BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ

Bireylerin gelişim ve gerçekleşim ihtiyaçlarını
karşılamaları, çevrelerine uyum sağlayabilmeleri,
kendilerine uygun kararlar verebilmeleri, karşılaştıkları
sorunlara çözümler getirebilmeleri, ancak onların
kendilerini yeterince tanımalarına bağlıdır.

Bireylerin kimlikleri, fiziksel özellikleri, benlik
algıları, sosyal uyum düzeyleri, aile özellikleri,
yetenekleri, ilgileri, başarıları, sağlık durumları gibi
konularda bilgi sahibi olunması faydalı olur.

Testeler ve test dışı teknikler olarak iki başlık
altında sınıflandırılmaktadır.

Testler, ölçülmek istenen özelliği veya davranışı
temsil eden bir dizi yazılı veya sözlü sorular grubu
aracılığıyla ve önceden standart hale getirilmiş ölçütlere
bağlı olarak bireylerin belirli özelliklerini ölçen bilgi
toplama araçlarıdır.

Sınavlarda kullanılan test kavramı ile aslında
çoktan seçmeli soru türü kast edilmektedir. Test kavramı
ise bir ölçme aracını ifade etmekte olup, içinde yer alan
sorularsa çoktan seçmeli, açık uçlu ve derecelendirmeli
gibi farklı türlerde hazırlanabilmektedir.

Testlerin kullanımında bireyler ölçülmek istenen
özelliklerinin mevcut durumu hakkında önceden
belirlenmiş yönerge çerçevesinde bir dizi yazılı ya da
sözlü soru grubuna yanıt verirler.

bireyler ölçeklere verdikleri yanıtlardan sonra
ölçülen özelliğe ilişkin bir puan elde ederler. Bireyin bu
puanları testin önceden belirlenmiş değerlendirme
ölçütlerine göre, bireysel olarak yorumlanır ve bireyin
özelliğine ilişkin değerlendirmeler ve kararlar oluşturulur.
Eğer testler norm çalışmalarına sahipse bireylerinin
özelliğinin diğer bireylerin sahip olduğu aynı özellikle
karşılaştırılmasına fırsat sağlar. Bu amaçla bireyin sahip
olduğu özelliğine ait puanları, bu testi daha önce almış
kişilerin puanları ile karşılaştırılır. Böylece bireyin
durumu, norm grubunu oluşturan diğer bireylerin
özelliklerine dayalı olarak değerlendirilir.

Soruların sorulma ve cevaplama biçimine göre
yazılı, sözlü ve performans testleri olarak
sınıflandırılmaktadır.

Test puanlanmasında yanlılığın karışma
olasılığına göre objektif ve sübjektif testler olarak
sınıflandırılmaktadır.

Testler kullanım amaçlarına göre yetenek, ilgi,
tutum, başarı ve kişilik testleri olarak
sınıflandırılmaktadır.

Uygulama süresine göre testler hız ve güç testleri
olarak sınıflandırılmaktadır.

Testler kaç kişiye uygulandığına göre bireysel ve
grup testleri olarak sınıflandırılmaktadır.

Testler ölçmek üzere hazırlandığı özellik ölçütüne
göre tipik davranış ve maksimum yeterlilik testleri olarak
sınıflandırılmaktadır.

Bu tür testler önceden teste ilişkin bir doğru cevap
anahtarına sahiptir. Bu nedenle testte yer alan her bir
sorunun tek bir doğru cevabı bulunmakta ve bireylerin de
bu doğru cevabı bulmaları beklenmektedir. Başarı ve
yetenek testleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Başarı testleri, bireylerin belirli bir konuya ilişkin
var olan bilgi düzeylerini tespit etmeye yönelik olarak
hazırlanmaktadır. Bunun yanında öğretim etkinliklerinde
bireylere kazandırılmak istenen amaç ve davranışlara
bireyin ne derece ulaştığını da belirlemek için kullanılır.
Öğretmen yapısı başarı ve standart başarı testleri olmak
üzere iki biçimde olmaktadır. Öğretmen yapımı başarı
testleri öğrencilerin belirli bir konuda dersin hedeflerine
ne derece ulaştıklarını belirlemek için öğretmenlerin
hazırladıkları, sadece sınıf içinde geçerli olan testlerdir.
Standart başarı testi belirli bir konuda, bireylerin
başarılarını ölçmek için uygulaması puanlanması herkes
için standart olan geniş gruplarda kullanılan testlerdir.

