Yaratıcılık ve Yaratıcı Düşünme

Tüm insanların sahip olduğu bir yetenek ve düşünme aşamasında kullandıkları doğal bir özellik olan yaratıcılık, öncelikli olarak hayatta kalmak ve yaşamla ilgili sorunları çözmek amacıyla kullanılan bir özelliktir. İnsanoğlu kendine özgü olan zekâ, yaratıcılık gibi özelliklerini kullanmadığı sürece doğadaki belki de en zayıf varlıklardan bir tanesidir. Soğuktan veya doğal koşullardan korunmak konusunda zayıflığının yanında, tek başına herhangi bir alet olmadan avlanmak konusunda da oldukça sınırlı becerileri vardır. Dolayısıyla insanoğlu doğada hayatta kalabilmek, doğayla mücadele edebilmek için yaratıcılığını kullanmak zorundadır. Yaratıcılığını kullandığı ölçüde hayatta kalmayı becerebilir.

Zekâ genel zihin gücü olarak da tanımlanabilir.

Bilgi, insanın kendisini ve çevresini anlamasını şekillendiren zihinsel süreçtir.

En genel anlatımla kişilik, bilinçli bir insanın kendini (ben) benzersiz ve süreğen bir özne olarak kavrama işlevini dile getirir.

Batey’e göre; yaratıcı olmak için zeki olmak bir gereklilik değildir. Bu konuda yapılan çalışmalar zeka ile yaratıcılık arasında zayıf bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır (korelasyon < 0.20). Bunun klasik örneği Lewis Terman’ın dahiler üzerine genetik çalışmasıdır. Terman Kaliforniya’da 250.000 öğrenciyi test etmiş ve bunlardan IQ skoru 140 üzerinde olanları belirlemiştir. Bu seçili grubu onlarca yıl takip ettikten sonra Terman, kişilik özelliklerinin ve motivasyonun yetişkinlik döneminde başarıda ve yaratıcılık da zekadan daha önemli olduğu sonucuna varmıştır (Temel, 2018: 4). Buradan da çıkarabileceğimiz gibi zekâ ile yaratıcılık arasında doğrudan bir ilişki yoktur oysa toplumsal olarak bizler zeka için çok önemli bir unsur olduğunu düşünüyoruz öyle ki hatta kendimizi gerçeği görmemek için uyguladığımız oto sansürlerden biri de yeterince zeki olmadığınızı düşünmektir

Bir çalışmaya göre genel bilgi seviyesinin yüksekliği kişilerin farklı düşünme yeteneklerini tahmin etmede kullanılabilir. Çok bilgiye sahip olmanın olumsuz tarafı ise kişide konuyla ilgili her şeyi bildiğine ve üretilecek yeni bir fikir olmadığı yanılgısına neden olmasıdır.

Kişilik özellikleri de yaratıcılığın önemli bileşenlerinden biridir. Yaratıcılıkla ilgili en önemli beş kişilik özelliği şunlardır:

• Yeni deneyimlere ve farklı çalışma yöntemlerine açık olmak
• Çok itinalı ve düzenli olmamak. Aşırı yapılandırılmış ya da düzenli olmaktan kaçınmak.
• Dışa ya da içe dönüklüğün sağlıklı bir dengesini tutturmak
• Yaratıcı insanlarla anlaşmak genellikle zordur. Fikir ayrılığında olmaktan rahatsız olmamak ve alışılmış aykırı hareket etmekten çekinmemek
• Nevrotizim konusunda veriler biraz karmaşıktır. Bunun da sağlıklı bir düzeyde olması gerekir.

• Hazırlık
• Kuluçka
• Fikrin doğuşu-aydınlanma
• Uygulama- doğrulama

Kuluçka ve fikrin doğuşu-aydınlanma

Hazırlık ve uygulama-doğrulama

Kuluçka: Kuluçka aşaması tamamen bilinçsiz yaşanan bir süreçtir. Zihnimiz var olan konu-sorunla ilgili olarak elde ettiğimiz tüm bilgileri işleyerek fikirler üretmeye çalışır. Bu zihin çalışması öylesine bilinçsizdir ki uyurken, yürürken, tuvalette – duştayken bile işlemeye devam eder. Hatta böylesi zamanlarda zihnimiz bir şeye odaklanmadığı için kuluçka aşaması daha da verimli geçer

Ödül mekanizması, öğrenilmiş çaresizlik, korkularımız, yaşam biçimimiz, şans faktörü

