RADYO VE TELEVİZYON STÜDYOLARI

Stüdyolar; yapılan işe uygun araç ve gereçlerle donatılmış, özel bir yapıya sahip ve genellikle kapalı mekânlar olarak tanımlanır. Stüdyo dışında kalan mekânlar ise “stüdyo dışı mekân” olarak tanımlanır. Fakat açık ya da kapalı her mekân bir stüdyo hâline dönüştürülebilir. Buradaki esas amaç; yapılacak iş kalitesini, iş süresini ve çalışanların iş üretim performansını olumsuz etkileyebilecek unsurları olabildiğince kontrol altına alabilmektir. Böyle bir ortam sağlandığında, her mekân bir stüdyo olarak değerlendirilebilir. Cihazların çalışabilmesi için gerekli olan teknik altyapı sağlansa da stüdyo hâline dönüştürülmesi düşünülen dış mekânlarda karşılaşılacak bazı olumsuzluklar şu şekilde sıralanabilir:

• Hava şartları (rüzgâr, yağmur, sis, soğuk, sıcak vb.)

• Güneş ışığındaki değişkenler (bulutlar, gölgeler ve güneş açısının sürekli değişmesi)

• Ortamda olması istenmeyen sesler (gürültü, ses yansıması vb.)

• Çalışma ortamı çevresindeki kontrolsüz kişi ya da araçlar

• Nakliye, beslenme ve konaklama

• Mekân koşulları

• Sağlık sorunları

Radyo stüdyolarından farklı olarak televizyon stüdyolarında “ses reji odası” da bulunur. Ses reji odasının stüdyo kontrol odasından ayrı bir mekânda yer almasının başlıca nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Sesçinin, ortamdaki diğer seslerden etkilenmeden, yalnızca mikrofonlardan gelen sesleri net olarak işitebilmesi.

• Sesçinin, ses reji odasında bulunan video monitörlerden rahatlıkla programı takip edebilmesi.

• Ses masasına bağlantılı olan hoparlörlerden yayılan seslerden diğer çalışanların rahatsız olmaması. • Sesçi ile yönetmen arasında interkom aracılığıyla nitelikli bir sesli iletişimin sağlanabilmesi.

• Ses reji odasının daha özel bir akustik yapıya sahip olması.

Stüdyo mekânları dışında, radyo ve televizyon binalarının işletme kapasitelerine ve binalarının fiziksel büyüklüklerine göre sahip olmaları gereken en temel teknik çevre birimleri şunlardır:

• Ses/görüntü sistem odası

• Yayın odası

• Verici odası

• Teknik işletim, bakım ve onarım odası

Teknik altyapıyı oluşturmak, radyo ve televizyon işletmelerinin çalışanlarıyla beraber teknik bakımdan kaliteli iş üretebilmesini sağlayan önemli bir unsurdur. Teknik altyapının oluşturulmasında gerekli olan en temel sistemler ise şu şekilde sıralanabilir:

• Kablolar ve kablolama sistemleri (Radyo ve TV)

• Görüntü sistemleri (TV)

• Işık sistemleri (TV)

• Ses sistemleri (Radyo ve TV)

• Bilişim sistemleri (Radyo ve TV)

• Elektromekanik sistemler (Radyo ve TV)

• Sinyal iletim sistemleri - Vericiler (Radyo ve TV)

