RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI

Program metininin yazımına sayfanın iç kısmından başlanmalıdır; sayfada kalan boşluklara gerektiğinde sunucu not alabilmelidir. Radyo metni yazarken yazım tekniği ile ilgili bir maddedir.

Radyolarda canlı yayınlar sırasında toplum yapısına uygun olmayan yapıda fikir beyan etmek isteyen kişiler yayın geciktirme denetimi ile denetlenebilir. Doğru cevap B'dir.

Kurgu sırasında da asıl sorumluluk ve karar verme yetkisi programcıya aittir. Doğru cevap B'dir.

Bant program için ikinci bir kayıt stüdyosuna ihtiyaç duyulması günümüz radyo yayıncılığında bant program çok kullanılan bir program çeşidi olmamasının en önemli sebebidir. Doğru cevap A'dır.

Reyting sonuçlarının alınması yayın sonrası değerlendirme yapılmasının sebepleri arasında yer almamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Radyo programları içerikleri bakımından beş ana türde incelenmektedir. Bunlar haber ve haber programları, müzik ve eğlence programları, kültür ve sanat programları, eğitim programları, reklam ve tanıtım programlarıdır. Özel radyolar, bu program türleri içerisinde ağırlıklı olarak müzik, eğlence, reklam ve tanıtım içerikli programlar yapmakla eleştirilmektedirler. Eğlence programları kültür ve sanat kaygısı taşımayan kitlelerin ortak zevk ve kültürüdür. Birçok eğlence programı, kültür ve sanat kaygısı taşımayan yapımlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tip içeriği özenle oluşturulmamış, üzerinde yeterli araştırma yapılmadan gerekli emek verilmeden gerçekleştirilen programlar, düzeylerini en küçük ortak paydada birleştiren basit programlar olarak eleştirilmektedir.

Radyo programının hazırlanması sırasında üzerinde önemle durulması gereken altı temel öge vardır. Bunlar; programın konusu (özü), biçimi, dili, süresi, yayın zamanı ve  bütçesi  olarak sıralanabilir. Programın hedef kitlesine ulaşabilmesi için bu temel unsurlara dikkat edilmelidir. Bu unsurlardan birine özen gösterilmemesi durumunda programın başarısı azalır ya da tam olarak hedefe ulaşamaz.

Müzik ve efekt olmaksızın sadece bir ya da iki kişinin karşılıklı konuştuğu programlara düz programlar denir. Sohbet ve konuşmalar, söyleşiler, röportajlar, soru-yanıt gibi program türleri düz programlara örnektir. Bu programlar genellikle süre açısından çok uzun olmayan, kısa süreli (beş dakika ya da on dakika gibi) programlardır. Bu programlarda iki kişinin konuşması temel olmakla birlikte, konuşmaların sunuş tekniği farklıdır. Söyleşide görüşülen kişiden anında konu ile ilgili olarak görüşler alınırken, röportajda konunun uzmanından ayrıntılı görüşler alınır. Röportaj daha uzun soluklu olarak yapılan ve dinleyiciye daha ayrıntılı bilgi vermeyi amaçlayan program türüdür.

Program konusunun oyunlaştırarak, bir kurgu içerisinde verilmesine dramatik programlar denir. Bu yapım tekniği, dramatik nitelikte yazılmış tiyatro eserleri, öykü ve romanlardan dramatik biçimde uyarlanmış konulara uygulanmaktadır. Radyo tiyatroları, kısa skeçler, arkası yarın türü diziler dramatik program türü örnekleridir. Bu tür programlarda müzik ve efekt ögeleri de kullanılır. Ancak burada kullanılan müzik ve efektin amacı verilmek istenen mesajın etkisini artırmak içindir. Bu yapım tekniği sadece radyo oyunlarında değil, özellikle eğitim amaçlı hazırlanan programlarda da kullanılmaktadır. Dramatik yapımların hazırlanması sırasında en temel unsur, program metninin radyo için yazılmış olmasıdır. Radyo metni, dinleyicinin anlatılanları zihninde canlandırabilmesini sağlamalıdır. İkinci önemli unsur ise metnin hayata geçirilmesi aşamasında bir başka ifade ile seslendirilmesi sırasında, seslendirenlerin oyundaki karakterlere uygun olması ve rollerini başarılı bir biçimde yapmaları dramanın etkisini artıracaktır. Radyo dramaları, radyo program türleri içerisinde en çok emek gerektiren ve yapılması oldukça güç program türlerindendir.

