YÖNELTME, YERLEŞTİRME VE İZLEME HİZMETLERİ

Eğitim süreci içinde öğrencilerin ilgi, eğilim ve
yetenekleri doğrultusunda, aynı zamanda ülkenin ihtiyaç
ve koşulları da dikkate alınarak, üst öğrenime, belli eğitim
iş ve meslek alanlarına yönlendirilmeleri rehberlik
hizmetlerinden beklenen en önemli işlev olmuştur.

Genellikle devletin rapor, yasa ve
yönetmeliklerinde “Yöneltme” olarak nitelenen bu
kavramı, alan uzmanları “Yönlendirme” olarak
kullanmayı tercih etmektedirler. Çünkü ‘yöneltme’ de
sanki bir zorunluluk, otoriter bir durum ve birey yerine
karar verme gibi rehberliğin felsefesine uymayan bir ifade
biçimi söz konusudur. Oysa “yönlendirme” daha çok
bireye seçenekleri tanıtma, gösterme, bu konuda yardımcı
olma gibi bir anlam ifade etmektedir.

Türkiye gelişmekte olan bir ülke olarak,
eğitimden azami yarar elde edebilmek için, bireyleri ilgi
ve yeteneklerine uygun eğitim ve meslek alanlarına
yöneltilmesini “nitelikli iş gücü yetiştirilmesi” açısından
gerekli görmektedir. Bu nedenle rehberlik hizmetleri,
başlangıcından beri ‘yöneltme’ ekseninde kalkınma
planları, şura raporları ve ilgili yasalarda yer almıştır.

Eğitim süreci içinde öğrencinin kendine uygun
bir eğitim kurumuna, branşa, işe ya da mesleğe yönelmesi
ve o konuma yerleşmesi için yapılabilecek yardım
hizmetleri ‘yöneltme’ olarak tanımlanır. Ayrıca öğrencinin
gelişim ve uyumuna yönelik olarak çeşitli etkinlik,
danışma ve ilgili programlara yönlendirilmesi de bu
kapsamda düşünülür. Sekizinci Milli Eğitim şurasından
beri önemle üze-rinde durulan yöneltme hizmetleri, Milli
Eğitim Temel Kanununda, Kalkınma planında hep
vurgulanan bir konu olmuştur. Yöneltme hizmeti
verilirken; süreklilik içinde gelişimi izleme tanıma, eşit
gelişim fırsatı sunma, farklı seçenek ve alternatifler
hakkında yeterli ve gerçekçi bilgiler toplama, çevre
koşullarını, ailenin beklenti ve olanaklarını dikkate alma
gibi ilkeler benimsenmelidir.
Yöneltmenin isabetli olabilmesi için öğrenci, ailesi, çevre
ve koşullar, alternatifler hakkında sistematik bilgilerin
düzenli bir şekilde toplanıp de-eğlendirilmesi gereklidir.

Özellikle 8. Milli Eğitim Şûrasından günümüze
dek toplanan eğitim şûralarında bu işlev önemle
vurgulanmış, okul rehberlik hizmetlerinden bu yönde etkin
olması beklenmiştir.

15. Milli Eğitim Şurasında genel anlamda
ilköğretim ve ortaöğretimde yönlendirme esasları
üzerindeki raporlara geniş yer verilmiştir. İlköğretimde
yönlendirme; öğrencinin mesleğe ve bir üst eğitime
yönelmede gerçekçi bir benlik kavramına sahip olup doğru
karar alabilme becerisini geliştirebilmek için rehberlik
hizmetleriyle desteklenmesinin sağlanmasına karar
verilmiştir.

Bu hizmetlerin rehberlik alanında en az lisans
eğitimi görenlerce yürütülmesi; her okulda rehber uzman
bulundurulamayacağından, Rehberlik ve Araştırma
Merkezlerinin sayısının çoğaltılarak, bu merkezlere alanda
yüksek lisans eğitimlilerin atanarak öğrenci ve
öğretmenlere destek verilmesi yönünde kararlar alınmıştır.

