GELİŞİMSEL REHBERLİK ANLAYIŞI

Gelişimsel rehberlik anlayışının ortaya çıkışı, bu
hizmetlerde öncü olan Amerika’da 20. yüzyılın ikinci
yarısında olmuştur. Tamamladığımız yüzyıl süresince
rehberlik hizmetlerinden beklenen işlev, belli dönemlere
göre değişiklik göstermiştir.

Gelişimsel rehberlik; bireyin sürekli gelişim
halinde olduğunu vurgular. Ayrıca, bir gelişim basamağını
başarıyla geçirenlerin, daha sonraki gelişim basamaklarına
ait gelişim görevlerini de başaracağı gerçeğine
dayanmaktadır. Gelişimsel anlayışı benimseyen uzmanlara
göre; her birey, yaşamı boyunca bir dizi sosyal beklentiyi
karşılama, döneme özgü davranış kalıplarını gösterme,
yani gelişim görevlerini başarıyla yerine getirme
durumundadır. Birbirinden farklı gelişim aşamalarındaki
bireylerin, kendilerini ve çevrelerini doğru
değerlendirmeleri halinde, beklentileri karşılayacak
davranışları göstermeleri kolaylaşacaktır.

Genel anlamda “gelişme”; derece ve aşamalar
şeklinde açılma, genişleme ve olgunlaşma demektir.
Gelişme, birbirini izleyen aşamalardan oluşmakta ve
zaman almaktadır. Her gelişim dönemi, daha önceki
gelişim aşamaları ve bireyin bu aşamalardan geçerken
etkileşimde bulunduğu çevresel faktörler tarafından
belirlenir.

Gelişimsel rehberlik anlayışına göre birey, yaşamı
boyunca farklı gelişim dönemlerindeki gelişim görevlerini
başarmak zorundadır. Rehberliğin işlevi de buna uygun
ortam ve koşullar oluşturarak gelişim görevlerini
desteklemektir.

Gelişimsel anlayışa dayalı rehberlik yaklaşımı,
gelişimin ilkeleri, gelişim gereksinimleri, gelişimi
etkileyen faktörler ve gelişim görevleri üzerine inşa edilir.

• Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir
ürünüdür.
• Gelişim süreklidir ve belli aşamalarda
gerçekleşir.
• Gelişim nöbetleşe devam eder.
• Gelişim baştan ayağa, içten dışa, genelden özele
doğrudur.
• Gelişimde kritik dönemler vardır.
• Gelişim bir bütündür. Farklı alanlar, yönler
birbirini etkiler.
• Gelişimde bireysel farklar vardır.

1. Yaşamın her döneminde geçerli olan ve sürekli
doyurulması gereken temel ihtiyaçlardır.
2. Değişik yaşam dönemlerine özgü gelişimsel
ihtiyaçlardır

• Fiziksel ihtiyaçlar: Yaşamı sürdürmek için
gerekli olan hava, su, besin, etkinlikte bulunma,
uyku vb.
• Güvenlik ihtiyacı: Kendini güven içinde
hissetme, tehlikelerden korunma, vb.
• Sosyal ihtiyaçlar: Sevme, ait olma, bağlılık,
kimlik duygusu kazanma, benimsenme vb.
• Saygınlık ihtiyacı: Başarı, tanınma, özsaygı,
kendine değer verme, statü sahibi olma vb.
• Kendini gerçekleştirme ihtiyacı: Kişinin tüm
potansiyelini kullanabilmesi, yeteneklerini
geliştirme, kendini yaratıcı ve üretken biçimde
ortaya koyabilme. Daha çok bilme, evreni ve
yaşamı anlama, estetik beğenileri ve yaratıcılığı
geliştirme.

I. Doğum öncesi dönem
II. Doğum sonrası dönem
1. Bebeklik dönemi
2. İlk çocukluk (oyun) dönemi)
3. İkinci çocukluk (okul) dönemi
4. Erinlik (ergenlik öncesi) dönemi
5. Ergenlik dönemi
6. Genç yetişkinlik dönemi
7. Orta yaş dönemi
8. Yaşlılık dönemi

