REHBERLİK - Deneme Sınavı - 3

Okullarda, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin etkili bir şekilde verilebilmesi için, öğrencilerin birçok özelliğinin tanınmasına ihtiyaç vardır. Bu kapsamda, öğrenci hakkında bilgi toplanacak yönler genel olarak, şu şekilde gruplandırılabilir:

Son yıllarda yapılan araştırmalar bireylerin zihinsel özelliklerinin çok boyutlu olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, Gardner yedi zeka alanı belirtmektedir. Bunlar; sözel dilbilimsel zeka, mantıksal matematiksel zeka, müziksel zeka, uzaysal görsel zeka, bedensel duyusal zeka, içsel zeka ve kişilerarası zeka’dır. Dolayısıyla, bireyler çok farklı zihinsel özelliklere sahip olabilmektedirler.

Bireyi tanıma sürecinde etkili hizmetlerin sunulmasında göz önüne alınması gereken bazı temel ilkeler ifade edilmektedir. Bu ilkeler şu şekilde özetlenebilir:

Öğrencilerin ilgi alanları, Kuzgun(2000) tarafından sınıflandırılmıştır. Bu ilgi alanları temel bilim, sosyal bilim, canlı varlık, mekanik, ikna, ticaret, iş ayrıntıları, edebiyat, güzel sanatlar, müzik ve sosyal yardımdır. Öğrencilerin bu ilgi alanlarına ilişkin bilgileri, ilgi envanterleri uygulamak yoluyla ve onların okulda hangi eğitsel kollara üye oldukları, hangi etkinlikleri yapmaktan hoşlandıkları, serbest zamanlarında neler yaptıklarının gözlenmesi yoluyla elde edilebilmektedir.

Günümüzde psikolojik danışma ve rehberlik alanında birçok bireyi tanıma tekniği kullanılmaktadır. Bireyi tanıma teknikleri genel olarak testler ve test dışı teknikler biçiminde iki temel başlık altında sınıflandırılmaktadır. Testler ise maksimum yeterlilik testleri ve tipik davranış testleri olarak ikiye ayrılır.

Tipik Davranış Testleri:

Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin temel amacı, bireylerin kendilerini tanımalarında ve sahip oldukları gizil güçlerini geliştirmelerinde onlara yardım etmektir. Bireyleri tanımak için geliştirilen çok çeşitli ölçme araçları bulunmaktadır. Bu ölçme araçları bireyi tanıma teknikleri olarak isimlendirilmektedir. Bireyi tanıma teknikleri, bireye ilişkin bilgileri farklı yollarla toplamaktadırlar. Bu tekniklerden bazılarında bireye ilişkin bilgiler, yine bireyin kendisinden toplanılmaktadır. Bazı tekniklerde, bireye ilişkin bilgiler, bireyi tanıyan diğer kişilerden toplanmaktadır. Bazı tekniklerdeyse bireye ilişkin bilgiler, bireylerin çeşitli test durumları içerisinde verdikleri tepkilerin ölçülmesi ve değerlendirilmesi yoluyla toplanılmaktadır. Bireyi tanıma tekniklerinin kullanılması, bireylere ilişkin bilgi elde etmede bir araç olarak kabul edilmelidir

Oryantasyon hizmeti okula yeni başlayan öğrencilere, eğitim yılı başında, okulu, kurallarını,işleyişini tanıtmak, okul ve o çevrede ihtiyaçlarını nasıl karşılayacakları hakkında bilgi vermek ve böylece yeni girdikleri ortama kısa sürede alışmalarına yardımcı
olmak üzere yapılan çalışmalardır. Daha genel anlamda, oryantasyon “yeni bir işe, yeni bir okula, üniversiteye giren kişinin çevresine, işine, okuluna alışabilmesi için başladığı iş ya da okul çevresinde bulunan yetkililer tarafından hazırlanan özel ve oldukça kısa süreli bir eğitim programı”dır. Uyum ise bireyin ihtiyaçlarını çevreyle çatışmaya düşmeden karşılayıp denge
içinde olma hali.

