REHBERLİK - Deneme Sınavı - 2

Kişilerin aldıkları sosyal desteğin bir parçasını da psikolojik yardım etkinlikleri oluşturur. Bu desteklerin kaynakları; aile, arkadaşlar, komşular ve akrabalar gibi yardım etme konusunda özel eğitim almış olmayan kişiler olabileceği gibi, psikolojik danışman, psikolog ve psikiyatrist gibi profesyonel kişiler olabilir. Sözü edilen (profesyonel olmayan) ilk gruptaki destek kaynakları, psikolojik yardım konusunda bir eğitim almamış olmalarına karşın, çok işlevsel olabilmektedirler. Yaşadıkları zorlukları bir başkasıyla paylaşmaya gereksinim duyan bireyler, bu kaynaklardan yararlanarak yaşadıkları gerilimi azaltabilir, hatta aradıkları çözümlere ulaşabilirler. Örneğin; eşiyle sorunları olan bir ev hanımı, “bir kahve içimlik” sohbetle, güvendiği bir komşusuyla yaptığı sohbet sonrası, oldukça rahatlamış olarak evine dönebilir. Nitekim günlük yaşamda bazı kişilerden bahsederken, “onunla sohbet insana terapi gibi gelir” türünden betimlemelere rastlarız. Ancak gelişmiş becerilere sahip olsalar da, ustaca ilişkiler kursalar da onlarla konuşmak, terapi gibi gelse de kurulan ilişki, profesyonel bir nitelik taşımadığı için, bu iletişime “psikolojik danışma ya da psikoterapi” denilemez. Yaşamımızda çok önemli bir yeri olan bu “özel hizmete” ancak, profesyonel olmayan psikolojik destek ya da yardım diyebiliriz.

Psikolojik danışma, bireyin iç dünyasına odaklanan, bireyin hem iç dünyası, hem de içinde yaşadığı çevreyle ilişkileri konusunda farkındalığının arttırılmasının amaçlandığı bir yardım biçimi ve sürecidir. Psikolojik danışma yardımı alan kişi, kendisine ve içinde bulunduğu dünyaya o güne değin olduğundan farklı bir açıdan bakma şansı elde ederek, gözden kaçırdığı öğeleri fark etme, gizil güçlerini keşfetme ve kendini geliştirme fırsatını elde eder. Psikolojik danışma süreci, danışanların ve danışmanların katıldığı, bir anlamda “psikolojik keşif süreci”dir. Danışanlar, doğada yürüyüşe katılan kişiler gibi bu keşfe çıkarak; manzaranın daha önce görmedikleri bölümlerini fark etmek, tanımak, güzelliklerinin tadını çıkarmak, devamlılığını koruma yollarını araştırmak, kusurlarını ya da eksikliklerini kabul etmek ya da değiştirme yollarını aramak, bunları denemeye girişmek gibi eylemlere girişirler.

Psikolojik danışmada amaca ulaşma derecesi, diğer bir deyişle danışmadan en üst düzeyde yararlanma; danışmanın yetkinliğine, danışan danışman ilişkisine ve en çok da danışana bağlıdır. Özetle psikolojik danışma; • telkinde bulunma işlemi değildir. • ruhsal anlamda “sağlıklı” insanları kapsar. • hizmet verebilmek için, en az lisans düzeyinde eğitim almış olmayı gerektiren bir hizmet alanıdır. • kişinin o güne değin farkında olmadığı, henüz kullanmadığı özgücünün keşfedilmesi ve eyleme dönüştürülmesine dayanan bir yardım türüdür. • danışanlarla kurulan profesyonel ilişki ortamında sunulur. • sorunların, danışmanın çözümüyle değil, danışanın sorun çözme becerilerinin geliştirilmesiyle giderildiği, bir yardım biçimidir.

