ÖĞRETİM KADEMELERİNE GÖRE REHBERLİK

Genel amaç ve ilkeler bakımından
düşünüldüğünde, rehberlik hizmetleri eğitim kademelerine
göre farklılık göstermemektedir; ancak alt amaçlar, takip
edilen program ve yapılan etkinlikler açısından
düşünüldüğünde ise birtakım farklılıklar söz konusu
olmaktadır.

İlk ve ortaöğretim kademesindeki okulların
amaçları, yapıları, işlevleri ve işleyişleri farklıdır. Bunun
yanında bu iki kademedeki öğrencilerin gelişim
özellikleri, ihtiyaçları ve sorunları da farklılık
göstermektedir.

Okulöncesi eğitim, ilk çocukluk veya oyun
dönemi olarak da nitelendirilen 2-6 yaş dönemlerini
kapsamaktadır.

Bu eğitim döneminde henüz zorunlu temel eğitim
çağına gelmemiş olan çocukların bedensel, zihinsel,
duyuşsal ve sosyal gelişimlerinin planlamış bir ortam
dâhilinde geliştirilmesi, böylece bu çocukların ilköğretim
kademesine hazırlanması amaçlanır.

Rehberlik uzmanı dönemin gelişim özelliklerini
iyi bilmeli, bireylerin gelişimsel farklılıklarını göz önünde
bulundurmalı ve gelişimi destekleyici koşulları
yaratabilmelidir.

Okulöncesi eğitim dönemi oldukça hızlı
gelişmekte olup bireyin sonraki dönemini hayati
boyutlarda etkilemektedir. Şöyle ki; zihinsel, sosyal,
duygusal gelişim ve kişiliğin oluşmasında okulöncesi
dönemin etkisi oldukça fazladır.

Okulöncesi eğitimin işlevleri şu şekilde
özetlenebilir:
• Çocukların bedensel, zihinsel ve psikososyal
gelişimleri başta olmak üzere bütünsel
gelişimlerine ve bakımlarına yardımcı olmak
• Özellikle sosyo-ekonomik açıdan yetersiz olan
bölgelerdeki çocukların eksikliklerinin
giderilmesini sağlamak ve onları temel eğitime
hazırlamak
• Çocukların Türkçe’yi doğru ve güzel bir biçimde
konuşmalarını sağlamak
• Kişisel ve sosyal yaşam için gerekli temel insan
ilişkilerini ve gerekli sağlıklı davranışları
kazandırmak
• Düzenli çalışma ve işbirliği yapma gibi beceri ve
alışkanlıkları kazandırmak

Bu dönem için rehberlik hizmetlerinin temel
amacı, çocukların temel ihtiyaçlarının sağlıklı bir biçimde
karşılanması ve gelişim görevlerinin yerine getirilmesine
yardımcı olunmasıdır.

Özellikle bu dönemde akran grupları, çocuğa
yeni yaşantılar sağlama ve onu sosyal ve psikolojik
doyuma ulaştırma konularında etkili olmaktadır.

Bu kurumlar çocukların;
• Bedenini kullanma
• Oyun oynama
• Yeni şeylerin öğrenilmesi ile merak duygusunu
giderme
• Hayal ve isteklerini açığa vurma
• Bağımsızlığını kazanma
gibi temel gereksinimlerini karşılamaktadır.

Bu dönemdeki hizmetlerin hedef ve kapsamlarını
şu şekilde özetlemek mümkündür:
• Kişisel gelişim alanında: çocuğun kendini kabul
etmesi, özgüvenini geliştirmesi, olumlu benlik
kavramını oluşturması ve sosyalleşmesine
yönelik hedeflerin gerçekleştirilmesi amaçlanır
• Eğitsel gelişim alanında: çocukların okul
ortamını tanıması ve kurallara uyum sağlayarak
ilköğretime hazır olmalarının sağlanması temel
hedeftir. Bu hedefe ulaşabilmek için, çocukların
okulu sevmesi, okuma ve eğitime karşı
güdülenmesi, eğitsel başarı için gerekli temel
becerileri kazanması amaçlanır.
• Mesleki gelişim alanında: çocuklarda meslek
fikrinin oluşmaya başlaması, iş yapma, çalışma
ve üretme gibi mesleki gelişim görevlerinin
geliştirilmesi amaçlanır.

