TEMEL ELEKTRİK BİLGİLERİ

İki türlü elektrik enerjisi vardır:

• Statik elektrik
• Dinamik elektrik

Statik elektrik bir cismin çevresindeki diğer cisimlerle olan etkileşimiyle oluşur. Durgun ve aynı zamanda kontrolsüz arklar biçiminde oluşan bir enerji şeklidir.

Dinamik elektrik ise; günlük yaşantıda sık olarak kullanılan, hareketli elektrik türüdür. Elektrik kaynakları tarafından üretilmiş olan elektron döngüsüdür. Elektronlar negatif kutuptan pozitif kutuba doğru hareket ederler.

Elektrik akımı, iletken bir telin kesitinden geçen serbest elektron miktarıdır. Serbest elektronlar iletken telin içinde akarlar. Serbest elektronların iletken madde içinde yer değiştirmesiyle de “elektrik akımı” oluşur.

Elektrik akımı, bir borudan akan suyun hareketine benzetilebilir. Borudan akan “su”dur. Buna karşın, iletkenden akan ise elektronlardır. Boru içinden suyun akabilmesi için, mutlaka bir basınç farkı gereklidir. Elektrik devresinden de akımın akması için mutlaka bir kuvvete ihtiyaç vardır. Bu kuvvet olmadığı takdirde serbest elektronlar hareket edemez. Dolayısıyla da elektrik akımı akmaz. Serbest elektronları hareket ettirerek devreden elektrik akımının akmasını sağlayan güç “Voltaj” olarak tanımlanır. Voltaj, bir devrede ölçülebilen rakamsal değeri ifade eder ve birimi “Volt”tur.

Elektron hareketlerine göre maddeler üçe ayrılır:

• İletkenler
• Yalıtkanlar
• Yarı iletkenler

İletken malzemelerin elektrik akımının geçişini zorlaştırması “direnç” ya da “rezistans” olarak tanımlanır. Elektrik akımının bir telden geçmesi nedeniyle tel ısınmaya başlar. Akımın değeri büyüdükçe telin sıcaklığı da artar. Tel sıcaklığının artması, telin elektrik akımına karşı gösterdiği direnci gösterir. Rezistans ya da direnç “R” harfiyle gösterilir ve birimi “Ohm”dur.

Kondansatörler, basit olarak karşılıklı duran iki iletken ve bu iletkenlerin arasında bir yalıtkan malzemeden oluşur. Yalıtkan madde olarak seramik, hava, mika, yağ ve mumlu kağıt gibi malzemeler yer alabilir. Genel olarak “C” harfi ile sembol edilirler. Birimi ise “Farad”tır (F).

Bobin, silindir veya nüve (demir, saç ya da karbon) üzerine sarılmış ve dışı izole edilmiş iletken telden oluşur. Endüktans birimi “Henry”dir.

Bir direncin (elekrikli bir cihazın) üzerinden akım geçtiğinde bir miktar ısı enerjisi açığa çıkar. Örneğin bu direnç ampulün içindeki bir flaman ya da elektrik motorunun içindeki bir bobin olabilir. Devreye uygulanan voltaj (V) ile devreden geçen akım (I) değerleri birbiriyle çarpıldığında, elektriğin gücü (W) bulunur. Elektrik gücü ile zaman (saati) birimleri birbirleriyle çarpıldığında elektrik enerjisinin değeri hesaplanır. Birim olarak da “Watt Saat” (Wh) şeklinde ifade edilir.

Doğru akım, zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişmeyen akım türüdür. Doğru akım genellikle elektronik devrelerde kullanılır. En ideal doğru akım en sabit değere sahip olanıdır. En sabit değerdeki doğru akım kaynakları da pillerdir.

Alternatif akım, zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişen akım türüdür. Elektrik devrelerinde ve yüksek güçlü elektrik motorlarında kullanılır. Örneğin evlerin prizlerinde kullanılan şehir şebekesi alternatif akım sınıfına girer.

Alternatif akımın sıfırdan başlayıp pozitif değerler almaya başladığı noktanın, başlangıç noktasına göre olan zaman veya açı farkına faz denir. Faz alternatif akımın başladığı noktayı belirtir. Elektrik akımının olduğu uç, faz ucudur. Kontrol kaleminde ya da ölçü probunda elektrik görülen uçtur.