Rehberliğin işlevleri ve hedef kitlesiyle ilgili bilgiler özetlenecek olursa rehberlik; • Ruh sağlığı bozuk olan öğrenciyi iyileştirme süreci değildir. • Öğrencilere gereksinim duyduğu bilgileri sağlayarak, ruh sağlıklarını koruyucu işlev üstlenir. • Uygulamalarını yapmak için, psikolojik danışmada olduğu kadar özel bir eğitim almanın gerekmediği bir hizmettir. • En kısa sürede, en çok kişiye ulaşılabilmesi nedeniyle eğitim ortamlarında, çoğunlukla büyük gruplara yönelik olarak gerçekleştirilir. • Kişinin kendisi için en doğru kararı alabileceği ve uygulayabileceği inancına dayalı bir yardım türüdür. • Bir uzmanın, diğerlerine bilgi aktarması biçimindeki tek yönlü bilgi akışından çok, uzmanla öğrenciler ve öğrencilerarası etkileşimi gerektiren etkinlikleri içerir. • Öğrencilere bilgi aktarımından daha çok, bilgiye nasıl ulaşabileceklerini öğrenmelerine ortam yaratılmasıdır.

İçtenlik; danışmanın danışanına karşı içten davranmasını içerir; danışmanın “özü sözü bir” olmasıdır. Bu terim; sözlerle duygu ve düşüncelerin tutarlı olmasıdır. Danışma sürecinde her zaman beklenen, arzulanan, hedeflenenler gerçekleşmez. Zaman zaman oluşan aksaklıklar karşısında danışmanlar da hayal kırıklığı, kırgınlık, çaresizlik duyguları yaşayabilirler. İçtenlik, psikolojik danışmanların, mesleki kimlikleri içinde birer insan oldukları gerçeğini dikkate alan bir ilkedir. Örneğin; bir psikolojik danışman, öfkesini kontrol etme amacıyla psikolojik danışma yardımı almakta olan bir baba ile beşinci oturumlarında, danışanın bir önceki hafta aksi yönde kararları olmasına rağmen, okulöncesi çağdaki çocuğunu yine dövmüş olduğunu öğrenir. Yaşadığı duygu, hayal kırıklığıdır. Bu duygusunu yok saymaya çalışarak, nazik, ilgili ve nötr bir durumda süreci sürdürmeye çalışması bir anlamda içtenlik ilkesiyle çelişir. Bu duygusunu uygun sözcüklerle danışanına aktarması yani söylemiyle duyguları arasında tutarlılık olması içten olduğunu yansıtmaktadır. Ancak bu, danışmana danışanını suçlama, yargılama, kınama hakkını vermek de değildir. Danışman, danışma ortamında yaşadığı duyguyu, teknik becerilerini de kullanarak danışana ileterek, onun gelişimine katkıda bulunur.

Psikolojik yardım almayı engelleyen etmenlerin en önemlilerinden biri, kişilerin yardım alırlarsa çevreleri tarafından, “hasta olarak etiketlenecekleri” korkusudur. Özellikle yardım almayla ilgili olumsuz tutumları olan kişiler, yardım alanlar hakkında böylesi bir yorum yapmaya, daha yatkın olmaktadırlar. Oysa psikolojik yardım alanlarından biri olarak ele aldığımız rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde, yardım talep edenlerin “hasta” olarak etiketlenmeleri söz konusu değildir. Aksine, bu alanda yardım verilen kişilerin ruh sağlıklarının yerinde olması, diğer bir deyişle, “hasta” olmamaları ilkesi geçerlidir. Bu hizmetlerden etkin yararlanma kişilerin sağlıklılık durumlarının devam etmesine ortam yaratan önleyici sağlık hizmetlerini içermektedir. Okullarda yürütülen psikolojik danışma hizmetlerinin tanıtımında, sorunları giderme işleri yerine, geliştirici, destekleyici işlevinin vurgulanması, bu engeli yenmeyi kolaylaştıracaktır.