• Yöneltme 8. yılın sonunda verilen bir karar
olmasına rağmen, bu sonuca ulaştıran sürecin temel
eğitimin tümünü kapsadığı unutulmamalıdır.
Yöneltmenin sağlıklı olması çocuğun önceki
yıllarda mesleki gelişimini görevlerini başarmış
olmasıyla mümkündür.
• Yöneltme hizmetleri, okulöncesinden başlayarak 8
yıllık ilköğretim boyunca, çocuğun her alandaki
gelişiminin izlenerek, özellikleri, ilgi ve
yeteneklerinin gerçekçi olarak tanınıp ortaya
konulmuş olmasını gerektirir.
• Yöneltmede ailenin beklentileri, koşulları ve
çevrenin olanakları dikkate alınmalıdır.
• Bu işlevin gerçekleşmesinde, üst öğrenim alanları,
iş ve meslek olanakları hakkında yeterli, doğru ve
güncel bilgilere ihtiyaç vardır.
• Yöneltme hizmeti tüm öğrencilere yöneliktir,
Başarılı, başarısız, zengin fakir, özel eğitim
gerektiren gibi farklı niteliklere sahip her çocuk
için “gelişimine en uygun” alternatiflerin sunulması
esastır.
• Yöneltmede sadece örgün üst öğrenim kurumları
değil, yaygın eğitim kurumları, iş ve meslek
alanları gibi farklı seçenek ve alternatifleri dikkate
almak gereklidir.
• Yöneltmede ailenin, öğretmenlerin, uzmanların ve
öğrencinin görüşleri dikkate alınır. Son karar
öğrencinin ve ailenindir, Okul bu konuda karar için
gerekli bilgiyi sağlamak ve alternatifleri
göstermekle yükümlüdür. Öğretmen öğrenci adına
seçim yapma hak ve yetkisine sahip değildir,
Sadece alternatifleri ve olası sonuçlarını göstererek,
zorlayıcı olmadan öneride bulunabilir.
• Bu hizmetlerin gerçekleşmesinde öğretmenin ve
velinin öğrenciyi, öğrencinin de kendisini yeterli ve
gerçekçi biçimde tanıması esastır.
• Yöneltme sürecinde öğrencinin ilgi, yetenek,
özellik ve ihtiyaçları esas alınır.
• İlköğretim süreci içinde, öğrencinin gözlem ve
değerlendirmeler sonucunda yetersiz yönlerinin
desteklenmesi ve üstün yönlerinin de
zenginleştirilmiş programlarla geliştirilmesi, bu
sürecin sonundaki kararın isabetli olmasına
yardımcı olacaktır.
• Yöneltme hizmetlerinin sonuçları izlenmeli,
programın hedeflerine ne ölçüde ulaşıldığı sürekli
olarak değerlendirilmelidir.
• Yöneltme sürecinde verilen karar “kesin ve
değişmez” olarak algılanmamalıdır, Bireyin
kendisine ve mesleklere ilişkin değerlendirmeleri
ve koşulların değişmesi, yapılan seçimin
değişmesine yol açabilir, Bu nedenle
ortaöğretimdeki yaygın ve örgün eğitim
kurumlarına yatay ve dikey geçişlere olanak
verecek şekilde düzenlenmelidir.

İlköğretimde rehberlik ve yöneltme hizmetleri
bütünlük içinde ve ilgili kişilerin işbirliği içinde yürütülür,
Sınıf öğretmenleri, okul yönetimi, (varsa) uzmanlar ve
veliler çocuğun gelişimi açısından en uygun
yönlendirmeyi sağlamak için işbirliği içinde olmalıdır.

İlköğretimde rehberlik ve yöneltme hizmetleri
bütünlük içinde ve ilgili kişilerin işbirliği içinde yürütülür.
Sınıf öğretmenleri, okul yönetimi, (varsa) uzmanlar ve
veliler çocuğun gelişimi açısından en uygun
yönlendirmeyi sağlamak için işbirliği içinde olmalıdır.

Yöneltme hizmetleri süreklilik, doğru ve yeterli
bilgi toplama, tüm öğrencileri kapsaması gibi ilkeler
önemlidir. Çünkü bu hizmetlere her öğrenci ihtiyaç duyar.
Hizmetlerin sunulmasında birey ve alternatiflere ilişkin
doğru, yeterli ve güncel bilgilere gereksinim vardır. Bu
hizmet sürekli yapılırsa öğrenci gelişim ve değişimleri ile
çevre koşullarının farklılaşması dikkate alınabilir.