Her gelişim döneminde bireylerden, o döneme
özgü bazı davranışları kazanmaları, bazı beceri ve
görevleri başarmaları beklenir. Doğumdan ölüme kadar
olan yaşam süresinin her döneminde bireyin durumu,
özellikleri, rolü ve görevleri biraz değişmekte, onun bu
yeni koşullara uyabilmesi için yeni şeyler öğrenmesi, bazı
alışkanlıklarını bırakması, yeni birtakım beceriler
kazanması gerekmektedir. İşte yaşamın her döneminde,
kazanılması gereken davranış biçimlerine, alışkanlık
sistemlerine “gelişim görevleri” denmektedir. Bunlar,
genel olarak toplumda sağlıklı gelişmenin ölçütleri
sayılan, beğenilen ve onaylanan gelişim özellikleridir. Bu
kavramı ortaya atan Havighurst’un tanımına göre gelişim
görevleri “insan yaşamının belirli bir zamanında ortaya
çıkan öyle bir ödevdir ki bunun, o dönemde, başarılı bir
şekilde yapılması, insanı mutlu kılar ve ilerde
karşılaşacağı ödevlerde de başarılı olmasını kolaylaştırır.
Bu ödevlerde başarısız olma, kişiyi mutsuz kılabilir,
topluma uyumunu güçleştirebilir ve sonraki dönemlerdeki
gelişim ödevlerinin başarılmasını aksatabilir”.

Gelişim görevlerinin bir çoğu döneme özgüdür. O
dönemde kişiye bununla ilgili gelişim fırsatı verildiği
takdirde en iyi şekilde başarılabilir. Gelişim dönemlerine
özgü bu görevler karmaşık şekilde birbiriyle ilişkilidir.
Herhangi bir gelişim görevinin zamanında başarılması,
hem o sırada üzerinde çalışılan başka gelişim ödevlerinin
(zamandaş) gerçekleşmesini kolaylaştırır, hem de ileriki
(ardışık) gelişme ödevlerinin gerçekleşmesine uygun bir
zemin hazırlar. Bu durumun tersi de geçerlidir. Herhangi
bir gelişim görevinde başarısız kalmak, hem zamandaş
hem de ardışık gelişim görevlerini olumsuz olarak
etkileyebilir.

Gelişim görevleri başta fizyolojik olgunlaşmadan,
çevre ve kültür etkilerinden, kişinin ilgi ve isteklerinden;
genel olarak biyolojik, sosyolojik ve psikolojik olarak
nitelendirebileceğimiz üç etmen grubundan etkilenerek
oluşur.

Öğretmenin çocuğun bulunduğu dönemdeki
gelişim görevlerini bilmesi çocuğun, o döneme özgü
davranış örüntülerini geliştirebilmesine yardımcı olmasını
kolaylaştırır.

Bu yaşlardaki çocukların aşağıdaki becerilerle
davranışları başarmaları beklenir:
• Olgunlaşmaya bağlı olarak dil ve ifade
yeterliliğini geliştirme...
• Yemek yeme, kendi başına giyinebilme, temizlik
gibi “özbakım becerilerini” geliştirme...
• El göz koordinasyonunu sağlama
• Cinsel farklılıkları öğrenme ve cinsel kimliğini
kazanmaya başlama
• Büyük ölçüde anne babalarını model alarak;
yaşıtları, kardeşleri, ebeveyn ve öğretmenle ilişki
kurmayı öğrenme, onlara yönelik duygularının
farkında olmaya başlama...
• Sevilmeyi, sevmeyi ve sevgiyi paylaşma ve ifade
etme yollarını öğrenme...
• Yanlış ve doğruya ilişkin toplumsal kuralları ve
toplumsal rolleri öğrenme ye başlama...

• Büyük ve küçük kaslarını kullanmayı öğrenmek.
• Çeşitli oyunlar ve devinsel aktivitelerde beceri
kazanmak.
• Kurumsal kurallara uyarak yaşamayı öğrenmek.
• Sosyal gelişimine bağlı olarak yaşıtlarıyla iyi
geçinmeyi öğrenerek, kişilerarası ilişkilerini
zenginleştirmek
• Anne baba dışındaki başka yetişkinlerle ilişki
kurabilmek.
• Bedenini kendine özgü nitelikleriyle tanıma ve
kabul etmek.
• Kendi cinsiyle özdeşleşebilmek, kendi cinsine
uygun rolleri benimsemek.
• Yaşamında , kendisi için önemli olan yetişkinleri
büyük ölçüde model alarak, toplumsal ve mesleki
roller geliştirmek.
• İlköğretimde hedeflenen; okuma, yazma ve
aritmetik alanında temel becerileri kazanmak.
• Zaman kavramını öğrenmek ve somuttan soyuta
uslamlama gücünü kazanmak.
• Kendi kararlarını almak, davranışlarının
sorumluluğunu üstlenmek ve kişisel
bağımsızlığını kazanmaya başlamak.
• Vicdan ve değerler sistemini geliştirmek.