Bir oryantasyon programının kapsamında yer alacak etkinlikler, öğrencilerin gelişim özellikleri, eğitim kademesi, okulun olanak ve koşulları, çevrenin özelliklerine göre değişebilir. Genel olarak aşağıdaki hizmetlere oryantasyon programı kapsamında yer verilebilir: • Öğrencilere okulun çeşitli birim ve bölümlerinin fiziki alan olarak tanıtılması • Okulun kuruluşu, tarihçesi, bölümleri, ders programları, mezunların gittiği üst okul, iş alanları hakkında bilgi verilmesi • Okulun işleyişi ve okulda uygulanan kurallar, yönetmeliklerin (sınıf geçme, disiplin yönetmeliği vb.) açıklanması • Okuldaki öğretim, yönetim ve yardımcı personelin, görev ve sorumluluklarının tanıtılması • Okuldaki eğitsel, mesleki, sosyal ve kültürel etkinlikler, kulüpler, öğrenci, rehberlik servisi, vb. hakkında bilgi verilmesi • Öğrencilere okulda ihtiyaçlarını nerelerden nasıl karşılayacakları hakkında bilgi verilmesi, yararlanabilecekleri olanakların açıklanması (sağlık, beslenme, kredi vb. olanaklar) • Velilerin okul personeli ve birbiriyle tanışması • Okulun bulunduğu çevrenin sosyo kültürel nitelikleri hakkında bilgi verilmesi • Çevrede öğrencilerin yararlanabileceği kurum ve kuruluşların tanıtılması (postane, kütüphane, hastane, tiyatro vb. nerede ve nasıl yararlanılabilir) • Etkin öğrenme yöntemleri, ders çalışma teknikleri hakkında bilgi ve beceri kazandırılma • Öğrencilerin birbirlerini ve üst sınışardaki öğrencileri tanımalarını, kaynaşmalarını sağlayıcı sosyal etkinlikler ve eğlenceler düzenlenmesi. Öğrencileri tanımak için ölçme araçlarının kullanılması ise bireyi tanıma hizmetleri içinde değerlendirilebilmektedir.

Çocuğun, gencin kişisel ve sosyal gelişimiyle ilgili bilgiler kazanarak kendine ve çevresine uyum sağlayabilmesi, olası bazı sorunlara ilişkin önceden “önleyici ve koruyucu” hizmetlerin sunulması bu kapsamda düşünülmelidir. Örneğin; • Cinsiyet farklılıkları, kız erkek ilişkileri, aşk ve evlenmeyle ilgili konular • Özbakım becerileri • Olumlu bir benlik algısı geliştirme • Arkadaş edinme ve sürdürme • Sosyal beceriler kazanma • Duyguları tanıma ve ifade edebilme • Öfkeyle başa çıkma vb. Kişisel ve sosyal gelişime yönelik olarak bilgi verme hizmetleri aşağıdaki yeterlikleri kazandırmaya çalışır; • Kendini anlama ve kabul etme • Ailenin değerini anlama ve kabul etme • Toplum olgusunu anlama • Karar verme, amaç belirleme, plan yapma ve yürütme • Kendini tehlikelerden koruma ve yaşamı güvenli sürdürmedir.

Eğitim süreci, öğrencinin “öğrenmesi ve başarılı olması” üzerine odaklanmıştır. Bu nedenle rehberlik hizmetlerinden beklenen önemli işlevlerden biri de “öğrenmeyi kolaylaştırma ve başarıyı artırma” konusuyla ilgili bilgi verme hizmetleridir. Eğitsel bilgi verme hizmetleri aşağıdaki amaçları gerçekleştirmeye yöneliktir:
• Öğrencinin okula ve okulun bulunduğu çevreye uyum sağlaması.
• Etkin ders çalışma becerilerini kazanması.
• Eğitsel kararlar verme ve seçimler yapması.
• Başarıyı engelleyen etmenleri azaltma ya da ortadan kaldırması.
• Öğrencilerin ilgi, yetenek, eğilim ve özelliklerine uygun bir eğitsel ortam yaratması.
• Okul yaşamıyla meslek yaşamı arasındaki ilişkiyi sağlaması.

Etkin çalışma yöntemleri Öğrenmeyi nasıl daha etkin ve kolay hale getirebiliriz? Zamanı daha verimli kullanmak için neler yapmalıyız? Öğrendiklerimizi bellekte nasıl daha uzun süre koruyabiliriz? Öğrenme kapasitesini daha etkin kullanmanın yolları nelerdir?  gibi sorulara yöneltmiş ve bu konuda çeşitli yöntem ve teknikler ortaya konmuştur.