Psikolojik danışma uygulamalarını zorlaştıran etmenler; meslekle ilgili etmenler, yardım alacaklarla ilgili etmenler, örgütle ilgili etmenler gibi alt başlıklarda irdelenebilir.Psikolojik danışma ve rehberlikle ilgili programlardan mezun olanlar, gerek kuramsal bilgi, gerekse alanda uygulama becerisi açısından önemli nitelik farklılıkları taşımaktadırlar. Bu nitelik farkı da alanda yürütülen çalışmalara yansımaktadır.Ülke çapında üniversitelerde, lisans ve lisansüstü düzeyde verilen eğitimin niteliğinin yükseltilmesi, ortak ölçütler kullanılarak paralel ders programlarının geliştirilmesiyle bu sorun çözümlenebilecektir.

Terapötik Ortam, kişilerin kendilerini tehdit altında hissetmeden, içtenlikle ifade edebildikleri, destekleyici, rahatlatıcı ve geliştirici bir atmosferdir. Terapötik iletişim, kişilerin kendilerini tehdit altında hissetmeden, içtenlikle ifade edebildikleri, destekleyici, rahatlatıcı ve geliştirici bir iletişim biçimidir. Terapötik ortam; kişilerin kendilerine ve soruna farklı açılardan bakmalarına, daha önce fark etmedikleri noktaları keşfetmelerine, hatta sorunların çıkış noktalarını bulmalarına fırsat yaratır.

Türk milli eğitiminin amaçları dikkatle incelendiğinde özellikle 2 maddede belirtilen “Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere sahip kişiler yetiştirmek” ile 3. maddede “ilgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak” biçiminde ifade edilen amaçların öğrenci kişilik hizmetleri ve rehberliğin amaçlarıyla büyük ölçüde örtüştüğü görülecektir.

Çağdaş eğitim sistemlerinde öğrenci kişilik hizmetlerini zorunlu kılan bazı durumlardan söz edilebilir. Bunlardan bazısı “giriş” ve “eğitimin amaçları ve işlevleri” kısımlarında belirtilmiştir. Burada tekrar belirtilecek olursak, eğitim sistemlerinde ÖKH’ni zorunlu kılan durumlar şöyle özetlenebilir: 1. Hızlı değişme ve gelişmelere koşut olarak dünya küreselleşmiş ve karmaşık bir hal almıştır. Bu değişmeler insanlara sunduğu nimeti gölgeleyecek kadar çok ve karmaşık sorunları da beraberinde getirmiştir. 2. Bu değişme ve gelişmeler her toplumun kurum ve kuruluşlarında köklü anlayış değişikliklerine neden olmuş; kişisel ve sosyal düzeyde değerlerde ciddi ve hızlı değişmeler yaşanmıştır. 3. Bireyin iyilik halini (ruhsal, bedensel ve sosyal sağlık) koruyabilmesi, gelir dağılımındaki adaletsizlik, eğitim, sağlık, beslenme konularının toplumsal boyutta sorun olmaya devam etmesi, toplumlarda şiddetin yaygınlaşması, barışın tehdit altına girmesi gibi konular geleneksel eğitim sistemlerinin sorgulanmasına neden olmuştur. 4. Eğitim, tüm toplum katmanları için temel bir hak olarak kabul edilmiş, eğitimde fırsat eşitliği benimsenmiş, bireysel farkların ve bireyin bütün yönleriyle gelişmesinin önemi anlaşılmış, toplum yaşamında ve özellikle eğitimde bireyi merkeze koyan anlayışlar gelişmeye başlamıştır. Bununla birlikte okul güvenliği, kötü madde kullanımı, uyum ve davranış problemleri, okula uyum ve devam, başarısızlık, özellikle kız çocukların okullaşması ve eğitim sistemi içinde tutulması konularında ciddi sorunlar ortaya çıkmıştır. Değiş- me ve gelişmelerle birlikte ortaya çıkan bu sorunlar eğitim sistemlerinde okul ve öğretmenin rol ve işlevlerinde değişmeleri beraberinde getirmiştir. 5. Değişen ve karmaşıklaşan süreçte nitelikli insan gücüne olan gereksinim artmış, eğitimde bireyin sahip olduğu niteliklerin bilinmesi ve bireyin niteliklerine uygun bir alan ve meslek seçmesinin önemi anlaşılmış; yeni meslekler ve buna bağlı olarak yeni yüksek öğretim programları, yeni okul türleri ortaya çıkmış, alternatif seçenekler arasından bireyin kendine en uygun kararı vermesi zorlaşmıştır. 6. Aile yapısında ve işlevlerinde değişmeler olmuş, kentleşmeye koşut olarak geleneksel aile yapısının yerini çekirdek aile almış, iş yaşamına giren kadın oranı daha da artmış, anne babaların ortalama eğitim düzeyi yükselmiş, aileler çocuklarını daha iyi yetiştirme arayışı içine girmiş; buna karşın, aile içi şiddet artmış, özellikle, bilişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler nedeniyle çocuğu etkileyen çok sayıda etmen ortaya çıkmış, anne babalar çocuklarının yetiştirilmesi ve eğitiminde öğretmenlerin yanı sıra başka uzmanlara da ihtiyaç duymaya başlamışlardır.