• Büyüme gelişme, değişim halindedirler.
• Farklı alanlarda, birbirini etkileyen bütünleştirici
yaşantılar içindedirler.
• Kendilerini sözel olarak ifade etme yetenekleri
nispeten sınırlıdır.
• Olayları muhakeme etme gücü tam olarak
gelişmemiştir.
• Herhangi bir aktivite için dikkatleri kısa sürelidir.
• Heyecan ve istekleri kolayca harekete
geçirilebilir.
• Karar ve amaçlarını hemen gerçekleştirmek
isterler, henüz uzun dönemli planlar yapma
durumunda değildirler.
• Duygulanımı (az çok) açık olarak gösterirler.

Bu çağın başlarında fiziksel gelişme hızı bir hayli
yavaşlamıştır. Çocukluktan ergenliğe geçiş dönemi,
fizyolojik olarak bir durgunluk dönemi olmasına karşın,
psikolojik olarak huysuzluk ve terslik olaylarının,
gerginliğin yaşandığı bir ‘olumsuz dönem’ olarak
nitelenebilir. Bu çağın sonuna doğru gelişme hızlanır,
cinsel olgunluğa götüren cinsellik bezlerinin faaliyeti
artar. Bu çağda beklenen gelişim görevleri şunlardır:
• Sosyal davranışların gelişmeye devam etmesine
bağlı olarak her iki cinsteki yaşıtlarıyla yeni ve
daha olgun ilişkiler kurmayı başarmak.
• Akranlarca önem verilen etkinliklerde beceri
kazanmak.
• Bedene iyi bakım alışkanlıklarını kazanmak ve
beden fonksiyonlarına karşı sağlıklı bir tutum
geliştirmek.
• Cinsel ilgilerini gizli tutmayı ve denetlemeyi
öğrenmek.
• Toplumdaki cinsel kimlik rollerine uygun olarak
“kadın ya da erkek” sosyal rolünü benimsemek.
• Kendi değerler sistemi içinde “doğru yanlış’
kavramlarını geliştirme ve kendine özgü bir
değerler sistemi araştırmak.
• Soyut düşünme yeteneğini geliştirmek, genel
ilkeleri soyut durumlara uyarlayabilmek.
• Gelecekteki yaşamına yönelik düşünmek, bir
mesleğe yönelip hazırlanma ya başlamak.
• Fiziksel ve sosyal çevreye çeşitli biçimlerde uyum
yollarını öğrenmek.
• Dilin yazılı sembollerini kullanmada beceri
kazanmak.
• Arkadaşlık, evlilik, aile kurma gibi sosyal görevler
üzerine düşünmek ve hazırlanmaya başlamak.
• Akranlar grubunun standartlarını benimsemek,
kendi cinsinden olan yaşıtlarıyla özdeşleşmek.