Elektrik İletim Kabloları: Radyo ve televizyon stüdyolarında ve çevre birimlerinde elektrik ile çalışan tüm cihazlara enerji iletiminin sağlanabilmesi için elektrik iletim kabloları kullanılır. Elektrik iletim kabloları esnek yapıda çoklu bakır tellerden (iletkenlerden) oluşur. İletkenlerin üzeri PVC, silikon, kauçuk veya lastik türü malzemeyle kaplıdır. Enerji kablolarının iletken kesit çapları cihazların güç tüketimine göre hesaplanır. Örneğin; cihazın güç tüketim miktarı arttıkça kablo içindeki iletkenlerin kesit çapı da artar. Elektrik iletim kablolarında en önemli özelliklerden biri de bina elektrik sisteminde topraklamanın yapılmasıdır. Elektrik kablolarının uçlarına da kablo yapısına ve cihazların enerji giriş türüne göre erkek ya da dişi tipte fişler bağlanır. Dişi fiş elektrik enerji çıkışını, erkek fiş ise enerji girişini belirtir. Örneğin; evlerde kullanılan priz ve elektrik fişleri aynı işleve sahiptirler. Stüdyo binalarının elektrik güç sistemlerinde en çok TTR, NYM ve SIMH türü kablolar kullanılır.

Elektrik İletim Kabloları: Radyo ve televizyon stüdyolarında ve çevre birimlerinde elektrik ile çalışan tüm cihazlara enerji iletiminin sağlanabilmesi için elektrik iletim kabloları kullanılır. Elektrik iletim kabloları esnek yapıda çoklu bakır tellerden (iletkenlerden) oluşur. İletkenlerin üzeri PVC, silikon, kauçuk veya lastik türü malzemeyle kaplıdır. Enerji kablolarının iletken kesit çapları cihazların güç tüketimine göre hesaplanır. Örneğin; cihazın güç tüketim miktarı arttıkça kablo içindeki iletkenlerin kesit çapı da artar. Elektrik iletim kablolarında en önemli özelliklerden biri de bina elektrik sisteminde topraklamanın yapılmasıdır. Elektrik kablolarının uçlarına da kablo yapısına ve cihazların enerji giriş türüne göre erkek ya da dişi tipte fişler bağlanır. Dişi fiş elektrik enerji çıkışını, erkek fiş ise enerji girişini belirtir. Örneğin; evlerde kullanılan priz ve elektrik fişleri aynı işleve sahiptirler. Stüdyo binalarının elektrik güç sistemlerinde en çok TTR, NYM ve SIMH türü kablolar kullanılır.

TTR Kablo: PVC yalıtkanlı ve çok sayıda iletkenden oluşan kablolardır. Seyyar amaçlı kablolamalarda ve cihazların güç girişlerinde kullanılır.

NYM Kablo: PVC yalıtkanlı ve tek iletkenden oluşan kablolardır. Binalarda seyyar amaçlı olmayan sabit elektrik tesisatlarında kullanılır.

SIMH Kablo: Isıya dayanıklı, silikon yalıtkanlı ve çok sayıda iletkenden oluşan kablolardır. Özellikle TV stüdyolarının ve dış çekim aydınlatma sistemlerinin sıcak ışık bağlantılarında kullanılır.

Koaksiyel Kablolar: Bakır tel iletkenli kablolardır. Genellikle analog (örneksel) ya da dijital (sayısal) video sinyalinin iletiminde kullanılır. Tek bir koaksiyel kablo üzerinden dijital video sinyaliyle beraber ses sinyal iletimi de aynı anda (embedded, katıştırılmış) yapılabilir. Fakat analog yapıdaki video ve ses sinyalleri birbirinden ayrı koaksiyel kablolar aracılığıyla yapılabilir. Koaksiyel kabloların kullanımına “triax kablolar” örnek olarak gösterilebilir. Stüdyo kameraları (EFP kameralar, Electronic Field Production, Elektronik Alan Üretimi) ile kamera kontrol üniteleri (CCU, Camera Control Unit) arasındaki bağlantıyı sağlayan triax kablolar bir koaksiyel kablo türüdür. Triax kabloların cihazlara yapılan bağlantılarında triax konektörler kullanılır. Koaksiyel kabloların diğer bir kullanım alanına profesyonel ENG video kameralar örnek olarak verilebilir. Profesyonel kameraların video sinyal çıkışlarında BNC yapıda dişi tip konektörler bulunur. Video sinyal iletimi yine koaksiyel kablo aracılığıyla yapılır. Hem triax hem de BNC konektörler dişi/erkek tipinde ve birbirine kilitlenebilir yapıdadırlar. Bu kilit mekanizmaları sayesinde kabloların kazayla cihazlardan çekilerek çıkarılması engellenmiş olur.