İlköğretim dönemi çocukların 6-15 yaş
dönemlerini kapsamaktadır.

Bu durumun temel sebebi, ilgili sisteme göre
yapılandırılmayan hizmetlerin işlevsel olamayacağı
düşüncesidir.

4306 sayılı yasa çerçevesinde son sınıftaki bu
öğrencilerin ortaöğretim kurumlarına veya iş alanlarına
yönlendirilmesinde okul rehberlik örgütünün görev alacağı
belirtilmiştir.

Bu dönemde özelikle temel bilişsel beceriler ve
toplumun etkin bir üyesi olmak için gerekli beceri ve
tutumlar kazandırılır. Bu bağlamda öğrencilerin okuma
yazma, hesap yapma vb. temel becerileri; sosyalleşme,
kültür rolleri gibi konulardaki tutumları geliştirilmeye
çalışılır.

İlköğretim süreci ile kazandırılan bilgi ve
beceriler bireylerin sonraki yaşantılarını etkiler,
yönlendirir ve biçimlendirir. Dolayısıyla bu dönemde
verilen eğitim hem birey hem de genel anlamda tüm
toplum için büyük önem arz etmektedir.

ABD’de bu konudaki ilk girişimler 1920’li
yıllarda psikologlar, sosyal çalışmacılar ve psikiyatristler
nezdinde gerçekleşmiştir. Bu ilk çalışmalar planlı ve
programlı faaliyetler olmayıp daha çok tanı konulması ve
tedavi uygulanması şeklindeki klinik faaliyetler olmuştur.
Okullarda rehberlik hizmetlerinin alanında uzman
kişilerce sunulması ise 1960’lı yıllarda gerçekleşmeye
başlamıştır.

Ülkemizde ilköğretim düzeyinde öğrencilerin
rehberlik hizmetlerine olan ihtiyacı ilk olarak 1990’lı
yıllarda uzmanlar tarafından ifade edilmeye başlanmıştır.
Bundan sonraki süreçte yapılan deneysel araştırmaların
sonucunda da velilerin, öğrencilerin ve okul yöneticileri
ile öğretmenlerin rehberlik hizmetlerine ihtiyaç duydukları
ve bu konuda bir beklenti içerisinde oldukları ortaya
çıkmıştır.

Anılan kuramcılar çocukluk döneminde
yaratılacak uygun ortamların çocukların fiziksel, zihinsel,
psikolojik ve sosyal gelişimi açısından çok önemli
olduğunu vurgulamışlardır.

Temel eğitim dönemi özellikle çocukların kişilik
gelişimleri açısından hayati bir öneme sahiptir.

Bu dönemdeki eğitsel rehberlik hizmetleri ile
kazandırılacak zamanı iyi kullanma, iyi planlama
yapabilme ve verimli ders çalışma gibi beceriler çocuğun
ileriki dönemlerdeki akademik başarısını doğrudan
etkileyecektir.

Bu dönemde sunulan mesleki rehberlik hizmetleri
mesleki gelişim görevlerinin başarılmasında ve ilerleyen
yıllarda çocukların başarılı bir meslek elemanı
olabilmelerinde etkili rol oynamaktadır.

Yönlendirmenin etkili olabilmesi için özellikle
ilköğretim dönemi boyunca öğrencinin tanınması ve ona
kendisinin tanıtılması hususlarına dikkat edilmesi
gerekmektedir.

Burada belirtilen bireysel farklılıklar fiziksel,
zihinsel, sosyal gelişim düzeyi, ilgi, yetenek, kapasite ve
sosyo-ekonomik düzey bağlamında olabilmektedir.

Bu durumun temel gerekçesi, ilköğretim
döneminde öğretmen merkezli bir anlayışın olması ve bu
nedenle sınıf öğretmenlerinin uzun yıllar boyunca
öğrencileri ile bir arada olması, dolayısıyla öğretmenöğrenci
ilişkilerinin de daha yakın ve yoğun olmasıdır.