Ergenlik döneminin, 12-13 yaşlarından başlayıp
18-19 yaşlarına dek sürdüğü kabul edilir. Bu nedenle lise
çağındaki öğrenci henüz bu dönemin içindedir. Hızlı
fiziksel büyüme ve cinsel gelişim devam etmektedir. Bu
dönemin başında kızların gerisinde kalan erkekler 14
yaşından itibaren atılıma geçerler ve kızları geçerler.
Kızlarla erkeklerde, cinsiyetle ilgili olarak ortaya çıkan
birincil, ikincil değişme ve gelişmeler, gencin başkalarıyla
ve çevresiyle ilişkilerini etkiler. Erinlik döneminden
başlayarak, ergenlik döneminde de beden özellikleriyle
beden yapısı gencin ilgi alanının temelini oluşturur. Onun
beden imgesi; benlik kavramını, dolayısıyla da duygusal
ve sosyal gelişimini de etkiler. 15-18 yaşlarını kapsadığı
lise çağında gencin gelişim görevleri şunlardır:
• Sevilme, sevme, sevgisini başkalarıyla
paylaşmasını öğrenmek.
• Değişen toplumsal gruplara dâhil olmasını, bu
gruplardaki değişik rolleri ve kendi rolünü
öğrenmek.
• Kendi cinsinin psikososyal, biyolojik rolünü
öğrenerek buna uygun davranışlar, tavırlar
geliştirmek.
• Topluma ve başkalarına karşı ödevlerini
kavrayacak bir vicdan duygusuyla ahlâk anlayışı
ve değerler sistemi geliştirmek.
• Uygun bir bağımlılık bağımsızlık tarzı geliştirme
ve yürütmek.
• Fiziksel ve fizyolojik değişmeleri kabul etmek,
kendini bu değişmelere uy durabilmek, kas
koordinasyonu ve kontrolünü sağlayabilmek.
• Dil, sayılar, şekiller ve benzeri simgelerle
düşünmesini, bunları etkili biçimde kullanmasını
öğrenmek ve soyut kavramları anlama, oluşturma
yeteneği geliştirmek.
• Fiziksel çevre ve kendi dünyasını keşfedip
kontrol etmesini öğrenmek.
• Eş seçme, evlenme, aile kurma gibi sosyal rollere
hazırlanmak.
• Bir meslek seçmeye ve çalışma hayatına
hazırlanmak.

• Gelişim alanı: Psikoseksüel
• Gelişim görevleri: Seksüel enerjinin sosyal
  yönden onaylanan etkinliklere sarfedilmesi
  (yöneltilmesi)

• Gelişim alanı: Psikososyal
• Gelişim görevleri: Kimlik kazanma, kendini tek
bir birey olarak algılama kabul etme.

• Gelişim alanı: Bilişsel zihinsel
• Gelişim görevleri: Formal işlemler, soyut
düşüncelerle ilgilenme, kuramsal durumlar
üzerinde düşünme

• Gelişim alanı: İnsan ihtiyaçları
• Gelişim görevleri: Ego, saygı ihtiyaçları, güven
duygusunun gelişimi, olumlu kendine saygı,
(özsaygı kendine değer verme, kendini geliştirme

• Gelişim alanı: Mesleki gelişim
• Gelişim görevleri: Mesleki önceliklerin
kristalleşmesi, geçici seçimler (mesleksel)
yapma, uygun meslek alanlarının belirlenmesi,
genelleştirilmiş seçimlerden özele doğru değişim.

• Gelişim alanı: Kişilerarası ilişkiler
• Gelişim görevleri: Kendi cinsi ve karşı cinsle
doyum verici ilişkiler kurma ve sürdürme.

Ortaöğretimden sonra yükseköğretime devam
eden gençlerde, bu süreç 18-19 yaşında başlar. Ergenlik
çağının sonuyla genç yetişkinlik çağının başlangıç yılları
üniversitede geçer. Giderek yaygınlaşan lisansüstü eğitim
olanaklarıyla bu süreç 2627 yaşlarına dek sürebilir. Bu
dönemin başlıca gelişim görevleri şunlardır:
• Örgün eğitimi tamamlayarak iş yaşamına atılmak.
• Meslek yaşamında kendine bir yer edinmek.
• Bir eş seçerek yuva kurmak ve evliliğe uyum
sağlamak.
• Anne baba olmak.
• Ev ve aile sorumluluklarını yürütmek.
• Toplumsal sorumluluklarını üstlenerek sosyal
rollerini ve görevlerini yerine getirmek.
• Kendi değer ve tercihlerine uygun sosyal gruplarda
yer almak.
• Dünyayı daha olgun ve kişisel değerler sistemine
göre daha yeterli bir düzeyde kavrayıp
değerlendirebilmek.