Eğitsel bilgi verme hizmetleri aşağıdaki amaçları gerçekleştirmeye yöneliktir:
• Öğrencinin okula ve okulun bulunduğu çevreye uyum sağlaması.
• Etkin ders çalışma becerilerini kazanması.
• Eğitsel kararlar verme ve seçimler yapması.
• Başarıyı engelleyen etmenleri azaltma ya da ortadan kaldırması.
• Öğrencilerin ilgi, yetenek, eğilim ve özelliklerine uygun bir eğitsel ortam
yaratması.
• Okul yaşamıyla meslek yaşamı arasındaki ilişkiyi sağlaması.

Çağdaş örgün eğitimde üç temel hizmet alanı bulunmaktadır: 1. Öğretim: Öğrenciye bilgi ve beceri kazandırmak ve öğrencinin zihinsel güçlerini geliştirme etkinliklerinin tümünü kapsamaktadır. 2. Yönetim ve denetim: Eğitim ve öğretim etkinlikleriyle öğrenci kişilik hizmetlerinin gereği gibi sunulabilmesi için gerekli personel, araç gereç ve ortamı sağlama; programlar çerçevesinde sunulan hizmetin denetimini yapmakla yükümlü olan örgütü kapsamaktadır. 3. Öğrenci kişilik hizmetleri: Öğrencilerin, öğretim etkinliklerinden en etkili biçimde yararlanabilmeleri ve kendilerini tüm yönleriyle geliştirmeleri için, uygun ortam sağlamaya yönelik hizmetlerin tümünü kapsamaktadır.

Bu gelişim alanının kapsamı şunları içerir;

Öğrenci kişilik hizmetleri (ÖKH), okula yeni gelen öğrencilerin, okula kayıt kabul işlemleriyle devam ve disiplin işlerinden psikolojik danışma hizmetlerine kadar, geniş bir hizmet grubunu kapsar. Ancak, öğrencilerin okula kayıt kabul işlemleriyle, devam ve disiplin işleri, okul yönetiminin yapmak zorunda olduğu olağan işlerdendir. ÖKH kapsamında öğrencilere sunulacak diğer hizmetleri beş başlık altında toplamak mümkündür. Bu hizmetlerden Sağlık Hizmetleri, öğrencilerin sağlıklarını korumaya yönelik her türlü hizmeti kapsar. Bu amaçla öğrencilere sağlık eğitimi verilebilir. Bu eğitimde sağlık uzmanlarından yararlanılır. Tüm öğrencileri kapsayan sağlık taramaları yapılarak sağlık sorunu olan öğrencilerin kontrolleri yapılır. Aileyle işbirliği içinde öğrencinin tedavisi sağlanır.

