PSİKOLOJİK DANIŞMA

İnsanlar yaşamları boyunca kimi zaman
rastlantılarla kimi zaman ise bilinçli öğrenme ortamları ile
bilgi kazanırlar.

Bireyler yaşantı yoluyla edindikleri bilgileri
amaçlarını gerçekleştirmek, yaşam kalitelerini yükseltmek
ve kendini gerçekleştirmek için kullanırlar.

İnsanoğlunun gündelik hayata hazırlandığı ilk yer
aile ortamıdır.

Bu öğeler öğrencilerin bireysel farklılıkları ve
gereksinimleridir.

Bu hizmetler, ilk ve ortaöğretim kurumlarında
öğretim hedeflerine ulaşmada öğrencilerin bireysel
farklarını dikkate alarak gereksinimlerini karşılamaya
yönelik hizmetlerin tümü şeklinde tanımlanmaktadır.

Bu desteklerin kaynakları profesyonel olmayan
kişiler ve profesyonel olan kişiler şeklinde
gruplandırılabilir. Profesyonel olmayan gruptaki kişiler;
aile, arkadaşlar, komşular ve akrabalar gibi bu işin özel
eğitimini almamış kişilerdir. Profesyonel olan kişiler ise
psikolojik danışman, psikolog ve psikiyatrist gibi uzman
kişilerdir.

Bu kişilerin çok iyi dinleyiciler olmaları,
hoşgörülü olmaları, gelişmiş sözel becerilere sahip
olmaları, şefkatli davranmaları, önyargısız olmaları ve
sabırlı olmaları gibi başlıca özellikleri psikolojik destek
için birincil tercih nedeni olmalarını sağlayan kişisel
özellikleridir.

Terapötik ortam, kişilerin kendilerini tehdit
altında hissetmeden içtenlikle ifade edebildikleri,
destekleyici, rahatlatıcı ve geliştirici bir atmosfer şeklinde
tanımlanmaktadır.

Terapötik iletişim, kişilerin kendilerini tehdit
altında hissetmeden içtenlikle ifade edebildikleri,
destekleyici, rahatlatıcı ve geliştirici bir iletişim biçimi
şeklinde tanımlanmaktadır.

Bu hizmetler psikolojik danışma, rehberlik veya
psikiyatrik yardım etkinlikleri şeklinde ayrılmaktadır.

Psikolojik danışman ile danışan arasında
danışana yardım amacıyla profesyonel anlamda kurulan
ilişki ve bu ilişki kapsamında gerçekleştirilen etkinlikler
şeklinde tanımlanmaktadır.

Bu yardımların temel amacı, danışanın kendisini
tanımasını ve geliştirmesini sağlamaktır.

Psikolojik danışmada ruhsal hastalıkların
iyileştirilmesi için bir faaliyet yapılmadığından herhangi
bir teşhis konulması da söz konusu değildir.

Bu amaçlar için çekingenlik ve saldırganlık gibi
eğilimleri veya stresle başa çıkma ve kendini yönetme gibi
becerileri ölçen ölçekler kullanılabilmektedir.

Psikolojik danışmanın amacına ulaşması, diğer
bir ifadeyle danışmadan en üst düzeyde yararlanmanın
sağlanması; danışmanın yetkinliğine, danışman ile
danışanın arasındaki ilişkiye ve son olarak en fazla
danışanın kendinse bağlı olmaktadır.

Danışma hizmeti verebilmek için en az lisans
düzeyinde bir eğitimin alınmış olması gerekir.

Rehberlik, bireylerin kendileri için sağlıklı ve
işlevsel olan hedefleri belirlemelerine, bu hedeflere
ulaşma olanaklarını ve kaynaklarını bulmalarına yardım
etme şeklinde tanımlanmaktadır.

Rehberlik hizmetleri doğası gereği kişilerin
istemeleri halinde verilmelidir. Dolaysıyla kişilerin
gönüllü olmaları esastır.

