RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI

Stüdyo dışı mekanlarda KJ ve altyazı kontrolü sağlanmaz.

Aksiyon çizgisi, iki kişinin 180 derece karşılıklı konumlandırıldığı durumlarda aralarından hayali olarak geçirilen bir çizgi olup sahneyi ikiye bölerek kameranın konumlandırılabilmesi bakımından yardımcı olan hayali bir çizgidir.

Kamera kartları, çoklu kamera çekimlerinde farklı kameraların çekim ile ilgili bilgilerini içeren kartlardır.

Stüdyo planı çizimlerinde kamera konumları ve kamera hareketlerine ek olarak kamera önündeki kişilerin konumları ve olası hareketlerinin resmedilmesi beklenmektedir.

Sinematografi ya da anlatım öğeleri bakımından yazılı metinlerin görsel işitsel anlatılara dönüştürülmesi sürecinde bazı işlevlerin yerine getirilmesi beklenir. İzleyiciye oluşturulan atmosfer üzerinden duygu yükleme işlevi ise Lirik işlev olarak bilinir.

Türkiye’deki medya yapılanmasında yönetmenlik mesleği için herhangi bir diploma gereksiniminin duyulmadığı bilinmektedir. Sadece yönetmenlik değil, film ve televizyon sektöründe icra edilen tüm alt meslek grupları için durum aynıdır. Türkiye’deki medya çalışanlarının çalışma koşullarını düzenleyen mesleğe özgü tatminkar bir hukuksal düzenlemenin olmaması ciddi bir sorundur. Medyaya özgü mesleklerde yaşanan bu karmaşanın en temel nedenlerinden biri, mesleğe ait edinilmesi gereken bilgi ve becerilerin öğrenim dışında da elde edilebileceğinin düşünülmesi ve gerekli beceriler arasında da “yaratıcı olma” koşulunun olması sayılabilir. Yaratıcılık ne yazık ki okullarda öğretilebilecek bir beceri değildir; ancak yaratıcılığın ortaya çıkması için gerekli koşulları bu okullar oluşturmaya çalışabilir. Yönetmenin meslek tanımları arasında yaptığı işler göz önünde bulundurulduğunda, aslında televizyon yönetmeni de olsa ortaya konulan bilgi ve beceri bütününün düşünüldüğü gibi yaratıcılıktan uzak etkinlikler değildir. Yönetmen kimi durumlarda kendisinin oluşturmadığı metinler üzerinde çalışabilir; ancak yönetmenin ortaya koyduğu görsel-işitsel metin de daha önce var olan bir metin değildir. Yönetmen yazılı bir metni görsel-işitsel bir metin haline dönüştürürken, henüz görsel-işitsel bir karşılığı olmayan bir metni kendi hayal gücü ve yaratıcılığını kullanarak bir televizyon metni haline dönüştürür. Bu nedenle yönetmenlik mesleği yorumlama becerisi kadar, yaratıcılık becerisini de bünyesinde taşır.

Bir yönetmen mesleki bilgi ve becerilerini bu konu üzerinde eğitim alarak, meslekte deneyim kazanarak geliştirebilir; ancak var olan yönetmenlerden kendini ayırabilecek bireysel  beceriler ve yaratıcı yetiler kazanabilmesi için mümkün olduğunca fazla yazılı metinleri okuması, daha önce yapılmış ya da güncel örnekleri izlemesi, mümkün olduğunca fazla projeyi yönetmesi ve farklı örneklerle anlatım tekniklerini deneme olanağını elde edebilmesi gerekir.

Yapım için uygun bir fikir bulmak yapımın ilk aşamasını içerir. Birçok yapımcı ve yönetmen için en büyük sorun yapımını üstlenmek isteyeceği bir fikir bulmaktır. Yaratıcı yönetmenler bu sorunu kendi becerileri ile aşarlar çünkü onların her zaman yapım haline dönüştürebilecekleri, geliştirebilecekleri bir fikri vardır. Bu nedenle yaratıcı yönetmenler çoğunlukla senaryolarını da kendileri yazarlar. Bir film yapımı ticari olduğundan çok, sanatsal olabilir. Bir yönetmen kendi prestiji ve sanatsal deneyimi için bir film çekebilir; ancak bir televizyon programı sanatsal bir ürün değil ticari bir etkinliktir. Bu nedenle televizyon programlarının izlenme oranları, filmlerin gişe oranlarından çok daha ticari bir değere sahiptir. Elbette bir yönetmenin yapımlarını tasarlarken televizyonun toplumsal işlevlerini de göz önünde bulundurması gerekir.

Bir televizyon yapımı, televizyonun farklı işlevlerini yerine getirmekle yükümlüdür. Eğlendirme, eğitme, haber verme, mal ve hizmetlerin tanıtımı ya da farkındalık yaratma gibi başlıklarla ifade edilebilen bu öğeler bir televizyon yapımının temel işlevleri olarak sıralanabilir. Öte yandan her televizyon programı bu işlevlerin yanında sürdürülebilir olma niteliğini de içinde barındırmalıdır. Sürdürülebilir olmanın ticari karşılığı ise yüksek izlenme oranlarıdır.