Resim Seçme Masaları: Stüdyo kameralarından gelen görüntüler dahil, sistemde hazır bulunan bütün video görüntülerin toplandığı video mikser masasıdır. Bu masaya; televizyon programında kullanılacak diğer video, alt yazı ve logo gibi görüntülerin de bağlantısı yapılır. Program yönetmeni hangi video görüntüyü yayına göndermek istiyorsa, resim seçme operatörüne komut verir ve operatör de ilgili video görüntüyü seçer. Örneğin; bir haber programında, habere ilişkin görüntülerin canlı yayın esnasında ekrana verilmesi gibi. Ayrıca, resim seçme masasında video görüntülere çeşitli görüntü efektleri de eklenebilir.

Görüntü, ışık aracılığıyla oluşur. Televizyon stüdyolarında da ışık kaynakları en başta gelen sistemlerdir. Stüdyolarda kullanılan ışık kaynaklarının yanı sıra dış çekimlerde kullanılan portatif ışık kaynakları vardır. Işık kaynakları özel askı sistemleriyle stüdyo mekanlarının tavanına asılı hâlde konumlandırılırlar (Fotoğraf 1.10). Işık kaynaklarının kontrolü de bağlı bulundukları ışık kontrol masaları (dimmer) aracılığıyla yapılır. Stüdyolarda ışık kaynağından gelen ışığın şiddet ölçümünde lüks metre, ışığın renk ısı ölçümünde ise Kelvin metre olarak tanımlanan ışık ölçümleme cihazları kullanılır. Günümüzde bu iki ölçümle cihazının birleştirilmiş hâlde üretimi mevcuttur. Işık kaynaklarının stüdyo tavanına asılmasında manuel ya da motorlu pantograflar, teleskopik çubuklar, C penseler ve ışık asansörleri kullanılır. Stüdyo ışık kaynakları şu şekilde sıralanabilir:

• Sert ışık kaynakları

• Yumuşak ışık kaynakları

• Soğuk ışık kaynakları

• Fon ışık kaynakları

3.200K-5.600K renk ısısına sahip floresan ya da LED (Lighting Emitting Diode, Işık Yayan Diyot) ampullü soğuk ışık kaynaklarıdır. Bu tür ışık kaynakları yine sert gölgeleri yumuşatmak ve dolgu ışık yapmak amacıyla kullanılır.

Cihazların çalışabilmesi için gerekli olan teknik altyapı sağlansa da stüdyo hâline dönüştürülmesi düşünülen dış mekânlarda karşılaşılacak bazı olumsuzluklar şu şekilde sıralanabilir: • Hava şartları (rüzgâr, yağmur, sis, soğuk, sıcak vb.) • Güneş ışığındaki değişkenler (bulutlar, gölgeler ve güneş açısının sürekli değişmesi) • Ortamda olması istenmeyen sesler (gürültü, ses yansıması vb.) • Çalışma ortamı çevresindeki kontrolsüz kişi ya da araçlar • Nakliye, beslenme ve konaklama • Mekân koşulları • Sağlık sorunları Doğru cevap E'dir.

Ses reji odasının stüdyo kontrol odasından ayrı bir mekânda yer almasının başlıca nedenleri şu şekilde sıralanabilir: • Sesçinin, ortamdaki diğer seslerden etkilenmeden, yalnızca mikrofonlardan gelen sesleri net olarak işitebilmesi. • Sesçinin, ses reji odasında bulunan video monitörlerden rahatlıkla programı takip edebilmesi. • Ses masasına bağlantılı olan hoparlörlerden yayılan seslerden diğer çalışanların rahatsız olmaması. • Sesçi ile yönetmen arasında interkom aracılığıyla nitelikli bir sesli iletişimin sağlanabilmesi. • Ses reji odasının daha özel bir akustik yapıya sahip olması. Doğru cevap E'dir.