Birinci kademe için verilen rehberlik
hizmetlerinde 6-12 yaş grubunun gelişimsel ihtiyaçlarının
karşılanmasına ağırlık verilirken, ikinci kademede ise
mesleki rehberlik etkinliklerinin ağırlık kazandığı
görülmektedir.

Okul yöneticileri ve diğer branş öğretmenleri de
rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinde görevli olan
personellerdir.

Rehberlik hizmetlerinin sunulmasında, psikolojik
danışmadan farklı olarak herhangi bir özel eğitim almış
olma şartı aranmamaktadır. Rehberlik hizmetlerinin okul
yöneticileri ve diğer branş öğretmenleri tarafından dahi
verilebiliyor olması bu durumu doğrulamaktadır.

Sorun odaklı rehberlik faaliyetleri, belli bir
sorunu çözmek amacıyla çeşitli rehberlik hizmetlerinin
sunulması şeklinde ifade edilebilir.

En kısa sürede en çok kişiye ulaşılabilme amacı
temel sebep olarak gösterilmektedir.

Bu hizmetler okullarda görevli olan psikolojik
danışmanlarla ve il/ilçelerdeki Rehberlik ve Araştırma
Merkezleri (RAM) tarafından verilmektedir.

Öncelikle aynı bölgede bulunan başka
okullardaki uzmanların belirli günlerde uzmanı olmayan
okula gelerek hizmet vermesi sağlanmaktadır. Bu
seçenekten yararlanamayan okullarda ise RAM ile iletişim
kurularak profesyonel yardım alınması yoluna
gidilmektedir.

RAM’larda görev alabilen uzmanlar şu şekilde
sıralanabilir:
• Klinik psikologlar
• Gelişim psikologları
• Özel eğitim uzmanları
• Çocuk gelişimi uzmanları
• Sosyal çalışmacılar

Taşınan genetik etmenler, kullanılan ilaçlar,
maruz kalınan kimyasal maddeler, stresli yaşam, travmatik
yaşantı ve sağlıksız sosyal çevre gibi nedenler
sıralanabilir.

Psikiyatrist ve klinik psikologlar.

Öncelikle tıp eğitiminin alınmış olması ve
sonrasında psikiyatri alanında uzmanlık eğitiminin
tamamlanma şartı sağlanmış olmalıdır.

Öncelikle psikoloji alanında lisans eğitimini
tamamlamak ve sonrasında klinik psikoloji alanında
lisansüstü eğitim almış olmak gerekmektedir.

Psikoterapi hizmetleri ciddi ruhsal bozukluklar ve
hastalıkların tedavi edilmesi amacıyla verilmektedir. Bu
hizmetler ile kişilerin ruh sağlıklarının iyileştirilmesi
amaçlanmaktadır.

Bu tür hizmetler sadece sağlık kurumlarında
uygulanabilmektedir.

Ciddi bir kişilik problemi durumundan ziyade,
bireyin var olan gücünün ortaya çıkarılması veya ek
becerilerin kazanılmasının gerektiği durumlarda psikolojik
danışmanın devreye girmesi söz konusu olur.

Kişinin bu farkındalık ile aldığı danışma
hizmetinin daha kısa sürede ve daha üst düzeyde başarıya
ulaşma ihtimali artar.

Psikolojik direnç, bireyin yardım almak üzere bir
uzamana başvurmuş olmasına rağmen, farkında olmadan
iyileşmeye karşı bir çaba içerisinde olma durumu şeklinde
açıklanabilir.

Psikolojik danışma bireysel olarak bir danışman
ve bir danışan arasında olabileceği gibi bir grup danışanın
bir veya daha fazla danışandan destek alması şeklinde
gerçekleşebilmektedir.

