RADYO VE TELEVİZYON PROGRAMCILIĞININ TEMEL KAVRAMLARI

Programı izlemesi istenilen ya da izleyeceği öngörülen insan toplulukları hedef kitleyi oluşturur. Programcılar tasarım aşamasında hedef kitleyle ilgili belirli düşüncelere ve öngörülere sahip olabilirler. Bunun için hedef kitlenin özelliklerini bilmeleri gerekir. Farklı yaş gruplarının ve değişik gelir düzeylerinden insanların yaşam biçimlerini ve ilgilendikleri konuları, modaları, beğenileri, eğilimleri,
alışkanlıkları farklıdır.  Programın yayın saati, konu, konunun aktarılma biçimi ve duyurulması da hedeflenen izleyiciye ulaşma oranını etkiler. Hedef kitle belirlenirken 4-6 yaş grubu, orta öğretim öğrencileri, 70 yaş üstü emekliler gibi olabildiğince belirgin tanımlar yapmak tasarımı kolaylaştırır. Genel izleyici tanımı ise sık kullanılan bir tanımdır. Programın konusunun ve amacının yaş, gelir düzeyi, eğitim düzeyi ne olursa olsun geniş bir insan topluluğuna yönelik olduğu durumlarda hedef kitle genel izleyicidir. Ancak; bu kategori, hedef kitle konusundaki belirsizlikten kaçmak ya da yeterli çalışma yapmamak için kullanılmamalıdır.

Araştırma, tasarım aşamasında, programın konusunun belirlenmesi sürecinde başlar. Yeni bilgilerle, kesinleşmemiş ya da çelişkili verilerle karşılaşıldığında araştırma, programın üretimi sırasında da sürebilir. Araştırmanın ilk aşaması, programın çerçevesini oluşturmak, araştırılması gereken konuları belirlemek için yapılan araştırmadır. Bilgi almak ya da programda yer vermek için görüşülecek kişiler, okunması gereken kaynaklar, görülmesi gereken mekanlar bu aşamada belirlenir. İkinci aşamada, programda kullanılabilecek bütün belgelere, işitsel ve görsel kayıtlara ulaşmak, konuyu derinlemesine incelemek için araştırma yapılır. Kaynaklara ulaşılır, uzmanlarla ya da tanıklarla görüşülür, mekanlar incelenir. Son olarak, çekimler sırasında gerek duyulursa yeni kaynaklara yönelik bir araştırma
yapılabilir. Araştırma yaparken yararlanılan başlıca kaynaklar; yazılı kaynaklar, konuyla ilgili kişiler, konuyla ilgili mekanlar, uzmanlardır.

Taslak hazırlamanın ilk aşaması, programda yer alması istenen düşüncelerin dökümünü yapmaktır. Her bir düşünce yazılır ve bir liste oluşturulur. Daha sonra bu listedeki en önemli düşünceler seçilir. Programın temelini oluşturacak bu düşünceler, ana başlıklar olarak belirlenir. Ana başlıklar, programın
aktaracağı temel düşüncelerdir. Bu düşünceler izleyicide belirli bir bakış açısı oluşturacak, bilgi verecek, tutum ve davranış değişikliği yaratacaktır. Her programın amacı farklı olabilir. Amaç yalnızca bilgi vermekse ana başlıkların konuyla ilgili en temel ve önemli düşünceleri içermesi gerekir. Tutum ve
davranış değişikliği yaratılmak isteniyorsa bu düşüncelerin sonucunda izleyicinin bakış açısını pekiştirmesi ya da değiştirmesi ve bunları davranışlarına yansıtması istenir. Bu nedenle, ana başlıkların alt başlıklarla desteklenmesi ve programda iletilen düşüncelerin izleyiciyi ikna etmesi gerekir.

Programın senaryosu programın kağıt üzerinde bitirilmiş halidir. Senaryo yazılırken programın neyi, nasıl söyleyeceği ortaya çıkar; düşünceler amaca uygun bir mantık içinde düzenlenir. Konu belirli bir düşünce sırasıyla anlatılır. Bu düzenleme nasıl yapılır? Bunun için kullanılabilecek başlıca yaklaşımlar
şöyledir:
• Özelden genele yaklaşımı
• Genelden özele yaklaşımı
• Neden-sonuç yaklaşımı
• Zamandizinsel yaklaşım
• Kategori yaklaşımı
• Sorun-çözüm yaklaşımı
• Sav-karşıt sav yaklaşımı