Bir eğitim kurumunu tanımak için bazı sorulara yanıt olabilecek bilgilere gerek duyulur. bu sorulara bakıldığında eğitim kurumunun kimliği, eğitim süresi ve gerekli giderler, öğrencide aranan özellikler, yapılan eğitimin konuları, kurumun eğitim olanakları, okulu bitirenlerin sayısı, kurumun geleceği başlıkları altında incelenmektedir. öğrencide aranan özellikler başlığı altında yanıtı aranan sorular ise; Eğitim kurumuna başvuran adaylarda hangi nitelikler aranmaktadır? Eğitim kurumuna kabul edilme koşulları nelerdir? Okula giriş sınavı var mıdır? Varsa yaklaşık, ne zaman yapılmaktadır? Ne tip sınav yapılmaktadır? Sınavda hangi özellikler ölçülmeye çalışılmaktadır? Sınavdan sonra görüşme (mülakat) yapılıyor mu? Yapılıyorsa, hangi özellikler yoklanıyor? Son yıllarda okula kaç öğrenci başvurmuş ve bunlardan kaçı alınmış bulunuyor? gibi sorulardır.

Grup rehberliğiyle “Grupla Psikolojik Danışma” arasında da bazı farklar vardır. Bu farklar şöyle vurgulanabilir: • Grup danışmanlığı bireylerin belli bir sorununa ya da bir alanda davranış değişikliğine odaklanırken, grup rehberliği, daha çok eğitsel ve mesleki bilgi vermeyi amaçlar. • Grup danışmanlığı, üyelerin daha yoğun duygu paylaşımında bulunabilecekleri daha yakın ilişkisel ortam gerektirirken, grup rehberliği sınıf ortamında uygulanabilir. • Grup danışmanlığı tutum ve davranış değişikliği amacıyla daha yoğun ve daha uzun süreci gerektirir, grup rehberliğiyse üyelerin bilişsel düzeyde konuyu anlamalarına yönelik daha kısa süreli olarak gerçekleştirilebilir. • Grup danışmanlığı, psikolojik danışma ilke ve tekniklerini bilen, terapötik birikimi kullanmada yeterli bir psikolojik danışman (profesyonel uzman) tarafından gerçekleştirilir. Grup rehberliğindeyse okul danışmanı, bir eğitici öğretmen gibi, belirlenen konuda, belirli aktivitelerle öğrencilere bilgi verme ve yeterlik kazandırmayı amaçlar.

Rehberlikte bilgi verme hizmetleri “bireysel” olarak sunulabileceği gibi, daha çok bir grup, bir sınıf ya da okulun tümüne yönelik olarak sunulabilir. Bilgi verme hizmetlerinde “grup rehberliği” en çok kullanılan, en etkili görülen yöntemdir. Grup Rehberliği, öğrencilerin kişisel, sosyal, eğitsel ve mesleki gelişim ve uyumuna yönelik olarak bilgi ve beceri kazanmalarını sağlamak üzere bir gruba yönelik olarak düzenlenmiş aktivitelerdir.

Sınıf içi tartışmaların etkili olabilmesi için, tartışmaları yöneten sınıf öğretmeni aşağıdaki noktaları dikkate almalıdır; • Sınıf öğretmeni, eğitsel, mesleki ya da kişisel ve sosyal alanda öğrencilere iletilmesi gereken bilgilerle ilgili herhangi bir problemi sınıfa getirmeli, bu konuda öğrencilerin düşünce ve duygularını açıklamalarına olanak sağlamalıdır. Böyle bir durumda sınıf küçük gruplara ayrılıp (5-7 kişilik) durumu her grubun kendi içinde tartışması ve sonra grup sözcülerinin grubun görüşünü açıklaması istenebilir. 108 Rehberlik • Her bireyin öznel dünyası, yaşantıları farklı olduğu için herhangi bir konudaki olgulara karşı tepkisi kendine özgü ve başkalarından farklı olabilir. Bu nedenle “her öğrencinin görüşüne saygı göstermek” ilkesi benimsenmelidir ve sınıf üyelerinin birbirlerine saygılı davranmaları için gerekli ortam yaratılmalıdır. • Bilginin sınıfta paylaşılması didaktik bir yöntemle ders anlatma şeklinde, soyut ve kuru bir biçimde olmamalıdır. Bilgi verirken öğrencilerin tartışmaya katılması sağlanmalı, kendi yaşantıları arasında ilişki kurmalarına ve birbirlerinin yaşantılarını paylaşmalarına fırsat verilmelidir. • Grupta birkaç öğrencinin tartışma zamanını tekellerine alıp diğerlerini kendi duyuş ve düşünüşlerini kabule zorlanmalarına engel olunmalıdır. • Grup tartışmalarına herkesin katılmasını sağlamaya çalışılmalıdır. Sınıfın bir köşesinde sessiz oturan ve görüşlerini söylemekten çekinen öğrencilere de konuşma olanağı sağlanmalıdır. • Sınıf öğretmeni, tartışmalarda mümkün olduğu kadar kendi görüş, duyuş ve değer yargılarını gruba aşılamaktan kaçınmalıdır. Ancak öğrenciler sorduğu takdirde konuyla ilgili görüşlerini samimi ve doğru olarak açıklamalıdır.