Ödül mekanizması

Öğrenilmiş çaresizlik

Çünkü biz insanlar güvende olmayı istediğimiz, konfor alanlarımızdan çıkmamaya özen gösterdiğimiz için hep aynı şeyleri yapmaya gayret ederiz. Böylece yeni riskler almamıza, beynimizi daha fazla çalıştırmamıza gerek kalmaz. Hayatımızda düşünmeye ve sıkılmaya yer kalmaması için her saniyemizi bir şeyler ile meşgul etmeye çalışırız. Yaratıcılık ancak bir şeyler üzerinde uzun uzun düşünmek fikirler geliştirmek, çözüm yolları aramak ile mümkün olabilir. Dolayısıyla yaratıcı düşünme süreci kimi zaman bize sıkıcı gelebilir. Toplumsal olarak giderek daha hızlı bir yaşama yönelmemiz ve sıkılmaya, bir şeylere uzun süre odaklanmaya tahammülümüzün kalmaması yaratıcılık yeteneklerimizin de körelmesine sebep oluyor.

Yaratıcılık sürecinde başarı anında gelen bir durum değildir. Torrence’in yaratıcılık tanımında yer aldığı gibi ‘çözüm yollarından birini seçme ve deneme, yeniden deneme, daha sonra da sonuçları ortaya koymak’ tekrar tekrar denemenin önemi vurgulanmaktadır. Dolayısıyla başarısız olmaktan korkmak ve denememek bizi yaratıcılıktan uzaklaştıran unsurlardan biridir.

Gerginlik, endişe ve kaygı; fark etme yeteneğini bozar. Şanslı insanlar rahat ve açıktır, dolayısıyla odaklanma konusunda yaratıcı düşünmeye olumlu katkı sağlanmış olur. Ayrıca şanslı insanlar kendilerini yeni deneyimlere açan davranışlarda bulunurlar.

Beyin fırtınası, zihin haritalama, altı şapkalı düşünme modeli ve gözlem laboratuvarı.

Eleştiri kapı dışına bırakılır

Sınırsız düşünme

Nicelik aranır

Kombinasyon ve gelişme aranır

Zihinsel haritalama; kavram, bilgi ve düşüncelerin görsel sunumunu ortaya koyarken beyninin sol kısmının, şekil, imge ve anahtar sözcükleri kullanırken beynin sağ kısmının aktif olarak kullanılmasını sağlayan beyin temelli etkili bir görsel tekniktir. Dolayısıyla bilgiler beynimizin doğal işleyiş biçimine uygun olarak kaydedildiklerinde, öğrenme ve hatırlama daha kolay gerçekleşir.

Vurgu

Çağrışım

Açıklık

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinde, aklı ve sezgiyi bir savaş halinde görmek yerine, birbirlerine yol veren, birbirlerini dinleyen iki arkadaş gibi görmek mümkün olacaktır. Beyaz şapka, objektifliği ve tarafsızlığı simgeler.

Kırmızı şapka duyguları ve içgüdüleri temsil eder.

Siyah şapka, temkinli olmak ve riskleri değerlendirmekle ilgilidir.

Güneş ışığını ve mutluluğu simgeleyen sarı şapka, iyimser, spekülatif, en iyi senaryoları düşünmekle ilgilidir.

Ağaçların ve doğanın rengiyle ilişkilendirilen yeşil şapkada, yaratıcı, çağrışımsal düşünme, yeni fikirler, beyin fırtınası, kullanıma hazırdır. Yeşil şapka yaratıcı düşünmeyi temsil eder.

Mavi, gökyüzünün rengi ve yüksekte olmak ile ilgili bir düşünme duygusu. Duruma, büyük resme üst düzey bir genel bakış yaratır.

Gözlem, çaba isteyen faal bir etkinliktir. Yapılacak araştırmalar sayesinde geliştirilebilir. Ancak sadece gözlem yapmak tek başına yeterli değildir. Yaptığımız gözlemleri not etmemiz fotoğraflamamız belgelememiz, arşivlememiz gerekmektedir. Yapacağımız bu gözlemler ilerde bizim fikir bulma aşamamızda daha fazla çağrışıma ulaşmamızı sağlayacaktır.

Yaratıcılığa giden yol başlamaktan geçer

Cesaret

Orijinallik

Kaos

Rutinlerden uzaklaşın

Basit iyidir

Sözcükler iletişimin önünde engeldir

Beyin ve kalp ikilemi

Öfkelenin

Yan Yana Getirme

Hikâye anlatıcılığı

Alaycılıktan uzak durun

Meraklı olun

Yaratıcılık bir iş değil, bir uğraştır

Kulaklıklarınızı çıkarın

En iyilerle takılın

Farklı şeyler okuyun, seyredin, gezin

Saygı duyun ama tapmayın

İyi mükemmelin düşmanıdır

Alıştırma mükemmeli yaratır

Sayfayı çevirme zamanı

Kibir