Bu tür testler bireylerin zihin gücünü ölçmek
üzere hazırlanmaktadır. Yetenek testleri genel yetenek ve
özel yetenek testleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Genel yetenek testleri, genellikle sözel, sayısal ve soyut
zihin gücü olmak üzere genel zihin gücünü ölçmek için
kullanılan testlerdir. Özel yetenek testleri ise bireylerin
resim, müzik, spor gibi belirli bir alana özgü yeteneklerini
ölçmeyi amaçlayan testlerdir.

Bu testler, tek bir doğru cevap içermeyen ve
bireylerin yaşamlarında sergiledikleri davranışlar
belirlenmeye çalışılmaktadır. Kişilik, ilgi ve tutum testleri
bu tür testlerdendir.

Kişilik testleri, ilgi, tutum, başarı ve yetenek
dışındaki diğer kişilik özelliklerini ölçmek amacıyla
hazırlanmaktadır. Bu testler kişiliğin tüm özelliklerini bir
arada ölçmek yerine, kişiliğin belirli boyutlarını ölçmek
amacıyla geliştirilmiştir.

İlgi envanterleri bireylerin yapmaktan
hoşlandıkları ve sevdikleri belirleyerek; ilgi alanlarını
görmelerini ve tanımalarını sağlayarak bireylerin meslek
seçimlerinde yardımcı olmak amacıyla rehberlik
hizmetlerinde kullanılan ölçme araçlarıdır.

Tutum, başka bireylere ya da herhangi bir duruma
karşı bireylerin belirli bir yönde davranımlarına yol açan
duygu, düşünce ve davranışsal eğilimleri ifade eder. Bu
bağlamda tutum ölçekleri de, herhangi bir kişiye, nesneye
veya duruma yönelik bireylerin sahip olduğu duygu,
düşünce ve davranış biçimlerini belirlemek için kullanılır.

belirli bir amaç doğrultusunda bir grup içerisinden
bazı bireylerin seçilmesi ve amaca uygun olarak
yerleştirilmesinde testler kullanılmaktadır. Özellikle bir
işe, okula ya da göreve daha uygun bireyler testler
aracılığıyla seçilebilir. Bu yöntemle seçilen bireylerin,
seçildiği birimdeki görevleri diğerlerine göre daha iyi
yapabileceği, başarabileceği öngörülmüş olmaktadır.

Testler bireyleri belirli amaçlar doğrultusunda
gruplara ayırmak amacıyla da kullanılmaktadır. Okullarda
seviye sınıfları yapmak için, sağlık alanında bireylerin
rahatsızlıklarına göre sınıflandırılması buna örnek olarak
verilebilir.

Testler, bireylere yönelik verilen hizmetlerin
değerlendirilmesinde kullanılmaktadır. Örneğin bir okulda
uygulanan öğretim modelinin veya rehberlik servisince
uygulanan bir terapinin etkililiğini ölçmek amacıyla
testlerden faydalanılabilir.

Bilimsel çalışmalardaki hipotezlerin test
edilmesinde testlerden faydalanılmaktadır. Araştırmalarda
bir hipotez ortaya konup, bunu sınamak için hipotezde yer
alan değişkenleri ölçmek amacıyla çeşitli ilgili testler
kullanılmaktadır.