Ana haber bülteni başta olmak üzere konusu haber olan bütün programları kapsar. Haber programlarının amacı izleyiciyi dünyada ve toplumda ortaya çıkan olaylardan, gelişmelerden, toplumu ilgilendirecek, haber değeri taşıyan her tür olaydan haberdar etmektir. Haber programlarının gerekçesi, insanların yakın
ve uzak çevrelerinde olan biteni, yönetimlerin aldıkları kararları, yaşam biçimleri ve sorunlarıyla ilgili gelişmeleri bilme ihtiyacı duymalarıdır. Hedef kitle ise, aktarılacak haberleri bilme ihtiyacını duyacak, belli bir bölgede, toplumda yaşayan insan topluluklarıdır. Genel izleyici terimi, en çok haber programları
için geçerli olan bir hedef kitleyi tanımlar. Haber bültenlerinin tasarımı hemen hemen bütün televizyon kanallarında aynıdır. Haber değeri taşıyan olayların ve gelişmelerin izleyiciye aktarılması doğru ve tarafsız biçimde yapılmalıdır.

Kültür programlarında bir tek formattan ve hedef kitleden söz etmek mümkün değildir. Değişik hedef kitleler için, farklı konularda, değişik biçimlerde tasarlanmış kültür programları vardır. Bilgilendirmek, dikkat çekmek, ilgi yaratmak başlıca amaçlarıdır. Kültür programlarının tasarımında seçilen format her hafta ayrı bir konu, mekan ya da kişinin ele alındığı bir format da olabilir, yarışma, sohbet ya da belgesel tarzında bir format da oluşturulabilir. Kültür programları iyi bir araştırmaya dayalıdır. Ne tür bir konu ele alınırsa alınsın programcının başlıca sorumluluğu iyi bir araştırma yapmak, seyirciye doğru bilgi
aktarmaktır. Bu nedenle programın tasarımı sırasında ve metin yazılırken uzmanlardan ve konuyla ilgili yazılı kaynaklardan yararlanmak gerekir.

Yarışma formatında hazırlanan kültür programları ise, her şeyden önce seyirciye güvenilirlik ve gerçek bir rekabet duygusu vermelidir. Bilgi kazandırmaya yönelik yarışma programlarında da sunucunun yaratacağı izlenim, yarışmacılara saygı gösteren, güvenilir bir izlenim olmalıdır. Hedef kitlesi geniş bir yarışma seyircinin programı izlerken kendisini sınayabilmesine izin verecek ölçüde kolay ama bilmekten kaynaklanan hazzı yok etmeyecek kadar da zorlayıcı soruları içermelidir.

Haber bültenlerinin tasarımı hemen hemen bütün televizyon kanallarında aynıdır. Haber değeri taşıyan olayların ve gelişmelerin izleyiciye aktarılması doğru ve tarafsız biçimde yapılmalıdır. Haberlerin seçimi ve sıralanması kanalın haber politikasına, yönetici ve editörlerin değerlendirmelerine bağlıdır. Haber seçimi ve sıralaması yapıldıktan sonra programın senaryosu oluşturulur. Öncelikle, her bir haber için metin yazılır. Metin, habere giriş niteliğinde bir açıklamayla başlar. Habere ilişkin görüntü ve ses kaydı bu metinle tutarlı ve açıklayıcı olacak biçimde yayınlanmak üzere hazırlanır.

Televizyon programcısı her konuyu bir uzman yetkinliğinde bilemez. Elde ettiği kaynaklarda anlamadığı ya da çelişkili görünen bilgiler olabilir. Bu nedenle konunun uzmanlarından yardım almak gerekir. Uzmanla çalışırken iki noktaya dikkat edilmelidir. Öncelikle, uzmanın güvenilir olması gerekir. Başka deyişle, konuyu herhangi bir akademisyene değil ele alınan konuda uzmanlaşmış olan akademisyene sormak gerekir. Uzmanın çalışmaları ve uzman kimliği ile ilgili bir kuşku, şaibe bulunmamalıdır. İkinci konu, uzmanlar bilgi birikimleri nedeniyle programcıyı kolaylıkla yönlendirebilirler. Televizyon programcısı kendisini bir anda
uzmanın görüşlerini aktaran bir araç konumunda bulabilir. Programcı, buna izin vermemeli, uzmanı kendi görüşlerini ve bakış açısını oluşturmasına olanak verecek bir mesafede tutmalı, onun yönlendirici değil yardım edici ve kolaylaştırıcı işlevi görmesine çalışmalıdır.