Yapımda ekranda görünecek kişilerin kimler olacağı çok önemlidir. Bu soru kimi zamanlarda içeriğin hazırlanmasından önce gelir. Bazı isimleri ekrana çıkarmak için belirli bir içerik hazırlamaya bile gerek olmayabilir. Bu isimlerin ekranda olması başlı başına bir neden oluşturabilir. Gündemde olan, haber değeri taşıyan, açıklamaları ile gündem yaratabilecek olan kişiler de her yapımcı ya da yönetmenin ekrana çıkarmak isteyeceği isimler olacaktır. Yönetmen ve yapımcı için bir program tasarım aşaması aslında seçimler sürecinin yönetilmesidir. Her seçim yapımcı ve yönetmenin kendi seçimidir. Çoğu durumda bir kişiyi seçmek, zaten programda söylenecek sözü de seçmek anlamını taşır. Unutulmaması gereken en önemli konu, ekrana çıkarılabilecek her konuğun kendi hayat görüşü, deneyimi, bilgileri ve konu ile ilişkisi kapsamında söyleyecek bir sözü olduğudur. Kamera önünde yer alacak kişilerin işlevleri, programa katkıları, program içinde alacakları süreler, program akışı içindeki yerleri ve eğer varsa program içindeki mizansenleri programdan önce tasarlanması, gerekli kişilere yeterince kavratılması ve son olarak da tüm taşlar yerlerine oturana kadar prova edilmesi gerekli unsurlar arasındadır.

Gerçek mekanlar şehir içinde önemli bir mekan, turistik bir alan, programın içeriği ile ilgili herhangi bir ortam olabilir. Bu tür mekanların en büyük zorluğu, kontrol edilemeyen mekanlar olmasıdır. Gerçek mekanlar televizyon programları üretmek için değil, bizzat insanların yaşaması için tasarlanmış mekanlardır. Bu tür mekanlarda bir televizyon programı çekilmek istendiğinde iki olası sorunla karşılaşmak mümkündür. Bunlardan ilki, mekan sahibinden, yöneticisinden ya da söz sahibi olan kişi ya da kurumdan izin almaktır. Eğer bu mekanlarda izin almak gerekmiyorsa o halde ikinci önemli sorunla karşılaşılmaya hazırlıklı olunmalıdır. Bu gibi ortamların seçilmesinde yapımcı ve yönetmen olarak tüm yapım içeriği üzerine yapılacak olası ön hazırlıkların yanında, mekana özgü ön hazırlıkların da tasarlanması büyük önem taşır.

Bir yapımın gerçekleştirilmesindeki tüm katmanların kontrollü olarak gerçekleştirilebildiği stüdyo yapımları dışında gerçekleştirilecek mekanlardaki farklı koşullar, aşağıdaki konu başlıklarının ayrıca denetlenmesini de gerektirir:

Stüdyo temelli yapımlarda bu başlıkların tümü halihazırda kontrol altındadır. Bazı durumlarda ise mekan seçimlerinde anlık değişimler yapmak gerekebilir. Mekanların fiziksel durumlardaki olası değişiklikler, beklenmedik aksilikler karşısında yapımcı ve yönetmenler olası çözüm yöntemleri geliştirmek durumundadır. Yapım ve yönetim becerileri arasında, çekim mekanları konusunda olabilecek olası değişimlere karşı yeni yaratıcı çözümler üretebilme yetisi de sayılabilir.

Yönetmen proje içeriğini ve kamera önünde kimlerin olacağını belirledikten sonra, oyuncu ya da konukların kamera önündeki yerlerini tasarlamaya başlar. Bunun için ilk aşama ise dekor tasarımıdır. Oyuncu ya da konuklar büyük olasılıkla bir dekor önünde yer alır ve bu dekor konu içeriği ile uyumlu olarak geliştirilir. Bunu yaparken de yönetmen sanat yönetmeni ile birlikte çalışarak ortak bir proje tasarlar. İyi bir dekor, proje içeriğini desteklemeli, kamera önündeki kişiler ile doğru bir şekil zemin ilişkisi kurabilmeli, aydınlatma için elverişli materyallerden üretilmiş olmalı ve kamera önündeki kişileri görselleştirebilecek uygun kamera açıları ve ölçeklerine olanak tanıyabilmelidir. Bu özelliklerden birini ya da birkaçını taşımayan dekorlar, televizyon projesi için uygun dekorlar değildir.

Kişilerin hareketleri kadar bakış açıları da önem taşır. Bakış açısı, görsel anlatımı kurmak için kullanılan en önemli süreklilik öğelerinden biridir. Kişilerin bakış açılarına göre karşılıklı diyalogların görsel karşılıkları kurulur, çatışmalar yaratılır, atmosfer yaratılır. Kişilerin bakış açıları, kamera açıları ile birlikte çalışılacak temel görsel veriler arasındadır.

Yönetmenlik, birçok farklı mesleği icra eden, farklı kişileri bir araya getirerek bir amaç doğrultusunda çalışmalarını düzenleyen, koordine eden, yöneten kişilere verilen meslek adıdır. Yönetmenlik bir bakıma “insan yönetme” sanatıdır. Yönetmen olmak isteyen kişilerin temel becerilerinden biri de kalabalık bir insan kitlesini, bir amaç doğrultusunda koordine ederek yoğun stres altında bir araya getirebilmek ve bu ekip çalışması sonucunda istenen medya ürününü ortaya çıkarabilmektir. Bir yönetmenin ve yapımcının birlikte çalıştığı ekibin motivasyonunu yüksek tutabilmek için, doğru işe doğru insan seçmeli, tatminkar ve adil ücret dağılımı yapmalı,  çalışma ve sosyal haklara saygılı çalışma koşulları sağlamalı ve   doğru iletişim yöntemlerini kullanmayı bilmelidir.