Öğrenci kişilik hizmetleri (ÖKH), okula yeni gelen öğrencilerin, okula kayıt kabul işlemleriyle devam ve disiplin işlerinden psikolojik danışma hizmetlerine kadar, geniş bir hizmet grubunu kapsar. Ancak, öğrencilerin okula kayıt kabul işlemleriyle, devam ve disiplin işleri, okul yönetiminin yapmak zorunda olduğu olağan işlerdendir. ÖKH kapsamında öğrencilere sunulacak diğer hizmetleri beş başlık altında toplamak mümkündür. Bu hizmetlerden Sosyal yardım hizmetleri, öğrencilere burs ve kredi olanakları sağlayarak parasal yardımda bulunmak, gereksinim duyan öğrencileri yurt ya da pansiyonlara yerleştirmek, kantin ve yemekhaneler aracılığıyla beslenme olanakları sunmak, okula rahat geliş ve dönüşlerini kolaylaştırmaya yönelik ulaşım hizmetleriyle gereksinim duyan öğrencilere iş bulmak gibi çeşitli hizmetleri kapsamaktadır.

Bireyin çalışma kapasitesiyle çalışma performansı arasındaki farklar şöyle açıklanabilir:
• Zeka ve özel yetenekler %50-60
• Çalışma alışkanlıkları ve tutumlar %30-40
• fians ve çevre faktörleri %10-15
Bu dağılımda görüldüğü gibi 1. ve 3. gruptaki etkenleri düzenlemek büyük ölçüde bizim elimizde değildir ama 2. gruptaki etkin çalışma alışkanlıklarını ve tutumlarım kazanmak bizim elimizdedir.

Birey tanıma kavramı, bireyin kendisini yine kendisinin tanıması; ayrıca bireyi bir başkasının tanıması olmak üzere iki boyutu vurgulamaktadır. Dünyanın en zor işi birey tanımaktır. Zor olduğu kadar da önemlidir. Rehberlik hizmetleri kapsamında öğrenciyi tanımanın amacı bireyler arasındaki farkları ortadan kaldırmak değil; öğrencinin kendisini tanımasına yardım etmek, öğrenciler arasındaki farkları ortaya çıkarmak ve böylece her öğrencinin sahip olduğu nitelikleriyle bütün halinde gelişmesine, karşılaştığı problemlerin çözümünde ona sistematik olarak yardım edebilmek, geleceğe yönelik gerçekçi kararlar vermesine ve kendini gerçekleştirmesine katkıda bulunabilmektir. Öğrencilerin, kendi niteliklerine uygun bir meslek edinmelerinin yanı sıra, kişisel gelişimleri, mutlu olmaları, bir bütün olarak kapasiteleri ölçüsünde gelişmeleri ve kendini gerçekleştirmeleri temel hedeftir.

Oryantaston hizmetleri; eğitim kurumlarında, okula yeni gelen öğrencileri, katıldıkları yeni ortama alıştırmak, okulun kuralları, işleyişi, olanakları hakkında bilgi vermek ve böylece okula uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla yapı- lan çalışmaları kapsar. Ayrıca, oryantasyon hizmetleri çalışan yetişkinlere yönelik olarak da sunulabilir. Örneğin; işe yeni giren bir kişinin iş ortamına, arkadaşlarına alışabilmesi için iş yerinin koşullarıyla sunduğu olanaklar hakkında bilgi verilebilir.

Genel olarak öğrencilerin şu alanlarda kendilerini geliştirmeleri önerilir:
• Zamanın iyi planlanması
• Çalışma ortamının düzenlenmesi
• Çalışma sürelerinin ve aralıklarının planlanması
• Not tutma
• Aktif dinleme
• Hızlı ve etkili okuma
• Özet çıkarma
• Hafızayı (belleği) güçlendirme
• Güdülenme

Müşavirlik hizmetlerinin amacı, okuldaki yönetici ve öğretmenlerin, daha yeterli ve ortak bir rehberlik anlayışına sahip olmalarını, okulun tüm olanaklarını bu anlayışa uygun olarak kullanmalarını sağlamaktır. Müşavirlik hizmetleri, doğrudan öğrencilere dönük olmayan, ancak, okul yönetici ve öğretmenlerini, rehberlik hizmetleri konusunda bilgilendirip yönlendirerek, rehberlik hizmetlerinin etkililiğini artırmaya yardım eden bir hizmettir.