Genel anlamda bireyin gelişim özellikleri,
ihtiyaçları ve gelişim görevlerinin rehberlik hizmetlerine
yansıyan doğurguları aşağıda sıralanmıştır.
• Gelişimsel rehberlik yaklaşımı öğrenciyi, sürekli
gelişim ve değişim içinde bir varlık olarak kabul
eder.
• Öğrencinin kendine özgü gelişim hızıyla
gelişimdeki bireysel ayrılıkları dikkate alır. Özel
ihtiyaçların erken tanımlanmasının gelişim
açısından önemini kabul eder.
• Rehberlik hizmetleri, her dönemdeki, gelişim
görevlerinin başarılmasını kolaylaştırıcı etkinliklere
ağırlık verir.
• Bu hizmetler, okulöncesinden başlayarak
yükseköğretim sonuna dek, eğitim süreci boyunca,
tüm öğrencilerin ihtiyaçlarına yöneliktir.
• Her öğrencinin, her gelişim aşamasında farklı
derecelerde de olsa, rehberlik yardımına
gereksinimi vardır. Bu nedenle rehberlik hizmetleri
tüm öğrenciler içindir.
• Rehberlik hizmetleri, eğitim sürecinin ayrılmaz ve
yaşamsal bir parçasıdır. Tüm eğitim süreci içine
kaynaştırılmalı ve bu süreçle bütünleştirilmelidir.
• Bu hizmetler, öğrencilere, tüm eğitim sürecinde
başarılı olmaları için gerek duyulan temel beceri
ve öğrenme yaşantılarını kazandırmayı hedeşer.
Her bir rehberlik amacının eğitimsel bir temeli
vardır.
• Gelişimsel rehberlik yaklaşımı, okuldaki eğitim
programının öğrenci ihtiyaçları üzerine
temellendirilmesini öngörür.
• Rehberlikte Gelişimsel yaklaşım, gelişim
kuramcılarının ortaya koyduğu görüşlerden, bireyin
gelişimini anlama ve desteklemede, uygun
koşulları oluşturmak için yararlanır.
• Bu yaklaşım, rehberlik hizmetlerinde sonuçlar
üzerinde değil, sürece önem vermeyi gerektirir.
Önemli olan, öğrencinin, her yönüyle tüm olarak,
gelişi minin mevcut koşullar içinde en iyi şekilde
sürmesini sağlayabilmektedir.
• Gelişimsel yaklaşım, öğrencinin kendini anlaması,
kabul etmesi ve geliştirmesi süreciyle ilgilidir. Bu
hedeflere yönelik olarak, bireyin kendi güçlerini
kullanmasını teşvik eder.
• Gelişimsel yaklaşım; çocuk psikolojisi, çocuk
gelişimi kuramları kadar öğrenme kuramlarına da
dayanır.
• Rehberlik programları, gelişimsel sürece uygun
olarak sürekli, ardışık ve esnek olarak
hazırlanmalıdır.
• Rehberlik programları geliştirilirken, o eğitim
kademesindeki öğrencilerin gelişim görevleri
“ölçülebilir yeterlilikler” olarak ifade edilmelidir.
Programın etkililiği, bu yeterlilikleri karşılamada
ne derece başarılı olduğuyla değerlendirilmelidir.
• Rehberlik hizmetleri, öğrencinin gelişimini
etkileyen kişi ve çevre koşullarını dikkate
almalıdır. Bu yüzden hizmetlerin yürütülmesinde
ebeveyn, öğretmenler, yönetici ve uzmanlarla
çevredeki kurum ve kuruluşların iş birliği ve
desteği gereklidir.

Rehberlikte gelişimsel yaklaşım; rehberlik ve
psikolojik danışma hizmetlerinin, akademik başarıyı
artırma ya da meslek seçimi gibi sorunlarıyla
sınırlandırılmasına ve bunalım durumlarında düzeltici,
çare bulucu yardımlar sağlamaya ağırlık vermesine bir
tepki olarak gelişmiştir.

Gelişimsel rehberlik anlayışına göre, esas alınan 3
temel gelişim alanı vardır. Buna göre, rehberlik hizmetleri,
büyüme ve gelişme süreci içinde öğrencilerin;
• “kişisel ve sosyal”
• “eğitsel”
• “mesleki gelişim” alanlarında temel ihtiyaçlarını
karşılama ve bu alanlarda döneme özgü gelişim
görevlerini yerine getirmede gerekli yeterlikleri
kazandırmayı amaçlar.