Öğrencinin kısa sürede tanıyıp uyum sağladığı bir eğitim ortamında daha başarılı olması beklenir. Öğrenmeye karşı güdülenmesi artar. Bazı sorunların çıkması engellenebilir. Bu bakımdan oryantasyon hizmetinin “Uyum sağlayıcı” işlevinin yanı sıra “koruyucu ve önleyici” bir işlevi de vardır. Oryantasyon hizmetlerinin kapsamına, derslerin amaçlarının, çalışma yöntemlerinin açıklanması ve “çalışma becerileri”nin kazandırılmasına yönelik uygulamalar da alınabilir. Ayrıca gençlerin sorunlarına yönelik konferanslar, söyleşiler düzenlenebilir. Önemli olan öğrencinin ihtiyaçlarına, okulun amaç ve koşullarına göre öğrenci gelişimine ve uyumuna hizmet edebilecek bir programın okulca hazırlanıp uygulanmasıdır.

Genel olarak aşağıdaki hizmetlere oryantasyon programı kapsamında yer verilebilir:
• Öğrencilere okulun çeşitli birim ve bölümlerinin fiziki alan olarak tanıtılması
• Okulun kuruluşu, tarihçesi, bölümleri, ders programları, mezunların gittiği
üst okul, iş alanları hakkında bilgi verilmesi
• Okulun işleyişi ve okulda uygulanan kurallar, yönetmeliklerin (sınıf geçme, disiplin yönetmeliği vb.) açıklanması
• Okuldaki öğretim, yönetim ve yardımcı personelin, görev ve sorumluluklarının tanıtılması
• Okuldaki eğitsel, mesleki, sosyal ve kültürel etkinlikler, kulüpler, öğrenci,
rehberlik servisi, vb. hakkında bilgi verilmesi
• Öğrencilere okulda ihtiyaçlarını nerelerden nasıl karşılayacakları hakkında
bilgi verilmesi, yararlanabilecekleri olanakların açıklanması (sağlık, beslenme, kredi vb. olanaklar)
• Velilerin okul personeli ve birbiriyle tanışması
• Okulun bulunduğu çevrenin sosyo kültürel nitelikleri hakkında bilgi verilmesi
• Çevrede öğrencilerin yararlanabileceği kurum ve kuruluşların tanıtılması
(postane, kütüphane, hastane, tiyatro vb. nerede ve nasıl yararlanılabilir)
• Etkin öğrenme yöntemleri, ders çalışma teknikleri hakkında bilgi ve beceri
kazandırılma
• Öğrencilerin birbirlerini ve üst sınıflardaki öğrencileri tanımalarını, kaynaşmalarını sağlayıcı sosyal etkinlikler ve eğlenceler düzenlenmesi