Bu durumun temel nedenleri hem daha önce de
belirtildiği gibi özellikle bu dönemlerdeki öğretmenöğrenci
ilişkilerinin daha yakın ve yoğun olması ile
öğretmenlerin öğrencileri daha iyi tanıması hem de
ülkemizde ilköğretim kurumlarındaki yetersiz rehberlik
uzmanı sayısına dayalı olarak bu konularda öğretmenlerin
görevlendirilmiş olmalarıdır.

Bu dönemde çocuklar öğretmenleriyle
ailelerinden daha fazla vakit geçirirler ve öğretmenlerini
model alarak ondan daha fazla etkilenme potansiyeline
sahiptirler. İşte bu nedenlerden dolayı bu dönemdeki
olumlu öğretmen nitelikleri ile çocuğun anılan durumlara
yaşamı boyunca güdülenmesi söz konusu olmaktadır.

Bu düzeyde sunulan rehberlik faaliyetleri büyük
oranda fiziksel etkinliklere, oyunlara ve drama
etkinliklerine dayanmaktadır.

Ortamı iyileştirme anlayışı, başta aile olmak
üzere çocuğu etkileyen bütün kişilerin çocuk gelişimi ve
eğitimi konusunda yetiştirilmesi ve çocuğun içinde
bulunduğu ortamın çeşitli açılardan elverişli ve sağlıklı
hale getirilmesi anlamına gelmektedir.

Bu dönem için en uygun olan rehberlik yaklaşımı
gelişimsel rehberlik yaklaşımıdır.

Bu dönemdeki rehberlik hizmetlerinin temel
amacı, öğrencilerin gelişimlerini sağlıklı ve uyumlu bir
biçimde sürdürmelerine ve dolaysıyla kendilerini
gerçekleştirebilmelerine yardımcı olmaktır.

Bu dönemde sunulan mesleki rehberlik hizmetleri
çocukların;
• İş ve meslek yaşamına ilişkin olumlu tutum ve
değerler geliştirmelerini
• Meslekleri tanımalarını
• Meslek alternatiflerini incelemelerini
• Eğitsel ve mesleki kararlar arasındaki ilişkileri
kurmalarını
• Kendilerine uygun kararlar almalarını
• Plan yapabilmelerini
amaçlamaktadır.

Rehberlik hizmetlerinin öncelikle organize
edilmesi ve hazırlanan rehberlik programının mevcut
öğretim programı ile bütünleştirilmesi önerilmektedir.

Ortaöğretim 15-18 yaş grubunu kapsar ve
ilköğretime dayalı olarak en az 3 yıl eğitim veren genel,
mesleki ve teknik alanlardaki öğretim kurumlarını
içermektedir.

Bu dönemde gençlerin ergenlik çağında olmaları
ve buna bağlı olarak bireyin kendisini araması ve
kimliğini belirlemeye çalışması gibi bunalımlı geçen
süreçler psikolojik hizmetleri elzem kılmaktadır.

Bu dönemde ilk olarak dikkate alınması gereken
nokta, ergenlik döneminin ihtiyaçları ve ortaöğretim
kurumlarının yapı ve işleyişlerine özgü nitellikler
olmalıdır.

Farklı branşlardaki öğretmenlerin uzmanlık
alanları da farklı olacaktır ve bu farklılıklar sunulacak
rehberlik hizmetlerinde öğrencilerin eğitsel, mesleki,
kişisel ve sosyal gelişimleri için zengin bir kaynak
olmaktadır.

Bu durumların temel nedeni, bu dönemlerdeki
ergenin bir birey olarak önemsenme ve kabul edilme
ihtiyaçlarını daha yoğun bir biçimde hissetmesidir.

Tıpkı ilköğretim döneminde olduğu gibi,
ortaöğretim dönemi için de en uygun olan yaklaşım
gelişimsel yaklaşımdır.