• Öğrencinin yetenek ve başarı durumu: Yıllara göre
saptanan akademik ortalamaları, en son yıla ilişkin
genel başarı ortalaması, grup dersleri başarı
ortalamaları, derslerdeki gelişme derecesi, genel ve
özel yetenek testleri sonuçları (yerel ve ulusal
düzeyde), standart başarı testleri sonuçları,
öğrencinin özgeçmişi, iş ve mesleki deneyimleri
(varsa), eğitsel kollar, spor ve kültür alanındaki
faaliyetlerde ortaya koyduğu yetenekler,
öğretmenin gözlem ve değerlendirmeleriyle
saptadığı özel yetenekler.
• Öğrencinin istediği seçenekler ve nitelikleri:
Öğrencinin program, dal, ders tercihleri, tercih
ettiği alanlar, iş, mesleklerin nitelikleri; bireyin
nitelikleriyle uygunluk derecesi, seçeneklerin
gerektirdiği koşullarıyla bireyin koşullarının
değerlendirilmesi.
• Program, işe girme ve devam edebilme koşulları:
Girilecek programın öğrencinin ulaşabileceği yakın
çevrede bulunup bulunmaması; eğitim için gerekli
giderleri öğrencinin ailesinin karşılama olasılığı;
devletin ve özel kuruluşların sağladığı burs, parasız
yatılılık, kredi gibi olanaklar.
• İnsan gücü gereksinimi: İstenilen alanda istihdam
ve iş olanakları. Ülkenin farklı alan ve düzeylerde
saptanan insan gücü ihtiyacı.
• Okul rehberi ve sınıf öğretmeninin genel görüşü:
Ölçüt ve durumlar dikkate alındığında, okul
rehberlik uzmanları ve sınıf öğretmeninin genel
değerlendirme sonucuna göre öğrencinin hangi
program/alana yönelmesinin uygun olacağı
hakkındaki görüşleri.

Dokuzuncu sınıf “yöneltme” sınıfıdır. Getirilen
yeni sistemde Lise 1’in (9. sınıfın) yöneltme sınıfı olması,
ergenin kendini sınaması ve daha gerçekçi bir karar
vermesi açısından iyi bir fırsattır.

Kuramsal olarak gelişim ilkelerini açıklayan
görüşler ve görgül araştırma bulguları, gencin ilgi ve
yeteneklerinin belirgin ve tutarlı hale gelerek mesleki bir
karar için gerekli olgunluğa ulaştığı dönemin ancak 15-18
yaşları arasında oluşabildiğini ortaya koymaktadır. Bu
durum dikkate; alınarak ülkemizde de zorunlu temel
eğitimin 11-12 yıla çıkartılması ve bu dönemin sonunda
mesleki kararın alınması uygun gören araştırmacılar vardır
(Yeşilyaprak 1997).

Kuşkusuz gencin, kendisi hakkında bilinç düzeyi
arttıkça kararlarında değişiklikler ortaya çıkabilir. Bu
durumda eğitim sistemi, “yatay geçişler” yoluyla gence
fırsat tanımalıdır.

Psikolojik danışma ve rehberlikte yerleştirme
hizmetleri, kendi ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda çeşitli
okul içi programlar, üst okullar, iş ve mesleklere yönelen
öğrencilerin buralara yerleşmeleri için gerekli olan yardım
çalışmalarını kapsar.

Yerleştirme hizmetleri psikolojik danışma ve
rehberlikte bilgi toplama ve yayma hizmetleriyle çok
yakından ilgili olup adeta bu hizmetlerin bir sonucu
niteliğindedir. Örnekleri şu şekilde verilebilir:
• Öğrencilerin okul içinde bir program, ders, kurs
ya da bir bölüme yerleştirilmeleri.
• Bir eğitsel kol, sosyal ve kültürel bir etkinliğe
yerleştirilmeleri.
• Bir üst okula ya da aynı düzeyde bir başka okula
yerleştirilmeleri.
• Yarı zamanlı ve yaz ayları için kısa süreli ya da
yaşam boyu sürecek bir işe yerleştirilmeleriyle
ilgili çalışmalar.

Yerleştirme hizmetlerinin verildiği yere ya da
hizmetin niteliğine göre gruplanırlar.