Radyo istasyonları hedef dinleyicilerinin gün ve hafta içindeki dinleme alışkanlıklarını belirledikten sonra bütün programların günlük ve haftalık akış içindeki yerlerini planlar. Yayın akışının bu şekilde planlanmasına “ardışık programlama” denir. Böylece dinleyiciler hangi programın ne zaman yayınlanacağını bilirler. Programların yayın saatlerinin sürekliliği dinleyicinin programı dinlemeyi bir alışkanlığa dönüştürmesi açısından önemlidir. Bu nedenle yayın saatleri olabildiğince süreklilik içermelidir.

Bu program biçiminde ikiden fazla ses kullanılır. Açık oturumlar, forumlar ve yuvarlak masa söyleşileri bu türün örnekleridir. Bu programlarda genel olarak gündemle ilgili bir konu seçilerek, farklı boyutları ile uzmanlar tarafından tartışılır. Bu programların süresi 30 dakikadan başlayıp 60 dakikaya kadar çıkabilir. Bu tür çok sesli program türleri daha çok haber radyoları tarafından tercih edilmektedir. Genellikle bu programlarda haberci kimliği ile öne çıkan bir kişi genel olarak soruları ile konukları yönlendirir. Yöneticinin bir diğer görevi, programda işlenen konunun tüm boyutları ile ortaya konulabilmesini ve sürenin eşit ve verimli kullanılmasını sağlamaktır. Çok sesli programlarda yönetici konumundaki kişi, radyonun sadece sese dayalı bir iletişim aracı olduğunu iyi bilmelidir. Konuşan kişilerin isimlerini ve unvanlarını, uzmanlık alanlarını ve ne hakkında konuştuklarını sıklıkla dinleyiciye hatırlatmalıdır.

Radyo programı için gerekli araştırmanın türü ve kapsamı programın konusuna ve radyonun yayın amacına göre farklılık gösterir. Radyo oyunları, belgeseller, haber programları, konulu programlar yoğun araştırma gerektiren programlardır. Eğlence ve müzik programlarında da planlama ve zamanlama çok önemlidir. Her programın kendine özgü planlaması yapılır. Programcı bu aşamada bir araştırma planı oluşturmalıdır. Programcı zamanını iyi kullanmalıdır. Düşüncelerini sıraya koymalı ve soruları sınıflandırmalıdır. Araştırma planı hazırlamak için programcı öncelikle şu sorulara yanıt aramalıdır:

Bant yayını yöntemi ile hazırlanan programlarda son aşama kurgudur. Kurgu, ulusal ya da büyük radyo istasyonlarında teknisyenler tarafından yapılırken çok az kişi ile yayınlarını sürdüren özel radyolarda programcı tarafından yapılmaktadır. Ses kurgusu için özel olarak hazırlanmış kurgu programlarından yararlanılabilir. Kurgu ile programı oluşturan müzik, röportaj, efekt gibi unsurlar bir araya getirilir. Programcı programını önce kendi kafasında kurgular. Kurguda programcı, öncelikle nasıl bir program istiyorsa bunu kendi kafasında kurgulamalıdır. Kurgu ile yanlış sözcükler, gereksiz tekrarlar atılabilir. Kurgu sırasında da asıl sorumluluk ve karar verme yetkisi programcıya aittir. Programcı ne istediğini bilir ve kurgu sırasında teknik sorumluyu yönlendirir. Bu aşamada da spiker, programcı ve teknisyen birlikte çalışır. Programcı seslendirmenin ve kurgunun her aşamasında programın amacı doğrultusunda ekibi yönlendirir. Kurgu programı ile varsa önce spikerin yanlışları çıkartılır. Sonrasında programı oluşturan müzikler, röportajlar ve efektler programcının istediği sıra ile ardı ardına eklenir. Kurgusu biten program, programcı tarafından bir kez dinlenir. Teknik ve içerik açısından bir hata olup olmadığı kontrol edilir. Artık program yayına hazırdır.