Bireysel danışma genellikle haftada bir kez 45
dakikalık 6-8 oturum şeklinde olmaktadır. Grupla danışma
ise yine genellikle haftada bir kez 90 dakikalık 8-12
oturum şeklinde gerçekleşmektedir.

Bu ortak özellikler,
• Süreç; danışanların gereksinimleri, beklentileri ve
hedefleri doğrultusunda belirlenir
• Danışman gerektiğinde mesleki teknikleri
uygular
• Danışman ile danışan arasındaki ilişki dostluktan
ziyade mesleki bir ilişki niteliğindedir
• Süreç boyunca tüm bilgilerin gizliliğinin
korunması esastır

Psikolojik danışmanın sahip olması gereken
temel özellikler şunlardır:
• Kendinin farkında olma
• İçtenlik
• Empatik anlayış
• Saygı
• Sır saklamayı bilebilme
• Alanında yetkin olma

Danışan kendisinin farkında olduğunda,
komplekslerinin, zaaflarının ve önyargılarının danışma
sürecine ve danışanına etki etmesinin önüne geçmiş olur.
Öte yandan danışan, farkında olduğu olumlu özellikleri
sürecin verimli olarak işlemesi için bir araç olarak
kullanabilir.

İçtenlik, danışmanın kişisel tepkilerinden
arınarak profesyonel çerçevede danışan ile olan ilişkisini
sürdürmesini ifade etmektedir.

Empati, kısaca başka bir kişinin bakış açısıyla
bakma ve onun duygu ve düşüncelerini anlamaya
çalışmaktır. Empatik anlayış ise kişilerarası iletişim
kurarken empatik bir bakış açısı geliştirme çabası şeklinde
tanımlanmaktadır.

Empati kurarken şu aşamaların takip edilmesi
gerekmektedir:
• Empati kurmaya istekli olunması
• Dikkatin yoğunlaştırılması
• Ulaşılan bilgilerin zihinde işlenmesi ve karşıdaki
bireye aktarılması

Danışmanın verdiği tepkilerin antipati veya
acımaya doğru kayması durumunda empatik bir anlayış
geliştirmesi zorlaşır.

Saygı duymak ile saygılı davranmak aynı anlama
gelen kavramlar değildir. Saygılı davranmada somut
olarak bir davranış gözlense de, kişinin duyguları
tamamen aksi yönde olabilir. Ancak saygı duyma
bireylerde beklenen roller ve tavırlardan bağımsız olarak
gerçekleşir. Saygı duymada herhangi bir mevki, statü gibi
bir nitelik gözetilmez.

İçselleştirilmiş saygı anılan profesyonel ilişkinin
temelini oluşturmaktadır. İçselleştirilmiş saygı ile birlikte
danışan ve danışman arasındaki terapötik ilişkinin
oluşturulması ve gerekli olan yardım ilişkisinin kurulması
mümkün olmaktadır.

Sır saklamayı bilme niteliği, psikolojik danışma
mesleği için bir meslekli ahlak ilkesi olup mutlaka
uyulması gereken bir ilkedir.

Alanında yetkinlik elbette tüm meslek grupları
için olması gereken bir niteliktir. Ancak psikolojik
danışmanlar başta olmak üzere psikolojik yardım hizmeti
veren bireylerin gerekli yetkinliğe sahip olmamaları
danışanların süreçten zarar görebilmelerine neden olabilir.
Bu eksiklik de elbette mesleki ahlak ilkelerine aykırı bir
durumdur.