Yerleştirme hizmetleri hizmetin verildiği yere
göre:
a) okul içi yerleştirme,
b) okul dışı yerleştirme hizmetleri gibi iki grup
altında toplanabilir.
Okul sınırları içinde kalan eğitsel ve sosyal konulardaki
yerleştirme okul içi yerleştirme hizmetleri; okul dışında
kalan bir okula ya da işe yerleştirmeyle ilgili çalışmalarsa
okul dışı yerleştirme olarak açıklanabilir.

a) eğitsel yerleştirme,
b) meslekî yerleştirme,
c) sosyal yerleştirme gibi bir sınıflama da
yapılabilir.
Hizmetlerin niteliği bakımından, öğrencilerin program,
ders, kurs, bölüm ve diğer okullara yerleştirilmesi eğitsel
yerleştirme; öğrencilerin bir iş ya da mesleğe
yerleştirilmeleri meslekî yerleştirme, çeşitli sosyal,
kültürel ve eğitsel kol ve etkinliklere yerleştirilmesiyse
sosyal yerleştirme hizmetleri içinde ele alınabilir.

Bu gruplanma hizmetlerin daha iyi anlaşılmasına
olanak sağladığı gibi, hizmetlerin yürütülmesinde ve
personel arasında yapılacak işbölümüne de bazı
kolaylıklar getirebilmektedir.

Bu öğrencilerle yakından ilgilenmek gerekir.
Okul yönetimi başta olmak üzere, bu öğrencilerin
çalıştıkları iş yerleriyle yakın ilişkiler kurularak, bunların
daha sağlıklı ortam ve koşullar içinde, emeğinin tam
karşılığını alacak bir ücretle çalışmaları sağlanabilir. Bu
ilişkiler zamanla geliştirilerek, öncelikle ihtiyacı olan
öğrencilere yarı zamanlı iş bulma olanakları artırılabilir.
Ayrıca, bu ilişkiler bazı okullarda gerekli görülen,
öğrencilerin bir iş tecrübesi kazanmaları amacına dönük
olarak da sürdürülebilir.

Okullarda yerleştirme hizmetlerinin gerçekçi
olması ve öncelikle uygulamalara dönük olarak
düzenlenmesi için gerekli olan sağlam bilgilerin
toplanması ve bunlar üzerinde gerekli incelemelerin
yapılması zorunludur. Eğitsel, meslekî ve kişisel bilgilerin
toplanması ve incelenmesi; böylece yerleştirme hizmetleri
ile ilgili ihtiyaçların belirlenmesi amacı ile çeşitli
psikolojik danışma ve rehberlik tekniklerinden
yararlanmak gerekir.

Uzman personel öğrencilerin eğitsel, sosyal ve
kültürel kollara ve etkinliklere yönelmesinde ve
yerleştirilmesinde sorumlu öğretmenlere rehberlik ve
psikolojik danışma anlayışına daha uygun hareket
edebilmeleri için gerekli yardımı yapmalıdır. Bu
etkinliklerin öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına göre
düzenlenebilmesi için öğretmenlerle uzmanlar arasında
yakın bir işbirliği sağlanmalıdır. Öte yandan uzmanlar,
gelişimleri bakımından belirli bir kol ya da etkinliğe
yerleştirilmesi yararlı görülen bazı öğrencilerin, bunların
kendi isteklerine de uyarak, doğrudan doğruya buralara
yerleştirilmelerine yardımcı olmalıdır.

Psikolojik danışma ve rehberlik yardımı
verilirken özel ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarından dolayı ya da
özel problemi ve uyum güçlüğünden dolayı bazı
öğrencilerin çeşitli sosyal, eğitsel, hatta meslekî
etkinliklere girmeleri onların daha iyi gelişmelerinde ve
uyum sağlamalarında büyük kolaylıklar getirebilir.

Yerleştirme hizmetleri, rehberlik uzmanının
sorumluluğunda, onun planlama ve düzenlemeleri ile okul
mü-dürünün liderliğinde tüm öğretmenlerin katılımı ile
sür-dürülür. Çünkü bu hizmetlerde öğrenciyi tanıma ve
gelişimini izleme kadar çevre ve alternatiflere ilişkin
süreklik ve düzenli bilgi toplamayı gerektirir. Bu nedenle
takım çalışması esastır.