Sigortalar ve şalterler, elektrik trafosundan sonra, elektrik enerjisinin güvenli olarak taşımasında kullanılan elektrik tesisatı elemanlarıdır. Sigortalar herhangi bir sebeple üzerinden aşırı akım geçtiğinde ya da kısa devrelerde elektrik enerjisinin geçişini kesen elemanlardır. Elektrik enerjisini kullanacak olan cihazdan önce faz, nötr ve toprak uçlarından en az ikisinin kendi aralarındaki fiziksel teması “kısa devre” olarak tanımlanır.

TV yapım sistemlerinde şehir şebekesinin yanında elektrik gücü sağlayan diğer kaynaklar şu şekilde sıralanabilir:

• Kesintisiz Güç Kaynakları
• Piller ve Bataryalar
• Jeneratörler

Jeneratör, kısaca mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren makinalardır. Jeneratörler, elektriğin olduğu yerlerde yedek elektrik enerji kaynağı olarak kullanılabilirler. Aynı zamanda jeneratörlerden elektrik şebekesinin olmadığı yerlerde sürekli enerji kaynağı olarak da yararlanılabilir.

Klima ve soğutma sistemlerinin seçimi yapılırken mekanların başlıca şu fiziksel özellikleri dikkate alınmalıdır:

• Kapıların ve camların ısı geçirgenliği
• Camların yönü
• Mekan duvarlarının izolasyonu
• Mekanı kullanacak kişi sayısı
• Mekanda kullanılan sıcak ya da soğuk ışık kaynaklarının özellikleri
• Mekan içindeki cihazların ortam havasına olan ısı etkileri

Topraklama “işletme topraklaması”, “koruma topraklaması” ve “yıldırım topraklaması” olarak üç gruba ayrılır. İşletme ve koruma topraklaması insanı ve cihazları elektrik kaçağından korur. Yıldırım topraklaması ise yıldırımın zararlı etkisine karşı insanları, cihazları ve binaları korur. Ev, iş yeri ve ofislerde topraklamaların yapılmış olması gerek canlıların elektriğe çarpılmalarını gerekse bina yangınlarını önler. Herhangi bir sebeple oluşan elektrik kaçağından insan ve cihazları korumak için kaçak akım röleleri kullanılır.

Ev ve işyerlerinde elektrik miktarını ölçen ve bu ölçtüğü büyüklüğü toplayan ölçü aletlerinin en iyi örneği elektrik saatleridir. Elektrik saatleri şebeke voltajını ve şebekeden çekilen akımı ölçerler. Bu ölçüm değeri “watt” cinsindendir. Bulunan güç (watt) değeri zaman (h) ile çarpılıp, kilowattsaat (kWh) olarak kullanılan elektrik enerjisini gösterir. Hem analog hem de dijital modelleri mevcuttur.

Elektriğe çarpılmış kişiye müdahale edecek kişi önce kendi güvenliğini düşünmelidir. Elektrik akımıyla teması kesilmemiş bir kazazedeye asla dokunulmamalıdır. İlk yapılacak iş elektrik akımını kesmektir. Ev ya da işyerindeki elektrik ana şalterinden veya sigortalarından elektrik kesilir. Bir ilkyardımcı kabloda elektrik olmadığından emin olmadıkça ya da bu konuda özel aletleri ve eğitimi olmadıkça elektrik kablosuna dokunmamalıdır. Elektrik enerjisi kesilemiyorsa; kuru tahta, sopa, ip, deri kemer, plastik eşya veya gazete tomarı gibi yalıtkan maddeler yardımıyla kazazedenin elektrikle olan temas› kesilmelidir. Örneğin bir trafik kazasında, kopmuş bir elektrik kablosu arabanın üzerine düşmüş ve arabada da insan varsa; elektrik kurumu tarafından elektrik kesilene kadar kazazedelerin arabada kalmaları sağlanmalıdır. Kazazedeler arabada kaldıkları sürece güvendedirler. Arabanın lastikleri yalıtkan görevi görecektir. Kazazedenin elektrik akımıyla teması tamamen kesildikten sonra, kazazedenin kontrolü yapılmalıdır. Gerekiyorsa eğitimini almış kişiler tarafından suni solunum ve kalp masajı yapılmalıdır. Bilinç kaybı var ise yan yatma pozisyonu (koma pozisyonu) oluşturulmalıdır. Yanıklar, kuru ve mümkünse steril pansuman malzemesi ile örtülmelidir. Kırık gibi durumlar sabitlenmeye çalışılmalıdır. Kazazede hakkındaki bilgiler en kısa sürede sağlık kuruluşlarına bildirilmeli ve en kısa zamanda sağlık kuruluşlarına nakli sağlanmalıdır.