Bu dönemde kişisel ve sosyal rehberlik alanında
ergenlerin;
• Kişilik bütünlüklerini kazanmaları
• Yetişkinler dünyasına hazırlanmaları
• Yaşam felsefelerini oluşturmaları
• Kendilerine güvenmeleri ve sosyal ilişkilerde
başarılı olmaları
• Yaşadıkları ortama ve değişikliklere uyum
sağlamaları
amaçlanmaktadır.

Bu dönemde eğitsel rehberlik alanında
ergenlerin;
• Kendilerini tanımaları
• Çevrede kendilerine açık olan eğitim olanaklarını
öğrenmeleri
• Gizil güçlerini geliştirmeleri için uygun ortam ve
fırsatlar sağlanması
amaçlanır.

Bu dönemde mesleki rehberlik alanında
ergenlerin;
• İş ve çalışma yaşamına ilişkin gerçekçi
değerlendirmeler yapmaları
• Kendilerine uygun seçenekleri tanımaları ve
uygun kararlar almaları
• Kendilerini gerçekleştirme sürecinde verecekleri
kararlarda kendi özelliklerine ve çevre
koşullarına duyarlı ve bilinçli olmaları
amaçlanır.

Yükseköğretim, ortaöğretime dayalı en az iki
yıllık yüksek öğrenim veren yüksekokul ve üniversitelerin
tümünü kapsamaktadır.

Yükseköğretimde sunulan rehberlik
hizmetlerindeki öncelikler; hizmetlerin örgütlenişi ve
kullanılan yaklaşımlar açısından farklılık göstermektedir.

Bu sorunlar hem mevcut ülke sorunlarının
üniversite yaşantısına yansıması boyutunda hem de bu
dönemdeki bireylerin kendilerinden kaynaklı bireysel ve
psikolojik sorunlar boyutunda olmaktadır.

Bu dönemdeki temel gelişimsel sorunlar bireyin;
• Yakın çevresi ve ailesinden ayrılıp yeni ve
yabancı bir ortama uyum sağlama sorunları
• Yetiştiği ortamdan farklı değer ve inançlarla olan
etkileşiminden kaynaklı zorluklar
• Karşı cinsle olan ilişkilerindeki olması muhtemel
sorunlar
• Üniversite sonrasında geleceğe dayalı umut ve
beklentilerini belirlemedeki güçlükler
şeklinde özetlenebilir.

Yükseköğretim düzeyindeki rehberlik hizmetleri
Mediko merkezleri, Psikolojik Danışma Merkezleri ve
ilgili anabilim dalı bünyesinde kurulan uygulama birimleri
tarafından verilmektedir.

Bu dönemde kişisel ve sosyal rehberlik alanında
gençlerin;
• Yetişkinler dünyasında yer alabilecek kimlik ve
rolleri geliştirmeleri
• Yaşam felsefelerini ve değerler sistemlerini
oluşturmaları
• Yaşama katılma konusunda gerekli donanımlara
sahip olmaları
• Kendilerine güvenli hale gelebilmeleri
amaçlanır.

Bu dönemde eğitsel rehberlik alanında gençlerin;
• Eğitim ortamına alışmaları
• Eğitsel güçlüklerinin giderilmesi
• Akademik başarı için gerekli becerileri
kazanmaları
• Eğitsel planlar yapabilmeleri
• Eğitim programına ve ortama uyumda güçlük
yaşamaları halinde yöneltilmeleri ve
yerleştirilmeleri
• Engelli olmaları halinde eğitim oryantasyonuna
tabi tutulmaları
amaçlanır.

Bu dönemde mesleki rehberlik alanında
gençlerin;
• Kendilerini bir meslek alanına daha yeterli
düzeyde hazırlamaları
• Mesleki tutum ve davranışlarının geliştirilmesi
• İş arama, iş seçeneklerini inceleme, iş görüşmesi
yapma, özgeçmiş hazırlama gibi becerileri
kazanmalarını sağlayıcı etkinlikler düzenleme
• Lisansüstü eğitim veya iş seçeneklerini
değerlendirebilmelerini sağlama
• İş yaşamlarında uyum sağlayabilecekleri fırsatları
tanımalarını sağlama
amaçlanır.