REHBERLİK - Deneme Sınavı - 4

Rehberlik farklı kişilerce farklı tanımlanmış gibi görünse de tanımlarda vurgulanan bazı ortak noktalar bulunmaktadır. Bu ortak noktaları beş maddede toplamak mümkündür:

Kendini gerçekleştirme, İnsancı Psikoloji’nin en önemli kavramlarından birisidir. Maslow’a göre, insanın temel ihtiyaçlar hiyerarşisinin en üst basamağında yer alan “kendini gerçekleştirme” insan davranışlarına yön veren tek ve temel güdüdür. Rogers ise “tam verimlilik” ya da “tam kapasiteyle fonksiyonda bulunma” (fully-functioning) kavramlarını kendini gerçekleştirme kavramıyla aynı anlamda kullanmıştır.

Rehberlikle ilgili kimselerde ve rehberlik yardımı alan öğrencilerde rehberlikle ilgili yanlış bazı anlayışlar ve bu anlayışlara dayalı uygun olmayan beklentiler gözlenmektedir. Bunlar kısaca şöyle özetlenebilir:

Rehberlikte hizmet alanları dokuz grupta ele alınmıştır. Rehberlikte hizmet alanlarının merkezinde psikolojik danışma hizmet alanı bulunmaktadır. Rehberlik hizmet alanları bir bütündür, birbirini tamamlar.

Öğrencilere, kendi niteliklerine uygun eğitsel programlar ve meslekler seçmelerinde; başarısızlık ve uyum sorunlarını çözebilmelerinde yardımcı olabilmek için her şeyden önce öğrencinin niteliklerinin bilinmesine gereksinim vardır. Öğrencileri çeşitli yönleriyle tanımak amacıyla ilgi envanterleri, yetenek ve başarı testleri, kişilik test ve envanterleri gibi test tekniklerinin yanı sıra, gözlem, görüşme, otobiyografi, sosyometri, bil-kim, sosyodrama, psikodrama, derecelendirme ölçekleri, anket arzu listeleri, problem tarama listeleri gibi test dışı çeşitli tekniklerden yararlanılmaktadır. Bu tekniklerinin sınıflandırılmasında farklı ölçütler kullanılmaktadır. Bir ölçüte göre bireyi tanıma teknikleri; (1) test teknikleri, (2) test dışı teknikler olarak iki grupta toplanmaktadır. Bir diğer ölçüte göreyse bireyi tanıma teknikleri standart testler, durumsal testler (situational tests), kendini anlatma teknikleri (self-report technics) gözlemsel teknikler (observational technics) olmak üzere sınıflandırılmaktadır.

Oryantaston hizmetleri; eğitim kurumlarında, okula yeni gelen öğrencileri, katıldıkları yeni ortama alıştırmak, okulun kuralları, işleyişi, olanakları hakkında bilgi vermek ve böylece okula uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla yapılan çalışmaları kapsar. Ayrıca, oryantasyon hizmetleri çalışan yetişkinlere yönelik olarak da sunulabilir. İşe yeni giren bir kişinin iş ortamına, arkadaşlarına alışabilmesi için iş yerinin koşullarıyla sunduğu olanaklar hakkında bilgi verilebilir.

Rehberlik alanı, tarihsel gelişim sürecinde başka bazı alanlardan etkilenmiş; o

alanları da etkilemiş, yani farklı disiplinlerle yakın etkileşim içinde olmuştur. Bu disiplinler; ekonomi, psikoloji,sosyoloji, eğitim, felsefedir.

Psikoloji, insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Bugün dünyada psikolojinin klinik psikoloji, sosyal psikoloji, endüstri psikolojisi, ekolojik psikoloji, gelişim psikolojisi, psikometri gibi çok sayıda uygulamalı alt dalları bulunmaktadır. Psikolojik danışma ve rehberlik alanı da psikolojinin uygulamalı bir dalı olarak rehberliğin merkezinde psikolojik danışma bulunmaktadır.

Rehberlik anlayışının ilk filizlenmesi 1890’da California eyalet okullarında öğrencilerin incelenmesi, işe yerleştirilmeleri ve izlenmeleri gibi uygulamalarla başlamıştır.

Türkiye’de rehberlik çalışmaları 1950’li yıllarda başlamıştır. Amerikalı uzmanlardan Tompkins, Beals ve Mills Türkiye’ye gelmiş, eğitim sistemimizi ve okulları inceleyerek rehberlik alanında pilot çalışmalar başlatmışlardır. Ankara Demirlibahçe ilkokulu’nda 1955’te ilk “Rehberlik Merkezi” açılmıştır.

Rehberlik hizmetlerinde bireysel farklara saygı esastır. Derece farkıyla da olsa birey, diğer insanlardan her yönüyle farklıdır. Dolayısıyla herkese rehberlik hizmeti verilebilir ama bireysel farklılıklar gözetilerek verilmelidir.