Psikolojik danışma ve rehberlikte izleme
hizmetleri çeşitli okul içi programlara, eğitsel kol ve
sosyal etkinliklere, başka okullara, geçici işlere, okulu
bitirerek süreklik iş ve mesleklere yerleştirilen öğrenciler
ile psikolojik danışma yardımı alan öğrencilerin
bulundukları ortamlarda uyum ve gelişim durumları
hakkında sürekli bilgi edinmek için yapılan çalışmaları
içerir. İzleme hizmetleri olmadan psikolojik danışma ve
rehberlik yardımı alan öğrencilerin yeni ortamlarda nasıl
bir uyum ve gelişim gösterdiği hakkında fazla bir şey
söylenemez.

İzleme hizmetleri ile okulda yapılan rehberlik
faaliyetlerinin sonuçlarını görmek ve değerlendirmek
amaçlanır. Bir bakıma uygulanan rehberlik programının
etkililiği değerlendirilebilir. Çünkü yapılan diğer
hizmetlerde hedeflenen sonuçlara ulaşılıp ulaşılmadığı
(veya ne derece ulaşıldığı) izleme çalışmaları ile anlaşılır.
Mezun olan bireylerin yöneldikleri eğitim ve meslek
alanlarına uyum sağlayıp sağlamadığının izlenmesi;
yöneltme ve yerleştirme hizmetlerinin etkililiğini
değerlendirmede önemli veriler sağlar.

İzleme hizmetleri; yöneltme ve yerleştirme
hizmetlerinin sonucunu değerlendirme amacıyla yapılır.
Okullardaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin
ne ölçüde etkili olduğu ve hatta genel olarak okul
programlarının yeterli ve yetersiz yanları hakkında
değerlendirmeye dönük bilgiler sağlayabilirler. Bu
hizmetlerle okuldaki programların, program-dışı
etkinliklerin öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını ne ölçüde
karşıladığı anlaşılabilir. Kısacası izleme hizmetleri,
rehberlik programlarının değerlendirilmesi için
kaçınılmazdır.

İzleme hizmetleri, bir süreklilik içinde okulu
bitirenleri de kapsayacaklarından, diğer rehberlik ve
psikolojik danışma hizmetlerine oranla daha zor olan
hizmetlerdir. Sosyal ve meslekî özellikleri, içinde
bulundukları ortam ve koşulları her gün değişen çok
sayıda insana ulaşmak, onlarla iletişim kurmak ve bu
iletişimi sürdürmek kolay değildir.

Okulu bitirenlerden bu ilişkiyi kurma ve
sürdürme isteğinde bulunulabilir. Okulun onları araması
yerine onların okulu araması, izleme hizmetlerini daha da
kolaylaştırabilir. Bu amaçla, öğrenciler okuldan
ayrılmadan onlara her fırsatta okuldaki psikolojik danışma
ve rehberlik hizmetlerinden ileride de yararlanabilecekleri;
okulun kendileriyle ilişkiyi sürdürmek istediği; yeni
adreslerini, yaşamlarında meydana gelecek her türlü yeni
değişimleri ve gelişmeleri sürekli olarak okula
bildirmelerinin gerekli ve yararlı olduğu, kendilerine sık
sık açıklanmalı. Öğrencilerde mezuniyetten sonra da
okulla ilişki kurma anlayışı daha okul yıllarında
kazandırılmaya çalışılmalıdır.

İzleme hizmetlerinde öğrencilerle ya da
mezunlarla kurulacak ilişkilerde, örneğin, yazılı ilişki
kurma bir yaklaşım biçimi olarak benimsenebilir.
Adreslere yazılı olarak araştırma formları, anketler, kartlar
ve mektuplar gönderilip istenen bilgiler toplanabilir.
Başka bir yaklaşım biçimi olarak, öğrencilerle ve
mezunlarla doğrudan doğruya kişisel iletişim kurulabilir.
Bu amaçla psikolojik danışma, mülakat, telefon
konuşmaları, sohbet toplantıları gibi yollardan
yararlanılabilir. Bir başka yaklaşım biçimi olarak öğrenci
ya da mezunları tanıyanlarla ilişki kurulabilir. Bu amaçla,
gerektiğinde veli konferansları, öğretmen ve işverenlerle
görüşmeler, okul ve iş yerlerine ziyaretler düzenlenebilir;
veli, okul ve iş yeri ile telefon görüşmeleri yapılabilir.
Öğrenciler ve mezunlar hakkında gazete, dergi ve diğer
yayın organlarında çıkan bilgiler toplanabilir.