• Kendini tanıma ve kabul etme
• Başkalarını anlama ve kabul etme
• Ailenin değerini anlama ve kabul etme
• Toplum olgusunu anlama ve aktif uyum sağlama
• Karar verme, hedef belirleme plan yapma ve
yürütme
• Kendini tehlikelerden koruma ve kişisel
güvenliğini sağlama
• Sosyal beceriler kazanma

• Öğrenmeyle ilgili olumlu tutumlar geliştirme
• Kişisel nitelikleriyle okul etkinlikleri arasındaki
ilişkileri keşfetme
• Öğrenmeyi kolaylaştırıcı beceriler kazanma
• Karar verme, hedef belirleme, plan yapma ve
yürütme
• Okul, Aile, Toplum arasındaki ilişkileri kavrama
• Yaşamboyu öğrenmenin gereğini kavrama

• İş yaşamı ve çalışmaya ilişkin olumlu tutumlar
geliştirme
• Kişisel nitelikleriyle meslekler ve işler arasındaki
ilişkileri anlamaya başlama
• Meslekleri keşfetme ve iş yaşamını tanıma
• Boş zaman etkinlikleriyle ilgili olumlu
alışkanlıklar kazanma
• Birlikte iş yapma ve işbirliği
• Toplum yaşamında çalışmanın önem ve gereğinin
farkına varma
• Karar verme, hedef belirleme plan yapma ve
yürütme

ABD’de 1980’li yılların başından beri kullanılan
“Kapsamlı Gelişimsel Psikolojik Danışma ve Rehberlik
Programları”, bir okuldaki tüm öğrencilerin yararlanmaları
ve kendilerini bütünsel olarak geliştirebilmeleri amacıyla
oluşturulmuş gelişimsel ve ardışık olarak devam eden
programlardır. Kapsamlı Gelişimsel Rehberlik
Programları, tüm eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır ve
programda yer alan konuların mümkün olduğunca diğer
öğretim programlarıyla bütünleştirilmesi sağlanır.

Rehberlik Müfredatı, Müdahale Hizmetleri,
Bireysel Planlama ve Sistem Desteği.

Tanım: Sistematik bir şekilde bütün öğrencilere rehberlik
sağlar.
Amaç: Farkındalık kazandırma, Beceri geliştirme,
Becerilerin günlük yaşama uygulanabilirliğini sağlama.
Hedeflenen alanlar:
• Kendine güven
• Motivasyon
• Karar verme ve problem çözme becerileri
• Kişilerarası Etkileşim
• İletişim Becerileri
• Uygun Davranışlar
Danışmanın rolü:
• Rehberlik
• Konsültasyon
• Program uygulama ve değerlendirme

Tanım: Öğrencilerin acil sorunları ve gereksinimleriyle
ilgilenir.
Amaç: Önleme, krize müdahale.
Hedeflenen alanlar:
• Akademik Alan
• Okuldan kaçma, atılma gibi okulla ilgili
problemler
• Fiziksel, duygusal ve cinsel istismar
• Yas ve kayıplar
• Madde kullanımı
• Ailevi konular
• Stresle başa çıkma
• Cinsellikle ilgili konular
Danışmanın rolü:
• Psikolojik danışma
• Konsültasyon
• Koordinasyon
• Yönlendirme ve Sevk
• Kriz Danışmanlığı

Tanım: Öğrencilerin kişisel-sosyal, eğitsel ve mesleki
alanlarda planlama yapmalarına ve kendi gelişimlerini
izlemelerine yardım eder.
Amaç: Planlama, amaç belirleme.
Hedeflenen alanlar:
Eğitsel
• Çalışma alışkanlığının kazanılması
• Eğitsel fırsatların farkına varabilme
• Uygun derslerin seçimi
• Yaşam boyu öğrenme
• Sınav sonuçlarının değerlendirilmesi
Mesleki
• Mesleki fırsatlar hakkında bilgi sahibi olma
• Mesleki eğitim hak kında bilgi sahibi olma
Kişisel ve sosyal
• Sağlıklı bir benlik kavramının gelişimi
• Uygun sosyal davranışların gelişimi
Danışmanın rolü:
• Rehberlik
• Bireyi Tanıma
• İzleme ve Değerlendirme

Tanım: Okuldaki rehberlik programlarıyla diğer eğitim
programlarını ve okul personelini destekleyici aktiviteleri
ve servisleri içerir.
Amaç: Programların sunulması, destek sağlama.
Hedeflenen alanlar:
• Rehberlik programlarının geliştirilmesi,
uygulanması ve değerlendirilmesi
• Ebeveyn eğitimi
• Öğretmen ve idarecilere konsültasyon
• Personel eğitimi
• Danışmanların kişisel gelişimi
• Araştırma ve yayınlama
Danışmanın rolü:
• Araştırma ve geliştirme
• Personel gelişim
• Okul personeli ve çevreyle ilişkiler
• Program uygulama
• Konsültasyon