Ülkemizde psikolojik danışma uygulamalarını
zorlaştıran etmenler şu şekilde sıralanabilir:
• Meslekle ilgili etmenler
1. Mesleğin yeterince tanınmamış olması
2. Psikolojik danışmanların yeterince
eğitilmemiş olması
3. Mesleklerin sınırlarının yeterince
bilinmemesi
4. Yakın alanlarda çalışan meslek
elemanları arasındaki eşgüdüm eksikliği
• Yardım alanlarla ilgili etmenler
1. Düşük farkındalık düzeyi
2. Güven eksikliği
3. Psikolojik yardım almaya ilişkin
olumsuz tutumlar
4. Etiketlenme korkusu
5. Benzer alanlardaki profesyonellerin
rollerinin farklılığının bilinmemesi
• Örgütle ilgili etmenler
1. Ortamın uygunsuzluğu
2. Yönetimin tavrı
3. Atamalardaki kararsızlık

Lisans ve lisansüstü düzeyde verilen eğitimlerin
niteliğinin yükseltilmesi ve ortak ölçütler kullanılarak
paralel ders programlarının geliştirilmesi şeklinde adımlar
atılabilir.

Danışanın içinde yaşadığı kültür, ülkenin
gelişmişlik düzeyi ve yardım meslekleri konusundaki
bilinçlilik düzeyi danışanın kendisinin farkında olma
eğilimi ile ilişkili olan etmenlerdir.

Düşük eğitim düzeyi, sağlık konularındaki
bilinçsizlik ve sosyal güvenlik sistemine dâhil olmama
gibi etmenler danışanlardaki güvensizlik duygusunun
artmasına neden olabilmektedir.

Özellikle danışma süreci ile ilgili doğru olmayan
bilgilerin yerine güvenilir bilgilerin sunulması, duygusal
olarak kendilerini iyi hissetmelerinin sağlanması ve en
önemlisi bu faaliyetlerin sağlanabilmesi için danışma
hizmetlerinin etkili bir biçimde tanıtılması şeklinde
önlemler alınabilir.

Kendini öldürme ile ilgili düşüncelere sahip olan
ve bunları dile getiren bir lise öğrencisi mutlaka bir
psikiyatriste yönlendirilmelidir.

Gizliliğin korunabileceği ve dış gürültülerin
süreci etkilemesine izin vermeyeceği biçimde sessizliğe
sahip bir ortam olmalıdır.

Özellikle okullarda rehberlik uzmanının yanında
okul yöneticilerine de sorumluluk verilmiş olması, okul
yöneticilerinin etkilerini ön plana çıkarmaktadır. Şayet
yöneticilerin olumsuz tutumlara sahip olması, elbette
danışma sürecini de olumsuz etkilemektedir.

Uzmanlık alanı olmamasına karşın okullara
atanan bu kişilerin özellikle rehberlik etkinliklerine ağırlık
vermeleri ve psikolojik yardıma ihtiyaç duyan bireyleri
ildeki RAM’lara yönlendirmeleri daha akılcı bir hareket
olacaktır.

Branş öğretmenleri öğrencileri uzmanlara göre
daha iyi tanırlar ve onların zaman içersindeki gelişimleri
hakkında daha fazla bilgiye sahiptirler. İşte bu tür
bilgilerin uzmanlar ile paylaşılmasıyla, ortaya çıkan
sorunların erken fark edilmesinde branş öğretmenlerinin
uzananlara vereceği destek önemlidir.

Branş öğretmenleri kişisel özellikleri ve mesleki
rollerini kullanarak yardım almaya ilişkin hem
öğrencilerin hem de ailelerin olumlu tutum
geliştirmelerine yardımcı olabilirler. Bu şekilde branş
öğretmenleri hem öğrencileri hem de aileleri eğiterek
gerekli yönlendirmeleri yapabilirler.

Branş öğretmeninin bu durumda yapması
gerekenler şu şekilde sıralanabilir:
• Öncelikle öğrenciyi gözlemeli, gelişimi hakkında
bilgi toplayarak sorunun profesyonel yardım
gerektirme durumunu belirlemelidir
• Eğer okulda psikolojik danışman varsa öğretmen
öğrenciyi bu uzmana yönlendirmelidir
• Okulda psikolojik danışman olmaması
durumunda ise, öğretmen öğrenciyi ildeki
RAM’a yönlendirmelidir