Öğrencilerin başarıları, ilgileri, yetenekleri ve
kişilik özellikleri hakkında bilgi toplayarak, onların
kendilerini daha iyi tanımalarını sağlamak ve
onların geleceklerine ilişkin yordamalarda
bulunmak,
• Öğrencilerde başarısızlık ve uyumsuzluk gibi
sorunlara yol açan nedenleri belirlemek ve bunları
çözmek için bilgi elde etmek,
• Öğrencilere sunulacak hizmetler için öncelikli
ihtiyaçları belirlemek ve verilen hizmetlerin
etkililiğini değerlendirmek,
• Özel gereksinimi olan öğrencileri belirlemek,
• Öğrencilerin başarı durumları hakkında bilgi
toplayarak, başarısızlıklarını önlemek ve
başarılarını artırmak,
• Kendi özelliklerine uygun olarak öğrencileri okul
içi veya dışındaki eğitsel, mesleki ve sosyal
etkinliklere yerleştirmek
• Öğrencilerin kendilerine ilişkin algılarını öğrenmek

• Testler bir ölçme aracına bulunması gerekli olan
geçerlik, güvenirlik ve kullanışlılık gibi niteliklere
sahip olmalıdır. Aksi takdirde sonuçlara hata
karışma olasılığı artar.
• Testler gerektiğinde belirli bir amaç doğrultusunda
kullanılmalıdır. Ancak testlerle elde edilen
bilgilerin sınırlı olduğunun farkında olunmalı ve
test sonuçları bireye ilişkin diğer bilgilerle bir arada
değerlendirilmelidir.
• Testi kullanan bireyler, testin amacı, özellikleri,
uygulama kuralları, puanlama biçimi, sonuçların
nasıl yorumlanacağı ve nasıl paylaşılacağı gibi
huşularda yeterince bilgi ve becerilere sahip
olmalıdır.
• Her testin ölçmek istediği belirli bir özellik
olduğundan, ölçmek üzere hazırlandığı amacına
uygun olarak kullanılmalıdır.
• Test sonuçlarının paylaşılmasında gizliliğe özen
gösterilmeli, bireyleri etiketleyecek biçimde
kullanılmamasına dikkat edilmelidir. Bu bağlamda,
sonuçlar testin gerektirdiği ilkelere uygu olarak
elde edilmeli, yorumlanmalı ve sonuçların kimlerle
nasıl paylaşılacağına etik kurallar dikkate alınarak
karar verilmelidir.

Görüşme, anket, otobiyografi ve problem tarama
listesi kendini ifade etmeye dayalı test dışı tekniklerdir.

Görüşme tekniği bireye ilişkin bilginin kişinin
kendisinden ya da onu tanıyan bir başkasından sözel ve
sözel olmayan yolların bir arada kullanılarak yüz yüze ya
da çeşitli araçlar vasıtasıyla elde edilmesidir. Görüşmede
elde edilen bilgiler çeşitli yöntemlerle kayıt edilir. Daha
sonra bu kayıtlar analiz edilerek değerlendirilir. Görüşme
yüz yüze yapılıyorsa kişinin görünüşü, konuşma biçimi
gibi sözel olmayan gözlemlerden elde edilen bilgiler de
kullanılabilir.

Yapılandırılmış ve yapılandırılmamış olmak üzere
iki tür görüşme yöntemi bulunmaktadır. Yapılandırılmış
görüşmede, belli bir amaç doğrultusunda sorulacak sorular
önceden hazırlanır, bunların nasıl sorulacağı planlanır ve
bu plan çerçevesinde görüşme gerçekleştirilir.
Yapılandırılmamış görüşmede ise, önceden belirlenmiş bir
soru listesi olmaksızın belirli bir amaç doğrultusunda
görüşme sırasında görüşmecinin istediği soruları
yöneltmesiyle gerçekleştirilir.

Çalışmanın amacını iyi belirlemeli, eğitimli
olmalı, açık uçlu sorulara yer vermeli, iyi bir iletişim
becerisine sahip olmalı, bireyleri kendilerini açmaları
konusunda cesaretlendirmeli ve cevapları
belirginleştirmeye çalışmalıdır.

Anket, bireylerin belirli bir konuya ilişkin
görüşlerini ve eğilimlerini belirlemek amacıyla önceden
hazırlanmış bir soru grubudur. Anket soruları kısa,
anlaşılır ve cevaplaması kolay sorulardan oluşmalıdır.
Anket soruları içerisinde açık uçlu, kapalı uçlu,
derecelendirmeli gibi farklı soru türleri yer alabilir.
Anketin başına; çalışmanın amacı, gizliliğin sağlanacağı
ve içten cevaplamanın önemine ilişkin açıklamalar yer
alır.