1. Duruma alıştırma programında şu ilkeler benimsenmelidir;
2. Duruma alıştırma programı bütün yeni öğrencilere ulaşabilmelidir. Çünkü;
her öğrencinin böyle bir yardıma ihtiyacı vardır.
3. Bu program okulun sürekli bir faaliyeti olmalıdır. Her yıl, öğretim yılı başında yoğunlaşan bir programın yanı sıra, öğrencilerin etkin çalışma yöntemlerini öğrenmeleri, eğitsel kol faaliyetlerine katılmaları, çevredeki tiyatro, opera, kültür merkezi vb. yerlerdeki gösteri ve faaliyetlere katılarak bu gibi yerleri öğrenmeleri gibi etkinliklerle öğretim yılı içinde de devam etmelidir.
4. Duruma alıştırma programı, bütün faaliyetleri ayrıntılarıyla hazırlanmış bir
program olmalıdır. Tüm rehberlik faaliyetlerinde olduğu gibi burada da
planlı etkinlikler esastır.
5. Bu program çeşitli faaliyetler içermelidir. Sadece bir açış konuşması ve okulun gezdirilmesi, oryantasyonu amacına ulaştırmaz. Amaçlara ulaşmayı sağlayacak farklı etkinliklere yer verilmelidir.
6. Tanıma, uyum sağlama ve öğrenmeyle ilgili, öğrencilerin gelişim dönemi
gereği, daha çok ortak ihtiyaç ve problemler bu etkinliklerde ağırlık merkezini oluşturmalıdır.
7. Bu programın uygulanmasında okuldaki tüm görevliler işbirliği içinde olmalıdır. Üst sınıftaki öğrencilerden yararlanılmalı, çevredeki kurum ve kuruluşlardan destek ve yardım alınmalıdır.
8. Oryantasyon programı velileri de kapsamalıdır. Çocuğun yaşamının önemli
bir kısmını geçireceği okul ortamını tanıması, okula karşı olumlu bir tavır alması, sonraki çalışmalarda işbirliğine uygun bir iletişim yaratılabilmesi açısından bu programa velilerin de katılması olumlu sonuçlar sağlar.
9. Oryantasyon programın sonucunda bir “değerlendirme” yapılması, programın hedeflere ulaşma derecesini, aksayan ve eksik yönlerini ortaya konulmasını, böylece sonraki yıllarda programın geliştirebilmesi açısından gereklidir.
10.Oryantasyon programının uygulanmasında rehberliğin genel felsefesi ve ilkeleri esas alınmalıdır.
11.Program içinde, özürlü ve özel gereksinimi olan öğrenciler saptanarak gerekli düzenlemeler yapılmalı ve programdan onların da en iyi derecede
yararlanmaları için çaba harcanmalı, ayrıca okula uyumları için önlemler
alınmalıdır.

İnsan toplumsal bir varlık olarak, yaşamının ilk yıllarından itibaren başladığı öğrenme sürecini yaşamı sona erdiğinde tamamlar. Yaşam sürecinde kimi zaman rastlantılarla kimi zaman da bilinçli öğrenme ortamları aracığıyla bilgiler kazanır. Bu açıdan Kendini Gerçekleştirme, Kişinin sahip olduğu ancak farkında olmadığı potansiyellerini keşfetmesi ve etkili bir biçimde kullanmasıdır.

Okullarda bilişsel yetenekleri geliştirmeye yönelik olarak hazırlanan öğretim etkinlikleri yapılandırılmıştır. Öğrencilerin seçme şansı (seçmeli dersler dışında) hemen hemen yoktur, bilgi ölçülerek, değerlendirme yapılarak, hedeflere ne kadar ulaşıldığı belirlenir. Bu değerlendirmeye göre öğrenciler, değişen oranlarda başarılı ya da başarısız olurlar. Öğretme etkinliklerinin işlevsel hale dönüştürülmesi, dolayısıyla eğitimin amacını gerçekleştirmesi için, öğrencilerin bireysel farklılıkları ve bireysel gereksinimleri dikkate alınmak durumundadır. Bu işlev, eğitimde “öğrenci kişilik hizmetleri” olarak bilinen hizmetleri gündeme getirmektedir. Öğrenci kişilik hizmetleri, ilk ve orta öğretim kurumlarında öğretim hedeflerine ulaşmada öğrencilerin bireysel farklarını dikkate alarak, gereksinimlerini karşılamaya yönelik hizmetlerin tümüdür. Öğrenci kişilik hizmetlerine okullarda organize edilen burslar, kurslar, yarı zamanlı iş olanakları örnek verilebilir. Okullardaki derslere ek olarak sunulan öğrenci kişilik hizmetleri, çocukları ilerideki toplumsal rol ve görevlerine hazırlamaktadır.