Radyo programının dinlenebilmesi için öncelikle dinleyicinin ilgisini çekmeyi başarabilmesi gerekir. Dinleyicinin ilgisini çekebilmek için her şeyden önce programcı bilgisini ve yaratıcılık yeteneğini iyi kullanabilmeli ve metni akıcı bir şekilde hazırlamalıdır. İyi bir program için en temel öge iyi planlanarak ve yaratıcı bir biçimde yazılmış program metnine ihtiyaç vardır. Programın dinleyici ile buluşabilmesi için en temel kural, radyo dinleyicisini geniş ve tanımsız bir kitle olarak düşünülmemelidir. Programcı radyoyu dinleyen herkesin bir birey ve büyük bir olasılıkla da yalnız olduğunu düşünerek dinleyiciye seslenmelidir. Pek çok kitle iletişim aracına maruz kalan günümüz insanı radyoyu yalnız kaldığı anlarda   122 ve günlük yaşamına eşlik etmesi için kullanmaktadır. Radyonun bireyin en yakın dostu olmaya aday en önemli araç olduğunu da göz önünde bulunduran programcı, program konusunu metne dökerken, ilgi çekmek, merak uyandırmak, ortak ilgilere değinmek, canlılık sağlamak, güldürüye başvurmak, samimi olmak ve dilin kullanımına özen göstermek gibi başlıca özelliklerden yaralanır.

Öneri formu hazırlama aşamasında konunun hangi dinleyici kitlesine, nasıl bir biçimde ve ne kadar süre ile yapılacağına ilişkin kararlar netleştirilir. Genel olarak araştırmalar yapıldıktan sonra olası programın bütçesi belirlenir ve program taslağı hazırlanır. Hazırlanan program taslağı ayrıntılandırılarak bir program önerisine dönüştürülür. Program önerisini değerlendirecek ya da onaylayacak kişiler radyo istasyonunun yapısına göre farklılaşır. Program önerisi kabul edilirse programcı hazırlamaya başlar. Ticari radyo istasyonlarında, programın dinleyicinin ilgisini çekip çekemeyeceği, program önerisi hazırlarken dikkate alınan en temel ölçüttür. Program öneri formu hazırlanırken kaç dakika olacağı önceden belirlenir. Süreyi hesaplarken programın amacını ve biçimini göz önünde bulundurmak gerekir. Öneri formu hazırlanması sırasında programın bütçesini hazırlamak gerekir. Program öneri formunda programa dair şu özellikler yer alır: Program öneri formunda programın adı, türü, alt türü, konusu, amacı, yayın dili, adedi, yayın yeri, yapım özellikleri, tahmini bütçe, yayın dönemi, periyodu, yayın günü, yayın saati ve süresi belirtilmelidir. Ayrıca program öneri formunda; programın yapım özellikleri nelerdir?, Canlı mıdır?, Banttan mıdır?, Tek midir?, Dizi midir?, Blok mudur?, Kaç kişi katılacaktır?, Ne gibi ögeler bulunacaktır?, bunlar açıklanır. Sonrasında ise programın içeriğindeki konular anlatılmalıdır. Hafta hafta programda neler anlatılacağı genel olarak belirtilir. Tek program ise daha ayrıntılı bir biçimde programın içeriği metne dökülmelidir.