Anket genelde çok sayıda bireye uygulanır.
Genellikle yüz yüze gerçekleştirilen anket uygulaması,
bazen telefon, posta ya da bilgisayara aracılığıyla da
uygulanabilir. Uygulama sonunda her bir soruya ilişkin
dağılımlar bulunarak tablolarla gösterilir.

Anketin olumlu yanı, kısa zamanda az maliyetle
çok fazla kişiye uygulanabilir olmasıdır. Olumsuz yanı ise,
bireylerin kendi gerçek durumları yerine sosyal olarak
beklenilen yönde yanlı cevaplar vermesidir.

Otobiyografi, bireyin kendi yaşamına ilişkin
bilgileri kendisinin yazılı olarak anlatmasıdır. Bu teknik
ile bireyin kendisini ve geçmiş yaşantılarını nasıl
algıladığı ortaya konulmaktadır.

Otobiyografi tekniği serbest ve planlı olmak üzere
iki farklı biçimde uygulanmaktadır. Serbest biçimde,
bireyden kendi yaşam öyküsünü sınırlama olmaksızın
kendi kendileri hakkında istedikleri gibi yazması
istenmektedir. Planlı otobiyografide ise, bireyin hangi
konularda yazması gerektiği belirlenmekte ve bu
başlıklara bağlı kalınarak yazılması istenmektedir.

Problem tarama listesi, bireylerin öğrenmesini,
gelişimini ve uyumunu etkileyen ne gibi problemlere sahip
olduğunu ortaya koymak için kullanılmaktadır. Bu listede,
öğrencilerin aile yaşamı, okul yaşamı, çevresi ve
arkadaşlarıyla ilişkileri, karşı cinsle olan ilişkileri, sağlık
durumu ve benlik algısı gibi problem alanlarından sorular
yer almaktadır. Öğrencilerden de bu problemlerden
kendilerinde var olanları işaretlemeleri istenmektedir.

Gözlem, gözlemcinin bireyin var olan
davranışlarını, duyu organları yoluyla gözleyerek olduğu
gibi kaydetmesine dayalı bir bilgi edinme yoludur.

Gözlem, sistemli ve sistemsiz olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Sistemsiz gözlem dışarıdan herhangi bir
müdahale yapmaksızın doğal koşullar içerisinde oluşan
birey davranışlarının gözlenmesini içermektedir. Bu tür
gözlemde önceden belirlenmiş bir plan bulunmadığından
gözlemci sistemli herhangi bir davranış belirlemeksizin,
rastlantısal olarak, o zaman içerisinde ortamdaki her türlü
davranışı betimlemektedir. Sistemli gözlemde ise,
sistematik bir biçimde bireyin belirli davranışları
gözlenmektedir. Sistemli gözlemin etkili bir şekilde
yapılması için, hangi davranışım, ne zaman, nerede ve
nasıl gözleneceği, kimin gözleyeceği ve nasıl
kaydedileceğine ilişkin bir plan yapılmalıdır.

Olay kaydı, bireyin belirli bir ortamda gözlenen
bir davranışının objektif bir biçimde ayrıntılı olarak
betimlenmesidir. Bu kayıtlar, bireyi etiketleme, yargılama
amacı gütmeden, yansız ve objektif olarak yapılmasına
özen gösterilmelidir.

Olay kaydında sırasıyla; bireyin kimliğini tanıtıcı
bilgiler, gözleyenin kimliği, gözlemin gerçekleştirildiği
yer ve zaman, gözlenen davranışın betimlenmesi ve varsa
gözlemci yorumu yer alır.

Derecelendirme ölçekleri, bireyin gözlenen
davranış ya da özelliği ile ilgili elde edilen bilgilere
ilişkin, gözlemcinin yargılarını ya da değerlendirmelerini
bir derece ifadesiyle belirtmesine dayanan ölçme
araçlarıdır.

Bireyin belli bir özelliğe sahip olma ya da
davranışı sergileme derecesi, sözel karşılıkları daha önce
açıkça tanımlanmış belirli sayılarla ifade edilmesidir.