Programı merkeze alan eğitim anlayışı öğrenciler arasındaki bireysel farkları dikkate almaz. Öğrenme öğretme sürecinde öğrenci değil, öğretmen daha aktiftir. Ders programlarını öğrencilerin ilgi, yetenek, kişilik özellikleri, ihtiyaçları, gelişim sorunları v.b. göre düzenlenmez. Bu anlayışa göre, programlar belli işleri görmek üzere insan yetiştirmeyi hedefler ve öğrencilerin de bu program aracılığıyla işin gerektirdiği nitelikleri kazanması beklenir. Burada öğrenci farklı ilgi, yetenek, kişilik özellikleri, ihtiyaçları, gelişim sorunları olan gelişmesi gereken değerli bir varlık olarak değil, adeta bir “nesne” olarak görülmektedir.

Buna karşın öğrenciyi merkeze alan eğitim anlayışı öğrenme öğretme sürecinde öğrencinin daha etkin olmasını, programların öğrencilerin ilgi, yetenek, kişilik özellikleri, ihtiyaçları, gelişim sorunları v.b. göre düzenlenmesini öngörür. Öğrencilerin kendi niteliklerine uygun bir meslek edinmelerinin yanı sıra, kişisel gelişimleri ve mutlu olmaları da temel hedeftir.

Rehberlik, hizmetin sunulduğu alana göre “Kişisel Rehberlik”, “Eğitsel Rehberlik” ve “Mesleki Rehberlik” olarak üçe ayrılmaktadır.

Rehberliğin geliştirici işlevi, gelişimsel psikolojik danışma ve rehberlik anlayışına dayanır. Gelişimsel psikolojik danışma ve rehberlik yaklaşımı bireyin çeşitli gelişim dönemlerindeki akademik, zihinsel, sosyal, duygusal, cinsel ve fiziksel gelişiminin bütünlüğünü ve sürekliliğini esas alır.

Rehberlik hizmetleri eğitim kurumlarında her kademe ve türdeki okullarda sunulmakla birlikte; rehberlik programlarının içeriği okulun özellikleriyle öğrencilerin gelişim dönemleri ve ihtiyaçlarına göre farklılık göstermektedir. Bu çerçevede; okul öncesinde Rehberlik, ilköğretimde Rehberlik, orta öğretimde Rehberlik, yüksek Öğretimde Rehberlik hizmeti sağlanmaktadır.

Önleyici Rehberlik: Okullarda, öğrencileri olumsuz etkileyecek durumlar daha ortaya çıkmadan önce, bu durumları fark ederek önlenmesini ifade etmektedir. Örneğin; trafik kuralları konusunda önceden bilgilendirilen birey, “kırmızı ışıkta durma” davranışı gösterecek ve kendini tehlikeden korumuş olacaktır. Ya da okul çevresinde bazı insanların uyuşturucu sattığı; bu kişilere karşı dikkatli olunması gerektiği yönünde bilgilendirilmiş öğrenciler uyuşturucu satıcılarının tuzağına düşmeyeceklerdir.

Gelişim sürecinde, bireyler birbirlerinden farklı özelliklere sahip olabilmektedirler. Yani, hiç bir birey bir diğerine tıpa tıp benzememektedir. Her birey kendine özgüdür. Bu durumun temelini doğuştan getirilen kalıtımsal özelliklerle içinde yaşanılan çevresel faktörler ve her ikisinin etkileşimleri oluşturmaktadır.

Kalıtım; bireyin soy anne babayı, anne baba soyu kapsar, ikisinden biri kullanılmalı anne, babasından genetik yolla getirdiği özelliklerin bütünüdür. Bir bebek, küçük bir insan yavrusu olmakla birlikte, saç, göz, ten rengi ve kan grubu gibi özellikleri açısından ırkına, anne babasına ve akrabalarına benzeyen özelliklerle donanmış olarak dünyaya gelmektedirler. Bireyin saç tipinde anne ve babanın genlerinin baskın ve çekinik olması belirleyici olacaktır.

doğum sonrasından itibaren yaşamın sonuna kadar bireyler, çevreleri tarafından etkilenirler, biçimlendirilirler. Doğum sonrasında, bireyin içinde bulunduğu fiziksel koşullar ve durumlar (beslenme ve barınma biçimi, hastalıklar, gelir düzeyi, geçirilen kazalar gibi) ile sosyal faktörler (aile, akranlar, okul, iletişim araçları, kültür, inançlar, değerler, iş yaşamı gibi) bireylerin gelişimini etkileyen çevresel belirleyicilerdir.

Bireylerin gelişiminde kalıtım ve çevre sürekli etkileşim halinde olup, bazı özelliklerin ortaya çıkmasında kalıtımın (göz rengi, kan grubu, ten rengi gibi) bazılarındaysa çevrenin (yakın arkadaşlık ilişkileri kurma, güvenilir olma, demokratik anlayışa sahip olma, kitap okuma alışkanlığı sergileme gibi) daha etkin bir rol oynadığı kabul edilmektedir.

Bireyi tanıma çalışmalarının temel amacı, bireyi kendine tanıtmaktır. Ancak, bu yolla bireyler, doğuştan getirdikleri özelliklerini ortaya çıkarabilmek için, içinde bulundukları ortamları gerçekçi olarak değerlendirebilir, kendileri için en uygun seçimleri yapabilir, kararları verebilir ve kendilerini gerçekleştirebilirler. Bireyi tanımanın temel amacı, bireyin kendisini tanımasını sağlamaktır.