Stüdyo mekânları dışında, radyo ve televizyon binalarının işletme kapasitelerine ve binalarının fiziksel büyüklüklerine göre sahip olmaları gereken en temel teknik çevre birimleri şunlardır: • Ses/görüntü sistem odası • Yayın odası • Verici odası • Teknik işletim, bakım ve onarım odası Doğru cevap C'dir.

Teknik altyapının oluşturulmasında gerekli olan en temel sistemler ise şu şekilde sıralanabilir:• Kablolar ve kablolama sistemleri (Radyo ve TV) • Görüntü sistemleri (TV) • Işık sistemleri (TV) • Ses sistemleri (Radyo ve TV) • Bilişim sistemleri (Radyo ve TV) • Elektromekanik sistemler (Radyo ve TV) • Sinyal iletim sistemleri - Vericiler (Radyo ve TV) Doğru cevap E'dir.

SIMH Kablo: Isıya dayanıklı, silikon yalıtkanlı ve çok sayıda iletkenden oluşan kablolardır. Özellikle TV stüdyolarının ve dış çekim aydınlatma sistemlerinin sıcak ışık bağlantılarında kullanılır. Doğru cevap C'dir.

Fiber optik kablo kullanımının avantaj ve dezavantajları vardır. Bunlardan bazıları: Avantajları • Daha uzun mesafelere kayıpsız sinyal iletimi sağlarlar. • Daha az sayıda kablo kullanılır. • Sinyal aktarım hızları daha yüksektir. • Elektrik sinyali iletmediklerinden dolayı elektromanyetik koşullardan etkilenmezler. • Topraklama yapmaya gerek yoktur. • Çok kanallı veri iletebilirler. • Sinyal iletimi güvenlidir. • UV ışığa ve neme dayanıklıdırlar. Dezavantajları • Kurulum maliyetleri yüksektir. • Tel iletkenli kabloya göre esnek değildirler ve kırılgan yapıya sahiptirler. • Kablo kırıldığında tamiri için özel cihaz ve donanımlar gerektirir. • Kablo uçlarına fiş takılması tel iletkenli kablolar kadar pratik değildir, özel cihaz ve donanımlar gerektirir. Doğru cevap A'dır.

Video Referans Monitörleri: Video referans monitörleri kaynaktan gelen sinyale hiçbir müdahalede bulunmadan, görüntüyü olduğu gibi ekrana yansıtabilen cihazlardır. Bu tür video monitörler sayesinde, görüntü kaynaklarından gelen görüntülerin sahip olduğu parlaklık, kontrast ve renk gibi özellikler değerlendirilir. Referans video monitörlerin yansıttığı teknik özelliklere güvenilerek gerekli görüntü ayarları yapılır. Doğru cevap C'dir.

Stüdyo ışık kaynakları şu şekilde sıralanabilir: • Sert ışık kaynakları • Yumuşak ışık kaynakları • Soğuk ışık kaynakları • Fon ışık kaynakları Doğru cevap E'dir.

Hibrit Cihazı: Hibrit cihazları bir tür kablolu telefon ünitesidir. Radyo ve televizyon yapımlarında programa telefon aracılığıyla bağlanmak isteyen konukların sesini stüdyo içine ve yayın ya da kayda göndermek amacıyla kullanılır. Doğru cevap D'dir.

Veri Bilgisi (Metadata): Arşiv ve depolama sistemlerinde kullanılan verilere ait tanımlayıcı bilgiler “veri bilgisi” (metadata) olarak isimlendirilir. Örneğin, bir kütüphanede yer alan kitaplara ait künye bilgilerinin yazılması gibi. Doğru cevap E'dir.