Gözlenilen özellik ya da davranış, bir ucu olumlu
diğer ucu olumsuz yönü gösterecek biçimde devamlılık
gösteren bir doğru üzerinde derecelendirilir.

Gözlenilen özellik ya da davranış, farklı dereceler
oluşturacak biçimde, bir dizi sözel betimlemesiyle
belirtilir.

• Genelleme hatası: gözlemcinin bireyin gözlenecek
davranışı yerine bireye ilişkin önceden var olan
tutumlarını, yargılarını işin içine karıştırarak
derecelendirmesi
• Cömertlik hatası: gözlemcinin kişisel yanlılık
sergileyerek bireylerin gözlenen davranışlarını
olduğundan daha fazla göstermesi
• Cimrilik hatası: gözlemcinin yanlı davranarak
gözlenen davranışı olduğundan az göstermesi
• Merkeze yığma hatası: gözlemcinin davranışları
uçlarda yer alacak şekilde derecelendirmekten
kaçınıp, orta dereceye yerleştirmeye çalışması

• Ölçme aracı için açık bir amaç belirlenmeli
• Gözlenebilir özellik ve davranışlar seçilmeli
• Gözlenecek özelliklere ilişkin maddeler açık
yazılmalı
• Ölçek için derecelendiriciler belirlenmelidir

Bir grup içerisindeki bireyler arasındaki sosyal
ilişkileri, bireylerin gruptaki sosyal durumlarını
inceleyerek, grupların sosyal dokusunu ortaya koymak
için kullanılmaktadır.

Sosyometri ile bireylerin bir grup içindeki sosyal
davranışlarının durumuna, grupta yer alan ilişki
biçimlerine, grup içerisindeki dinamiklere, grupların
sosyal dokusu ve bütünlüğüne ilişkin bilgiler elde
edilebilir.

Öğrencilerin birbirlerini yeterince tanımış
olmaları gerekir. Uygulama belirli aralıklarla tekrar
etmelidir. Sorularda gerçek sosyal durumlar yer almalıdır.
Elde edilen sonuçların ölçüm yapılan ortam ve zamanda
geçerli olduğu unutulmamalıdır.

Bu teknik ile grup içerisinde, bireyin kendisini ve
diğer üyeleri nasıl gördüğü, bireyler diğer üyeler arasında
nasıl bir ilişki olduğu ve gruptaki üyelerin diğer üyeler
tarafından ne gibi özelliklerle tanındığı ortaya
konulmaktadır .

Bireyin kendisi için üzüntü veren bir sorunu bir
grup karşısında oynamasına psikodrama denir. Bu
yöntemle, bireyler sorunlarını bir grup karşısında
paylaşarak soruna ilişkin algılarını açığa çıkarmakta ve
sorunların nedenlerine ilişkin farkındalık
kazanmaktadırlar.

Sosyodrama, bir grup bireyin ortak bir biçimde
yaşadıkları sosyal içerikli bir olayı ve bu olayla ilgili
rolleri izleyici grup karşısında doğal bir biçimde gerçek
yaşamdaki gibi oynamalarıdır. Bu sayede grubun yaşadığı
ortak sorunun daha iyi anlaşılması, soruna ilişkin değişik
bakış açıları kazanılması ve sosyal becerileri artırılmak
hedeflenir.

Okulöncesi ve ilköğretim okullarında çocuklara
öğrenme yaşantıları düzenlemede ve onların bilişsel ve
psikososyal yönlerden gelişmelerini sağlamada oyun
etkinliklerinden yararlanılmaktadır.

bireyin davranışına sebep olan faktörleri
belirlemek amacıyla, bireyi tüm yönleriyle detaylı bir
biçimde derinliğine inceleyerek analiz etmeyi ve rapor
etmeyi gerektiren bir tekniktir.

Ev ziyaretleri, öğrencileri daha iyi tanımak,
onların aile yaşantısı hakkında bilgi edinmek gibi
amaçlarla öğrencilerin evlerine yapılan ziyaretleri ifade
etmektedir.

Bibliyoterapi, bireylerin yaşadıkları çeşitli
sorunlarla ilgili kaynak ve materyalleri okuyarak
bilgilenme ve çözüm bulmayı amaçlayan bir tekniktir.