalama 30 yıl sürdürdüğü etnografik araştırmaları sonucunda boş za­manın doğasını sosyolojik açıdan incelemiş ve boş zamanın ciddi ve kayıtsız olmak üzere iki farklı kategoriden oluştuğunu ifade etmiştir. Ciddi boş zaman, bilgi, beceri ve dene­yim gerektiren, uğruna emek, zaman, para ve çaba harcanarak dâhil olunan, sistematik bir çalışma sonucunda kariyer elde etme ve somut faydalar sağlayan amatör, hobi ya da gönüllü boş zaman etkinliklerine harcanan zaman dilimidir. Doğru cevap D’dir.

Biyolojik yatkınlık, geçmiş deneyimler, kişilik, optimal uyarılma ve çeşitlilikle beraber içsel motivasyon boş zaman ihti­yacının ortaya çıkmasında etkili olan unsurlardır. Doğru cevap E’dir.

İçsel motivasyonun azalması, boş zaman katılımı ve performansı arttırmak için verilen ödüller yani dışsal motivasyonun arttırılmasının bir sonucu olarak karşımıza çıkabilmek­tedir. Bu durum aşırı doğrulama etkisi olarak tanımlanmıştır. Doğru cevap C’dir.

Deci ve Ryan (1985) ise içsel ve dışsal motivasyonun ortadan kalkması hâlinde amo­tivasyon durumunun ortaya çıktığını ifade etmiştir. Amotivasyon davranışta bulunmak için yeterli niyet ve isteğin olmaması durumudur. Doğru cevap A’dır.