SES, İŞİTME VE SESİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

Ses, radyo yapımlarının en temel ögesidir.

Sesin oluşabilmesi ve kulağa kadar ulaşabilmesi için üç temel koşul vardır:

• Titreşim kaynağı

• Enerji kaynağı

• Ortam

Hava moleküllerinin etkileşimiyle oluşan ses dalgalarının yayılımı, durgun bir suya atılan taşın, su yüzeyinde oluşturduğu dalgalara benzetilebilir. Fakat su dalgalarının yayılma şekli enlemesine (transverse waves), ses dalgalarının yayılma şekli ise birbirine paralel, aynı yönde ve boylamsaldır (longitudinal waves). Ses gibi boylamsal dalgalar, havada bir yandan diğer yana salınarak yayılırlar. Ses dalgası boylamsal olmasına karşın, grafiksel ifadeyi kolaylaştırabilmek için “sinüs dalgası” şeklinde çizilir.

Her titreşimin bir frekansı vardır. Titreşim ne kadar fazla olursa, frekansı da o kadar yüksek olur. Saniyede 1 titreşim tamamlandığında, bu titreşimin frekansına eşit olarak 1 Hz oluşur.

Dalga boyu, devrini tamamlamış bir ses dalgasının yayıldığı uzaklıktır. Simgesel olarak Yunan alfabesindeki “λ” (lamda) harfi ile gösterilir.

Sesin frekansı ile dalga boyu arasında ters bir orantı vardır. Çünkü sesin frekansı yükseldikçe dalga boyu kısalır, frekansı düştükçe dalga boyu da uzar.

Temel olarak desibel, farklı seslerden oluşan iki ses arasındaki seviyeyi ya da iki elektrik güç seviyesindeki değişimi logaritmik oran ile ifade eden, bir mühendislik terimidir. Ses basınç seviyesi, sinyal seviyesi ve sinyal seviyesindeki bütün değişimler desibel (dB) ile ölçülür.

Hava moleküllerinin sıkışıp seyrekleşmesiyle oluşan ses dalgaları, sesi oluşturmada iki temel dönüşüme uğrarlar:

1. Kulak tarafından algılanan mekanik enerjinin (titreşimin), elektrik enerjisine ve kimyasal enerjiye dönüşümü.

2. Beyne giden sinir sinyallerinin dönüşümü. 

Dış kulak, orta kulağa üç kemikçik ile bağlıdır. Bu kemikçikler; “çekiç kemiği” (malleus), “örs kemiği” (incus) ve “üzengi kemiği”dir (stapes).

Spiral şekilli ve kemiksi bir yapıya sahip olan kulak salyangozunun (koklea) içi sıvı doludur ve iç yüzeyinde küçük kıl hücreleri mevcuttur. Hava molekülleri önce kulak zarını, daha sonra da orta kulaktaki kemikçikleri titreştirirler. Orta kulak da oval pencereyi titreştirir. Oval penceredeki titreşimler, içi sıvı dolu olan kulak salyangozunu titreştirir. Kulak salyangozundaki en ufak sıvı hareketi, kıl hücreleri tarafından algılanabilir. Kıl hücrelerinin algısı, bağlı oldukları sinir hücrelerini uyarır. Kıl hücrelerinin hareketi ile sinir hücreleri etkileşim içindedirler.

Ses hangi yönden geliyorsa ilk olarak o yöndeki kulağa ulaşır. Sonrasında diğer kulağa ulaşır. Bu durum bir zaman gecikmesi oluşturur. Zaman gecikmesi beyin tarafından algılanır ve ses kaynağının yönü belirlenmiş olur.

Hareketli bir ses kaynağından yayılan ses dalgalarının, ses perdesinde oluşturduğu algısal değişimler olarak tanımlanabilir.

Aynı anda işitilen fakat farklı frekanslara sahip bazı sesler, frekans ve yoğunluk etkileşimlerine bağlı olarak birbirlerini örterler, baskın hale gelirler. Bazı seslerin, ortamdaki diğer seslerin varlıkları yüzünden algılanamaması “maskeleme” olarak tanımlanır.